Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 85/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSA Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa [...]
przeciwko Gminie O.
o nakazanie złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 23 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 kwietnia 2005 r., sygn. akt [..],
1) oddala skargę kasacyjną
2) nie obciąża powodów kosztami postępowania kasacyjnego
2
Uzasadnienie
Powodowie [...]” wnieśli o zobowiązanie Gminy O. do złożenia oświadczenia woli,
że ustanawia na rzecz powodów, będących wspólnikami spółki cywilnej „N.”, na
zasadzie wspólności łącznej, prawo wieczystego użytkowania działki położonej w
O. u zbiegu ulic K. i K. (nr geodezyjny 74/4 obręb [...]), dla której w Sądzie
Rejonowym w O. prowadzona jest księga wieczysta nr [...] oraz przenosi na nich
własność budynków wybudowanych na tej działce.
Powodowie opierali swoje żądanie na treści art. 207 ust. 1 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz. U. z 2004 r., Nr 261,
poz. 2603 cytowana dalej w skrócie u.g.n.). W toku postępowania w pierwszej
instancji Z.O., za zgodą pozwanej, cofnęła powództwo.
Pozwana Gmina O. wnosiła o odrzucenie pozwu podnosząc, że toczyły się już
przed sądem postępowania z indywidualnych powództw o ustanowienie
użytkowania wieczystego działek. Wnosiła ewentualnie o oddalenie powództwa
uznając, że spółka nie spełnia wymagań określonych w art. 207 u.g.n.
Wyrokiem z dnia 3 stycznia 2005 r. Sąd Okręgowy w O. uwzględnił powództwo w
ten sposób, że zobowiązał pozwaną Gminę O. do ustanowienia i przeniesienia na
rzecz powodów określonych nadto jako wspólników spółki cywilnej „N.” na zasadzie
współwłasności łącznej prawa użytkowania wieczystego na okres 99 lat do
nieruchomości na działce położonej w O. przy ul. K. 45 B, oznaczonej nr
geodezyjnym 74/4 obręb [...], dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu
Rejonowego w O. prowadzi księgę wieczystą Kw [..] oraz do bezpłatnego
przeniesienia na ich rzecz własności budynku znajdującego się na przedmiotowej
nieruchomości.
Według ustaleń tego sądu dnia 26 sierpnia 1982 r. Cech Rzemiosł Różnych w O.
uzyskał zezwolenie na budowę pawilonów handlowo – usługowych na terenie
opisanej nieruchomości z lokalizacją czasową. Cech tylko pośredniczył pomiędzy
powodami a Urzędem Miasta i dlatego uzyskaną zgodę przeniósł na obecnych
wspólników spółki cywilnej, bądź ich poprzedników prawnych. Powodowie na
podstawie tego zezwolenia z własnych środków lub należących do ich
3
poprzedników prawnych wznieśli na spornej nieruchomości pawilony handlowe.
Celem zarządzania nieruchomością oraz uzyskania na niej prawa użytkowania
wieczystego powodowie zawiązali spółkę cywilną „N.”. Wnieśli do niej prawa do
umownej lub bezumownej dzierżawy gruntu pod każdym z należących do nich
pawilonów. Zdaniem Sądu Okręgowego zostały wypełnione przesłanki z art. 207
ust. 1 u.g.n. do skutecznego żądania oddania nieruchomości w użytkowanie
wieczyste wraz z przeniesieniem własności budynków. Powodowie legitymują się
kryterium posiadaczy nieruchomości, którymi zdaniem sądu są nie tylko osoby,
które były posiadaczami nieruchomości w okresie od 5 grudnia 1990 r. do
1 stycznia 1998 r., lecz również osoby, które są następcami prawnymi tych osób,
przy zachowaniu ciągłości posiadania. Zbywalność prawo wieczystego użytkowania
przesądza o dopuszczalności przeniesienia roszczenia o ustanowienie tego prawa.
Sąd uznał w końcu, że został spełniony warunek wynikający z art. 207 ust. 1a u.g.n.
zgodności lokalizacji czasowej z ustaleniami planu miejscowego obowiązującego w
dniu zgłoszenia żądania.
Na skutek apelacji pozwanej Gminy O. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w
części uwzględniającej powództwo w ten sposób, ze oddalił powództwo w całości.
Sąd Apelacyjny uznał za zasadny zarzut naruszenia art. 207 u.g.n. Podkreślił, że
spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej i nie może nabyć prawa użytkowania
wieczystego. Nie może także być traktowana jako następca prawny
poszczególnych wspólników. Poza tym zdaniem sądu, z charakteru
współwłasności łącznej majątku spółki wynika po stronie powodowej czynne
współuczestnictwo konieczne, a powódka Z.O., której wystąpienia ze spółki nie
udowodniono, cofnęła pozew. Dodatkowym argumentem, który przemawiał za
oddaleniem powództwa było władanie przedmiotową działką przez inne osoby,
które nie są wspólnikami spółki „N.”.
