Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 447/06
POSTANOWIENIE
Dnia 13 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa "Ż." Spółki Akcyjnej
przeciwko R.W.
o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2006 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 czerwca 2006 r., sygn. akt [...],
odrzuca skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanego kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
P. i oddalił w stosunku do pozwanego R.W. powództwo o zapłatę kwoty 64 232,43
zł. Z ustaleń dokonanych w sprawie wynika, że pozwany, prowadząc działalność
gospodarczą zarejestrowaną na podstawie wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej, dokonanego przez Prezydenta R. pod numerem [...] zawarł ze stroną
powodową umowę o współpracy gospodarczej, polegającej na prowadzeniu sklepu
spożywczo-przemysłowego wynajętego i wyposażonego przez stronę powodową.
W celu zabezpieczenia roszczeń strony powodowej wynikających z zawartej
umowy pozwany wystawił na jej rzecz weksel gwarancyjny in blanco wraz
z deklaracja wekslową. Sąd Apelacyjny, oceniając roszczenie strony powodowej
wynikające z zawartej umowy zabezpieczonej wspomnianym wekslem, uznał, że
weksel in blanco został wypełniony niezgodnie z porozumieniem wekslowym.
Z tego względu przyjął, że roszczenie wekslowe nie powstało i w konsekwencji
powództwo oddalił.
W skardze kasacyjnej, w której jako wartość przedmiotu zaskarżenia
wskazana została sporna kwota 64 232,43 zł, strona powodowa, wskazując na
naruszenie przepisów kodeksu cywilnego oraz prawa wekslowego, zarzuciła, że
Sąd Apelacyjny zbadał zasadność roszczenia wyłącznie w płaszczyźnie stosunku
prawa wekslowego zamiast także w płaszczyźnie stosunku cywilnoprawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Badając skargę kasacyjną z punktu widzenia przesłanek jej dopuszczalności
rozważenia wymagała – zważywszy na wartość przedmiotu zaskarżenia – kwestia
czy zaskarżony wyrok wydany został w sprawie stricte cywilnej, czy w sprawie
gospodarczej. Zgodnie z art. 3982
§ 1 k.p.c., gdy przedmiotem sporu są prawa
majątkowe, to w pierwszej z wymienionych kategorii spraw skarga kasacyjna jest
niedopuszczalna, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt
tysięcy złotych, natomiast w sprawach gospodarczych – niższa niż siedemdziesiąt
pięć tysięcy złotych.
3
Sprawa, w której wydany został zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu
Okręgowego rozpoznana została według przepisów o postępowaniu cywilnym
zwykłym, nie zaś o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych.
Okoliczność ta ze względów, nie wymagających bliższego wyjaśnienia, nie
przesądza o charakterze sprawy.
Postępowanie w sprawach gospodarczych wprowadzone zostało do kodeksu
postępowania cywilnego ustawą z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez
sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.).
Pojęcie sprawy gospodarczej zdefiniowane zostało w art. 2 ust. 1 tej ustawy,
który stanowi, że sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych
między przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą na zasadach
określonych w odrębnych przepisach, w zakresie prowadzonej przez nie
działalności gospodarczej. Za sprawy gospodarcze uznane zostały ponadto,
wymienione w art. 2 ust. 2 tej ustawy, następujące sprawy: 1) ze stosunku spółki, 2)
przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do
stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie
albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku, 3) między organami
przedsiębiorstwa państwowego, 4) między przedsiębiorstwem państwowym lub
jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór, 5)
z zakresu postępowania o poprawie gospodarki przedsiębiorstwa państwowego
oraz o jego upadłości, 6) z zakresu prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu
układowym, 7) inne, przekazane przez odrębne przepisy.
Pojęcie sprawy gospodarczej zdefiniowane zostało także w art. 4791
§ 1
k.p.c., według którego sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych
między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nie działalności
gospodarczej, a także sprawy enumeratywnie wymienione w art. 4791
§ 2 k.p.c.
