Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 196/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa C. I. Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu
Inwestycyjnego Zamkniętego w W.
przeciwko M. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 19 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w S.
z dnia 22 sierpnia 2013 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu Rejonowego
w G. z dnia 11 października 2012r., sygn. akt […]: w punkcie
drugim w ten sposób, że uchyla nakaz zapłaty wydany przez Sąd
Rejonowy w W. w dniu 18 maja 2010r., sygn. akt […] w
części dotyczącej kwoty 52969,01 (pięćdziesiąt dwa tysiące
dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć 01/100) zł z ustawowymi
odsetkami od 10 maja 2010r. i w tej części oddala
powództwo; w punkcie pierwszym w części dotyczącej kosztów
2
procesu w ten sposób, że zamiast kwoty 3 634,35 zł zasądzonej
od pozwanej na rzecz powoda, zasądza od powoda na rzecz
pozwanej kwotę 5 842 (pięć tysięcy osiemset czterdzieści dwa) zł
tytułem zwrotu kosztów procesu; zasądza od powoda na rzecz
pozwanej kwotę 4 449 (cztery tysiące czterysta czterdzieści
dziewięć) zł tytułem zwrotu kosztów w postępowaniu
apelacyjnym,
II. zasądza od powoda na rzecz pozwanej 3 917 (trzy tysiące
dziewięćset siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów
w postępowaniu kasacyjnym.
3
UZASADNIENIE
W pozwie z dnia 10 maja 2010 r. złożonym w postępowaniu nakazowym
powód, C. I. Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty
w W., domagał się zasądzenia kwoty 59.330,97 zł, z ustawowymi odsetkami od
dnia wniesienia pozwu. Nakazem zapłaty z dnia 18 maja 2010 r. Sąd Rejonowy w
W. nakazał pozwanej, aby zapłaciła dochodzoną kwotę, z ustawowymi odsetkami
od 10 maja 2010 r. i kwotę 4.359 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Sąd
Rejonowy w G. po rozpoznaniu sprawy skutek wniesionych przez pozwaną
zarzutów od nakazu zapłaty, wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. nakaz
zapłaty w części dotyczącej kwoty 6.361,36 zł uchylił i w tym zakresie
postępowanie w sprawie umorzył oraz uchylił nakaz zapłaty w części orzekającej o
kosztach postępowania i z tego tytułu zasądził od pozwanej na rzecz powoda
kwotę 3.634,35 zł (pkt 1. wyroku), w pozostałej zaś części nakaz zapłaty utrzymał w
mocy (pkt 2. wyroku). W motywach rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy ustalił, że
pozwana w dniu 22 grudnia 2003 r. zawarła z Bankiem […] S.A. w K. umowę
kredytu. Ponieważ zaniechała spłaty, Bank pismem z dnia 5 kwietnia 2005 r.
wypowiedział umowę, z zachowaniem 30. dniowego terminu wypowiedzenia,
wskazując, że po upływie tego terminu zaległość z odsetkami stanie się
natychmiast wymagalna. W dniu 20 kwietnia 2006 r. Bank wystawił bankowy tytuł
egzekucyjny i w dniu 9 maja 2006 r. wystąpił do sądu o nadanie klauzuli
wykonalności. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 1 czerwca 2006 r. nadał temu
tytułowi klauzulę wykonalności na rzecz G. Bank S.A. w K., a to wobec zmiany
firmy wierzyciela. Wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji G. Bank złożył w
dniu 17 maja 2007 r.; prowadząc tę egzekucją komornik dokonał zajęcia
samochodu osobowego i wynagrodzenia pozwanej. W toku egzekucji, w dniu
24 marca 2009 r. G. Bank S.A. zawarł z powodem umowę sprzedaży
wierzytelności, obejmującą również wierzytelność w stosunku do pozwanej
i pismem z dnia 24 marca 2009 r. zawiadomił ją o przelewie. Pismem z dnia
3 kwietnia 2009 r. G. Bank wniósł o umorzenie postępowania egzekucyjnego,
wobec przelewu wierzytelności. Postanowieniem z dnia 18 maja 2009 r. komornik
umorzył postępowanie na podstawie art. 825 pkt 1 k.p.c. Zadłużenie pozwanej
4
obejmujące łącznie należność główną, odsetki umowne i ustawowe wynosiło
59.330,37 zł, przy czym w toku procesu powód cofnął powództwo co do kwoty
6.361,36 zł wobec stwierdzenia, że w tej części powódka dług spłaciła; ostatecznie
domagał się zasądzenia kwoty 52.969,01 zł z odsetkami od dnia wniesienia pozwu.