Skarga kasacyjna, jaką złożyli wszyscy powodowie popierający powództwo,
została oparta na obu podstawach, wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Według
skarżących Sąd drugiej instancji dopuścił się naruszenia przepisów postępowania
przez pominięcie przy ocenie dopuszczalności występowania w roli powodów
przesłanek z art. 207 u.g.n. oraz art. 72 § 2 k.p.c. przez uznanie udziału Z.O. za
konieczny, pomimo, że jej żądanie zostało w całości zaspokojone w innej sprawie.
4
Naruszenie prawa materialnego ma polegać na błędnej wykładni art. 207 u.g.n.
polegającej na przyjęciu, że powodowie jako osoby fizyczne, po zawiązaniu spółki
cywilnej, nie są uprawnieni w ramach wiążącej ich współwłasności łącznej do
żądania oddania nieruchomości w drodze umowy w użytkowanie wieczyste wraz z
przeniesieniem własności budynku. Błędna wykładnia drugiego przytoczonego w
skardze przepisu art. 336 w związku z art. 340 k.c. polega na uznaniu, że nie
można przyjąć ciągłości posiadania pomiędzy powodami a powołaną przez nich
spółką cywilną, w sytuacji, gdy powodowie, jako osoby fizyczne, nadal są w
posiadaniu przedmiotowej nieruchomości. Na tej podstawie powodowie wnieśli o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu ewentualnie o uchylenie wyroku i oddalenie apelacji
pozwanej Gminy od wyroku Sądu Okręgowego w O.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W pierwszej kolejności wymaga rozważenia druga podstawa kasacyjna albowiem
prawidłowość dotychczasowego postępowania, zwłaszcza w zakresie ustalenia
podstawy faktycznej wyroku, może przesądzać o skutkach zarzutów dotyczących
naruszenia prawa materialnego (por. wyrok Sądu najwyższego z dnia 26 marca
1997 r. II CKN 60/97 OSNC 1997 /9/128, z dnia 28 kwietnia 2005 r. III CK 495/04
nie publ.).
Słusznie podnosi się w skardze kasacyjnej, że powodami w sprawie są osoby
fizyczne połączone węzłem spółki cywilnej, realizujący wspólne prawo, którego
nabycie ze względu na konstrukcję majątku spółki jako współwłasności łącznej, ma
nastąpić niepodzielnie na rzecz wszystkich powodów jako aktualnych wspólników
spółki. Dlatego niezrozumiałe są rozważania Sądu drugiej instancji co do zdolności
prawnej spółki cywilnej i związane z tym podkreślenie, że krąg podmiotów
uprawnionych do dochodzenia roszczenia wynikającego z art. 207 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz. U. z 2004 r., Nr 261,
poz. 2603 ze zm. cytowaną dalej jako – u.g.n.) ograniczony jest do osób fizycznych
i prawnych. Sąd drugiej instancji nie podjął się sformułowania jasnej konkluzji tych
rozważań, jak również nie wyciągnął z nich żadnych konsekwencji procesowych.
Wymaga bowiem podkreślenia, iż gdyby rzeczywiście powodem była spółka
5
cywilna, to ze względu na brak po jej stronie zdolności sądowej, pozew powinien
być odrzucony zgodnie z art. 199 ust. 1 pkt 3 k.p.c. Z faktu, iż sąd nie odrzucił
pozwu z tej przyczyny można wyprowadzić wniosek, iż pomimo zmierzających w
innym kierunku rozważań sądu, żądanie zostało ostatecznie prawidłowo ocenione
jako pochodzące od osób fizycznych, wspólników spółki cywilnej. Dlatego nie
mogło dojść do zarzucanego w skardze naruszenia prawa procesowego
polegającego na traktowaniu jako strony spółki cywilnej. Poza tym sformułowany w
skardze kasacyjnej zarzut nie zawiera odniesienia do żadnego przepisu prawa
procesowego. Skarżący oparli się jedynie na treści art. 207 u.g.n., który między
innymi reguluje kwestie podmiotowe, ale tylko pod kątem materialnoprawnej
legitymacji. Dlatego i z tego powodu skarga kasacyjna w tej części nie zasługuje na
uwzględnienie.