Zakresy tego samego pojęcia „sprawa gospodarcza”, użytego w obu aktach
prawnych, nie pokrywają się. Porównując obie definicje należy dojść do wniosku, że
ustawodawca w ustawie z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw
gospodarczych posłużył się pojęciem spraw gospodarczych sensu largo,
wyznaczając w ten sposób granice kompetencji sądu gospodarczego, natomiast
4
w ujęciu kodeksowym posłużył się pojęciem spraw gospodarczych sensu stricte,
które rozpoznawane są w procesie według przepisów o postępowaniu odrębnym.
Innymi słowy definicją przyjętą w ustawie z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu
przez sądy spraw gospodarczych, objęte są sprawy gospodarcze, które
rozpoznawane są w różnych postępowaniach sądowych (zwykłym procesowym –
art. 4792
§ 2 k.p.c.; nieprocesowym – art. 6911
i następne k.p.c.; upadłościowym –
ustawa z dnia 28 lutego 2003 r., Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60,
poz. 535, ze zm.; odrębnym procesowym – art. 4791
k.p.c.), natomiast definicją
kodeksową objęte są tylko te sprawy, które rozpoznawane są przez sąd
gospodarczy według przepisów o procesowym postępowaniu odrębnym (art. 4791
–
47978
k.p.c.).
W świetle art. 4791
§ 1 k.p.c., aby sprawa mogła być zakwalifikowana jako
gospodarcza, spełnione muszą być trzy warunki, mianowicie: 1) sprawa wynika ze
stosunku cywilnego, 2) stronami są przedsiębiorcy, 3) spór związany jest
z działalnością gospodarczą obu stron. Nie budzi wątpliwości, że sprawa, w której
wydany został zaskarżony wyrok wynika ze stosunku cywilnego, a mianowicie
umowy „o współpracy z dnia 1 marca 2001 r.”, a wynikające z niej roszczenia
zabezpieczone zostały wekslem gwarancyjnym in blanco, o którym mowa w art. 10
pr.weksl.
Wyjaśniając pojęcie „przedsiębiorcy” na potrzeby dokonania właściwej
kwalifikacji niniejszej sprawy można ograniczyć się do stwierdzenia, że pomimo
występujących różnic przy definiowaniu pojęcia „przedsiębiorcy” w licznych
ustawach (np. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej, Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.; ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. -
Prawo własności przemysłowej, Dz. U. 2003 r., Nr 119, poz. 1117; ustawa z dnia
15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. 2003 r., Nr 86,
poz. 804, ze zm.; ustawa z dnia 28 marca 2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535, ze zm.), zakresem cywilnoprawnego pojęcia
przedsiębiorcy (art. 431
k.c.) objęte są wszystkie te podmioty, które w rozumieniu
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej są przedsiębiorcami. Użyte w art.
4792
§ 1 k.p.c. sformułowanie: „Przedsiębiorcami są w szczególności podmioty
określone w przepisach o działalności gospodarczej…”, wskazuje, że stronami
5
postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych mogą być również inne
podmioty, niż wymienione w art.4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej. Według zaś tego przepisu przedsiębiorcą jest osoba
fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której
odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu
działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki
cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Zarówno
strona powodowa (osoba prawna) jak i pozwany (osoba fizyczna) spełniają
z punktu widzenia przesłanki podmiotowej wymaganie konieczne do uznania, iż są
przedsiębiorcami w rozumieniu pojęcia, użytego w art. 4792
§ 1 k.p.c.