Dokonując oceny prawnej tak ustalonego stanu faktycznego, Sąd Rejonowy
odnosząc się do zarzutu pozwanej przedawnienia roszczenia, wskazał, że
z okoliczności sprawy wynika, iż bieg trzyletniego terminu przedawnienia uległ
przerwaniu. Przerwał go wniosek z 9 maja 2006 r. o nadanie klauzuli wykonalności,
a następnie wniosek z 17 maja 2007 r. o wszczęcie egzekucji. Ponieważ komornik
umorzył postępowanie w dniu 18 maja 2009 r., a pozew w sprawie został złożony
w dniu 10 maja 2010 r., nastąpiło to przed upływem terminu przedawnienia
liczonego na nowo od daty umorzenia postępowania egzekucyjnego. Sąd zauważył,
że powód zakupił nieprzedawnioną wierzytelność, a zmiana po stronie wierzyciela
nie niweczy skutków przerwania biegu przedawnienia.
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2013 r. oddalił apelację
pozwanej aprobując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i ich ocenę
prawną. Wskazał nadto, że tylko w wypadku umorzenia egzekucji z mocy prawa
(art. 823 k.p.c.), poprzedni wniosek nie wywołuje żadnych skutków prawnych jaki
ustawa wiąże z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, w każdym innym przypadku
umorzenie postępowania egzekucyjnego powoduje, że przedawnienie biegnie na
nowo. Biorąc jednak pod uwagę, że nabywca wierzytelności nie będąc bankiem nie
mógł, korzystając z bankowego tytułu wykonawczego, ani przyłączyć się do
egzekucji ani do niej wstąpić, a więc nie mógł skorzystać z przerwania biegu
przedawnienia, w ocenie Sądu Okręgowego przerwa trwała tylko do daty umowy
przelewu, z tą bowiem chwilą wierzytelność nabyta przez powoda utraciła związek
z postępowaniem egzekucyjnym wszczętym na podstawie bankowego tytułu
wykonawczego. Postępowanie to nie zmierzało już bowiem do zaspokojenia
roszczenia. Tak więc, skoro postępowanie egzekucyjne zainicjowane przez
cedenta nie korzystało już w stosunku do powoda, po dacie umowy cesji, z atrybutu
postępowania przedsięwziętego bezpośrednio w celu zaspokojenia roszczenia,
przyjąć należało, że bieg przedawnienia rozpoczął się ponownie od daty umowy
przelewu; jednak i w takiej sytuacji roszczenie powoda pozostaje nieprzedawnione.
5
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego pozwana zarzuciła
naruszenie art. 117 § 2, art. 123 § 1 pkt 1, art. 124 § 1 k.c. oraz art. 825 pkt 1
w związku z art. 13 § 2 i art. 203 § 2 k.p.c. Domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 123 § 1 pkt 1 k.c. stanowi, że bieg terminu przedawnienia przerywa się
przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do
rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed
sadem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub
ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Powołany przepis nie
określa przesłanek jakim powinna odpowiadać dana czynność, aby mogła
skutecznie przerwać bieg terminu przedawnienia. Nie ulega jednak wątpliwości, że
chodzi tu o przedsięwziętą bezpośrednio we wskazanym w przepisie celu
czynność nie kogokolwiek i przeciwko komukolwiek, ale czynność podjętą przez
strony stosunku prawnego, leżącego u podstaw przedawniającego się roszczenia.
Do przerwania biegu przedawnienia nie wystarczy identyczność wierzytelności,
niezbędna jest identyczność osób na rzecz których/przeciwko którym dana
czynność, obiektywnie zdolna do przerwania przedawnienia, została dokonana.
I tak, skuteczne wniesienie pozwu jest czynnością przedsięwziętą bezpośrednio
w celu dochodzenia roszczenia i dlatego, zgodnie z powołanym przepisem,
przerywa bieg przedawnienia. Przerwanie przedawnienia następuje jednak, co do
zasady, tylko pomiędzy stronami postępowania o ile z istoty łączącego je stosunku
prawnego wynika, że są materialnie zobowiązane/uprawnione; przedawnienie jest
bowiem instytucją prawa materialnego a nie procesowego, mimo że do przerwania
biegu dochodzi, w zasadzie, przez czynności procesowe. Tak więc, chociaż
ustawodawca tego nie wyartykułował, z istoty tej instytucji wynika, że przerwanie
następuje w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez
wierzyciela: dotyczy tego roszczenia, które jest zabezpieczone, dochodzone,
ustalane lub egzekwowane, jest skuteczne przeciwko osobie, wobec której kieruje
się czynność i z korzyścią na rzecz osoby dokonującej czynności.