Podobne wadliwości dotyczą drugiego zarzutu naruszenia przepisów postępowania
przez uznanie koniecznego udziału Z.O. w procesie po stronie powodowej, co
zdaniem skarżących stanowiło naruszenie art. 72 § 2 k.p.c. W ramach tak
skonstruowanego zarzutu powodowie kwestionują pogląd sądu drugiej instancji,
jakoby nie udowodnili wystąpienia Z.O. ze spółki. Ponieważ te ostatnie twierdzenia
nie zostały połączone z żadnym przepisem prawa procesowego, który miałby
naruszyć sąd drugiej instancji, podstawą dalszych rozważań jest dotychczasowy
stan faktyczny. Wracając do zasadniczej kwestii współuczestnictwa koniecznego po
stronie powodowej należy podnieść, że cytowany w skardze kasacyjnej art. 72 § 2
k.p.c. odnosi się do współuczestnictwa po stronie biernej, a przez odwołanie do §
1 tego artykułu rozstrzyga jedynie o dopuszczalności występowania wszystkich
współuczestników koniecznych w jednej sprawie, nawet jeśli ich udział w procesie
uzasadniałby rozpoznanie sprawy w postępowaniu odrębnym. Procesowe
konsekwencje współuczestnictwa koniecznego uregulowane w art. 72 § 1 i 2 k.p.c.
pozostają bez związku z rozpoznawaną sprawą. Ograniczona do biernego
współuczestnictwa koniecznego hipoteza art. 72 § 2 k.p.c. nie oznacza, że nie
może występować współuczestnictwo konieczne po stronie powodowej. Wynika to
między innymi z art. 195 § 1 k.p.c. O tym, czy powództwo może być skutecznie
wniesione przez wszystkich wchodzących w grę uczestników decydują przede
wszystkim przepisy prawa materialnego. W przypadku wspólników spółki cywilnej
6
zasady reprezentowania spółki określa art. 866 k.c. w związku art. 865 k.c. Wobec
ograniczonego (art. 39812
§ 1 k.p.c.) zakresu rozpoznania skargi kasacyjnej oraz
przytoczenia w niej, w ramach naruszenia przepisów postępowania, wyłącznie art.
72 § 2 k.p.c. należy uznać, że zarzut skargi kasacyjnej odnoszący się do
współuczestnictwa koniecznego po stronie powodowej jest nieuzasadniony.
Powodowie zgłosili na podstawie art. 207 ust.1, 1a u.g.n. roszczenie
o zobowiązanie pozwanej Gminy O. do zawarcia umowy o oddanie w użytkowanie
wieczyste gruntu i przeniesienie własności budynku. Skuteczność żądania zależy
od spełnienia warunków przewidzianych w ustawie. Powodowie występują jako
wspólnicy spółki cywilnej i domagają się oddania nieruchomości w użytkowanie
wieczyste i przeniesienia własności budynków na prawach współwłasności łącznej.
Prawo, o które się ubiegają, według szczegółowej regulacji obejmującej stosunek
spółki cywilnej (art. 863 k.c.) ma przysługiwać łącznie wszystkim wspólnikom.
Cechuje go brak oznaczenia udziałów. Każdy wspólnik jest wobec tego
współwłaścicielem majątku jako niepodzielnej całości, jak również każdej rzeczy i
prawa wchodzącego do tej całości. Opisane konsekwencje wynikające ze
współwłasności łącznej sprawiają, że w przypadku, gdy ustawa uzależnia nabycie
prawa rzeczowego od spełnienia określonych warunków, to ich wypełnienia należy
oczekiwać od wszystkich potencjalnych nabywców, a zatem od wszystkich, bez
wyjątku, wspólników spółki cywilnej, którzy mają stać się łącznie podmiotami tego
prawa.
Jak słusznie podkreśla się w literaturze i orzecznictwie art. 207 u.g.n. w brzmieniu
ustalonym ustawą nowelizującą z dnia 7 stycznia 2000 r. (Dz. U. Nr 6, poz. 70) jest
częścią zespołu przepisów (art. 204, 208, 211) stanowiących ostatni etap
porządkowania stosunków cywilnoprawnych związanych z wieloletnim władaniem
gruntami państwowymi, względnie – po komunalizacji – nieruchomościami
gminnymi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2004 r., sygn.
akt III CZP 107/03 nie publ. oraz wyrok z dnia 7 lipca 2004 r. I CK 20/04 Biul. In. SN
2004/12/9, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 2002 r. sygn. akt K
26/01 OTK - A 2002/4/40). Porządkowanie następowało z korzyścią dla tych osób,
7
które przez wiele lat władały nieruchomościami i zabudowały je na podstawie
pozwolenia na budowę.