Ostatni warunek dotyczy pojęcia „działalności gospodarczej”. Zostało ono
zdefiniowane w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jako
zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz
poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana
w sposób zorganizowany i ciągły. W orzecznictwie Sądu Najwyższego stwierdzono,
że działalność tę wyróżnia kilka cech charakterystycznych, a mianowicie
fachowość, podporządkowanie regułom opłacalności i zysku lub zasadzie
racjonalnego gospodarowania, działanie na własny rachunek, powtarzalność
działań oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym (por. np. uzasadnienia uchwał
składów siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP
40/91, OSNCP 1992, nr 2, poz. 17 oraz z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91,
OSNCP 1992, nr 5, poz. 65, a także uchwały z dnia 14 marca 1995 r., III CZP 6/95,
OSNC 1995, nr 5, poz. 72). Nie ulega wątpliwości, że zarówno pozwany, jak
i strona powodowa prowadzili działalność wyróżniającą się tymi cechami, i na tle tej
działalności – w ramach „umowy o współpracy gospodarczej” – powstał spór. Skoro
więc spór powstał między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich
działalności gospodarczej, to spełniona została także przesłanka przedmiotowa
pojęcia „sprawa gospodarcza”. Nie powinno budzić zastrzeżeń zakwalifikowanie
niniejszej sprawy jako gospodarczej.
Poza zakresem rozważań pozostawić należy, jako nie mające znaczenia
w sprawie, uregulowanie przyjęte w art. 4791
§ 2 k.p.c., według którego sprawami
gospodarczymi są także sprawy: 1) ze stosunku spółki, 2) przeciwko
6
przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu
poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub
ograniczenie działalności zagrażającej środowisku, 3) należące do właściwości
sądów na podstawie przepisów o ochronie konkurencji, Prawa energetycznego,
Prawa telekomunikacyjnego, Prawa pocztowego oraz przepisów o transporcie
kolejowym, 4) przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień umownych za
niedozwolone. Wymienione sprawy zostały więc poddane rozpoznaniu według
przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych mimo, że obie
strony nie zawsze muszą być przedsiębiorcami.
Nie można natomiast pominąć unormowania przyjętego w art. 4792
§ 2
k.p.c., zgodnie z którym przepisów działu IVa tj. art. 4791
– 47978
k.p.c. nie stosuje
się w sprawach, w których przynajmniej jedną ze stron jest: 1) osoba fizyczna
prowadząca osobiście, nie wymagającą zgłoszenia do Krajowego Rejestru
Sądowego, działalność gospodarczą, z której zarobek stanowi dodatkowe źródło
dochodu, 2) indywidualny rolnik w zakresie prowadzonej przez niego działalności
wytwórczej, dotyczącej produkcji roślinnej, zwierzęcej, ogrodnictwa i sadownictwa.
Działalność gospodarcza prowadzona osobiście przez pozwanego nie podlegała
zgłoszeniu do Krajowego Rejestru Sądowego, lecz tylko do ewidencji działalności
gospodarczej rejestrowanej przez gminę. Powstaje więc pytanie, jakie jest
znaczenie art. 4792
§ 2 pkt 1 k.p.c. oraz czy powód objęty jest jego działaniem.
Sąd Najwyższy dokonując interpretacji tego przepisu w uchwale składu 7
sędziów SN z dnia 18 marca 1991 r. (III CZP 9/91, OSNCP 1991, nr 8-9, poz. 98),
którą podjął w sprawie, w której stroną był rolnik prowadzący działalność wytwórczą
w zakresie produkcji zwierzęcej, wyraził zapatrywanie - oparte na argumentach
rozszerzającej wykładni celowościowej - że wyłączenie z art. 4792
§ 2 k.p.c.
podyktowane jest przede wszystkim potrzebą wyeliminowania sytuacji, w której
sprawy gospodarcze z udziałem osób w tym przepisie wymienionych, toczyłyby się
w sądach położonych częstokroć z dala od ich miejsca zamieszkania. Intencją
ustawodawcy przy wprowadzaniu tego wyłączenia było – jak podkreślił w tej
uchwale Sąd Najwyższy - by sprawy te, mimo gospodarczego charakteru, z uwagi
na swoją społeczną specyfikację rozpoznawane były wedle dotychczasowych
7
zasad. A zatem mimo że mają charakter gospodarczy w ogóle wyłączone są spod
kompetencji sądów gospodarczych.