Przepis art. 207 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym od 15 lutego 2000 r. daje
podstawy do stwierdzenia, że nabycie roszczenia o zawarcie umowy o oddanie
nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste wraz z przeniesieniem
własności budynków, uzależnione jest od spełnienia kumulatywnie dwóch
wymagań. Po pierwsze przepis ten obejmuje posiadaczy (zarówno samoistnych jak
i zależnych), których władanie nieruchomością istniało zarówno w dniu 5 grudnia
1990 r. jak i w dniu 1 stycznia 1998 r. Po drugie uwłaszczenie obejmuje tych,
posiadaczy, którzy pobudowali na posiadanych nieruchomościach budynki na
podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą lub z lokalizacją czasową
z tym, że w tym ostatnim przypadku zawarcie umowy uzależnione jest od
zgodności lokalizacji z ustaleniami planu miejscowego obowiązującego w dniu
zgłoszenia żądania. Taką treść przepisu przyjął Sąd Najwyższy m.in. w wyroku
z dnia 6 czerwca 2001 r. V CKN 1043/00 (nie publ.), w wyroku z dnia 17 stycznia
2002r. III CKN 439/00 (nie publ.), w wyroku z dnia 30 maja 2003 r. III CKN 416/01.
Roszczenie przysługuje tylko tym posiadaczom, którzy sami zabudowali
nieruchomości na podstawie pozwolenia na budowę. Wskazuje na to użyte
w ustawie podmiotowe kryterium w zakresie przesłanki zabudowania „osoby, które
były posiadaczami … (-) jeżeli zabudowały … (-) ( tak Sąd Najwyższy w cytowanym
postanowieniu z dnia 23 stycznia 2004 r., jak również Trybunał Konstytucyjny
w wyroku 3 czerwca 2002 r., według którego adresatami uprawnienia z art. 207
u.g.n. są ci posiadacze nieruchomości, którzy posiadali ją nie tylko w dniu
5 grudnia 1990 r. i w dniu 1 stycznia 1998 r., ale są nimi nadal w dniu składania
wniosku o zawarcie umowy).
Jak wspomniano, uwłaszczenie uzależnione jest od kumulatywnego spełnienia tych
przesłanek przez wszystkich powodów. Już tylko pobieżna analiza niespornych
ustaleń sądu, bez wnikania w szczegóły co do zgodności zabudowy z ustaleniami
planu miejscowego, pozwala stwierdzić, iż przewidzianych ustawą warunków
posiadania i jednoczesnego zabudowania nieruchomości, nie spełniło co najmniej
kilku powodów. E.B. dopiero 15 czerwca 2000 r. nabyła prawo dzierżawy gruntu
oraz znajdujące się na nim budynki postawione przez Spółdzielnię „O.”
8
I.B. prawo do dzierżawy gruntu wraz ze znajdującym się na nim budynkiem nabyła
w 1992 r. Przed nią nieruchomość posiadała E.B. w okresie od 1982 r. do 1987 r.,
Spółdzielnia „W.” w okresie od 1987 r. do 1992 r. A.R. i U.L. objęli działki w
posiadanie przed 1990 rokiem, z rozpoczętą przez inne osoby budową pawilonu.
Z tych względów nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia prawa
materialnego odnoszący się do art. 207 u.g.n.
Oceny tej nie zmienia powoływanie się przez skarżących na treść art. 336
w związku z art. 340 k.c. Domniemanie ciągłości posiadania, przewidziane w art.
340 k.c., zwalnia tego, który wykonywał posiadanie w różnych okresach od
dowodu, że był przez cały ten czas posiadaczem. W ten sposób zastosował art.
340 k.c. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca 2004 r.
W rozpoznawanej sprawie, bez konieczności korzystania z domniemania
prawnego, można przyjąć podmiotową tożsamość pomiędzy posiadaczami
nieruchomości przed i po zawiązaniu spółki cywilnej. Odmienny pogląd jaki
zaprezentował Sąd Apelacyjny, jest konsekwencją traktowania spółki cywilnej jako
odrębnego podmiotu, który nie istniał w dniach 5 grudnia 1990 r. i 1 stycznia 1998 r.
Nie zmienia to jednak zasadniczej, negatywnej oceny roszczenia, związanej
z bezspornymi przypadkami przeniesienia posiadania przez osoby dokonujące
pełnej zabudowy lub też rozpoczynające zabudowę, albowiem skuteczność
roszczenia zależy od spełnienia warunków przewidzianych w art. 207 u.g.n. przez
wszystkich wspólników spółki cywilnej.
Ponieważ z opisanych przyczyn zaskarżone orzeczenie, pomimo częściowo
błędnego uzasadnienia, odpowiada ostatecznie prawu, Sąd Najwyższy oddalił
skargę kasacyjną na podstawie art. 39814
k.p.c.
Jednocześnie Sąd Najwyższy na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z art.
39821
i 391 § 1 k.p.c. odstąpił od zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego
od strony przegrywającej.
9