Ścisła wykładnia art. 4792
§ 2 k.p.c., którą przyjął Sąd Najwyższy
rozpoznający niniejszą sprawę, prowadzi do wniosku, że obie sprawy wymienione
w pkt 1 i 2 tego przepisu, zachowując charakter spraw gospodarczych,
rozstrzygane są przez sądy gospodarcze, tyle że nie według przepisów
o postępowaniu procesowym odrębnym w sprawach gospodarczych, lecz według
przepisów o postępowaniu procesowym zwykłym. Taki pogląd wynika także
z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1991 r. (III CZP 39/91,
OSNCP 1992, nr 1, poz. 9), podjętej w sprawie gospodarczej, w której przynajmniej
jedną ze stron jest indywidualny rolnik, w zakresie prowadzonej przez niego
działalności gospodarczej innej niż wytwórcza, dotycząca produkcji roślinnej,
zwierzęcej, ogrodniczej i sadownictwa.
Różnica stanowisk, jaką dostrzec można – z jednej strony w powołanej
uchwale z dnia 18 marca 1991 r. oraz z drugiej strony w uchwale z dnia 16 maja
1991 r. oraz stanowisku prezentowanym przez Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie,
dotyczy więc tylko kwestii, czy sprawy, o których mowa w art. 4792
§ 2 k.p.c. należą
do kompetencji sądów gospodarczych. Zgodnie natomiast przyjmuje się, że sprawy
z udziałem podmiotów wymienionych w omawianym przepisie są sprawami
gospodarczymi. Gdyby zatem nawet uznać, że pozwany objęty jest działaniem art.
4792
§ 2 pkt 1 k.p.c., to nie oznacza to, że rozpoznawana sprawa nie ma
charakteru gospodarczego.
Analizując treść art. 4792
§ 2 pkt 1 k.p.c. należy dojść do wniosku, że jego
zastosowanie możliwe jest w razie łącznego spełnienia następujących przesłanek:
1) działalność gospodarcza prowadzona jest przez osobę fizyczną osobiście, 2) nie
jest wymagane zgłoszenie tej działalności do Krajowego Rejestru Sądowego, 3)
zarobek z działalności gospodarczej stanowi dodatkowe źródło dochodu.
W przypadku pozwanego spełnione zostały tylko dwie pierwsze przesłanki, trzecia
zaś nie została spełniona, skoro zarobek z działalności prowadzonej w ramach
umowy o współpracy gospodarczej, polegającej na prowadzeniu sklepu
spożywczo-przemysłowego, nie był dodatkowym, lecz podstawowym źródłem jego
8
dochodu. Trzecia z wymienionych przesłanek z reguły spełniona jest wtedy, gdy
działalność gospodarcza ma charakter uboczny. W literaturze jako przykłady takiej
działalności, przynoszącej tylko „dodatkowe źródło dochodu” wskazuje się
wytwarzanie i sprzedaż przedmiotów użytku osobistego, domowego
i gospodarskiego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego, naprawa i konserwacja
wymienionych przedmiotów, a także wykonywanie innych usług z użyciem
materiałów i narzędzi własnych.
Konkludując stwierdzić należy, że rozpoznawana sprawa jest sprawą
gospodarczą, podlegającą kompetencji sądu gospodarczego. Wobec tego, że nie
jest objęta działaniem art. 4792
§ 2 pkt 1 k.p.c., to powinna zostać rozpoznana
według przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych (art.
4791
- 47922
k.p.c.). Okoliczność, że rozpoznał ją sąd w wydziale cywilnym według
przepisów o postępowaniu zwykłym, jest bez znaczenia dla kwalifikacji tej sprawy
jako gospodarczej, a nadto nie rodzi skutku nieważności postępowania (por.
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 1999 r., II CZ 160/90,
OSNCP 1991, nr 2, s. 32). Skoro w rozpoznawanej sprawie gospodarczej wartością
przedmiotu zaskarżenia jest kwota niższa, niż siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych,
to skarga kasacyjna jest niedopuszczalna (art. 3982
§ 1 k.p.c.).
Z przytoczonych względów należało skargę kasacyjną odrzucić (art. 3986
§ 3
k.p.c.), a o kosztach postępowania kasacyjnego orzec na podstawie art. 98 § 1 i 2
w zw. z art. 108 § 1, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.