Czynnością przerywającą bieg przedawnienia przedsięwziętą w celu
zaspokojenia roszczenia jest wniosek wierzyciela o nadanie tytułowi
6
egzekucyjnemu klauzuli wykonalności (por. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 16 stycznia 2004 r. III CZP 101/03 OSNC 2005/4/58, i wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 grudnia 2004 r. II CK 276/04, niepubl.). Czynnością taką
jest też niewątpliwie wniosek o wszczęcie egzekucji. Jest to bowiem czynność
zmierzająca bezpośrednio do zaspokojenia roszczenia. Wniosek o wszczęcie
egzekucji wywoła zatem skutek w postaci przerwy biegu przedawnienia roszczenia
stwierdzonego tytułem wykonawczym jednak o tyle o ile będzie pochodził od
wierzyciela, którego osobę wskazuje tytuł egzekucyjny i na rzecz którego temu
tytułowi została nadana klauzula wykonalności. Tak więc reguła ta stanowi
stosowaną odpowiednio w postępowaniu egzekucyjnym, w związku ze specyfiką
tego postępowania, zasadę konstruowaną w postępowaniu rozpoznawczym, że
przerwanie przedawnienia następuje pomiędzy stronami postępowania o ile z istoty
łączącego je stosunku prawnego wynika, że są materialnie
zobowiązane/uprawnione. W postępowaniu rozpoznawczym wyjątek od tej zasady
tworzy art. 192 pkt 3 k.p.c. stanowiąc, że z chwilą doręczenia pozwu zbycie rzeczy
lub prawa objętych sporem nie wpływa na dalszy bieg sprawy. Jeżeli więc w toku
postępowania rozpoznawczego dojdzie do przelewu dochodzonej wierzytelności,
przerwa biegu przedawnienia spowodowana złożeniem pozwu pozostaje skuteczna
w stosunku do cesjonariusza choćby nie wstąpił do procesu w charakterze strony.
Cel postępowania rozpoznawczego zostaje bowiem zrealizowany wraz z wydaniem
wyroku, a jego prawomocność rozciąga się na nabywcę rzeczy lub prawa.
Za ugruntowany należy uznać pogląd, że art. 192 pkt 3 k.p.c. nie ma natomiast
zastosowania w postępowaniu egzekucyjnym. Cel bowiem tego postępowania jest
inny, ma ono doprowadzić do zaspokojenia osoby materialnie uprawnionej,
wskazanej w tytule egzekucyjnym, przy czym klauzula wykonalności może
modyfikować istotne postanowienia tego tytułu kształtując odmiennie od
dotychczasowych granice podmiotowe i przedmiotowe zakresu egzekucji.
Niestosowanie art. 192 pkt 3 k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym (por. uchwała
SN z dnia 5 marca 2009 r. III CZP 4/09, OSNC z 2010 r., nr 1, poz. 2) oznacza
zatem, że jeżeli w toku postępowania egzekucyjnego dojdzie do zawarcia umowy
przelewu egzekwowanej wierzytelności to postępowanie egzekucyjne nie zmierza
już do zaspokojenia wierzyciela, którego osobę wskazuje tytuł wykonawczy, na co
7
trafnie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy. Niemożność kontynuacji przez cesjonariusza
toczącego się postępowania egzekucyjnego przedstawia się jako niewątpliwa,
w tym postępowaniu wykluczone są bowiem przekształcenia podmiotowe,
a następstwo prawne zaistniałe po wszczęciu egzekucji wymaga, z wyjątkami
przewidzianymi w ustawie, nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności
w trybie art. 788 k.p.c. W związku z tym przyjmuje się, że nabywca wierzytelności,
który przez umowę przelewu uzyskuje przecież jedynie prawo do wierzytelności
objętej dotychczasowym tytułem wykonawczym, a nie uprawnienie do
kontynuowania wszczętego wcześniej przez inny podmiot postępowania, powinien
po uzyskaniu na swoją rzecz klauzuli wykonalności, wszcząć nowe postępowanie
egzekucyjne. Dodać w tym miejscu można, że nabywca wierzytelności nie będący
bankiem powinien uzyskać sądowy tytuł egzekucyjny, a następnie klauzulę
wykonalności, nadanie bowiem bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli
wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności nie będącemu bankiem nie jest
dopuszczalne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP
9/04, OSNC z 2005 r. nr 6, poz. 98). Tak więc, z racji następstwa prawnego
o którym mowa, prawo stwierdzone w tytule egzekucyjnym na rzecz
dotychczasowego wierzyciela wygasa wskutek przejścia na inny podmiot, a tym
samym wygasa uprawnienie do prowadzenia postępowania egzekucyjnego przez
pierwotny podmiot. Konkludując stwierdzić zatem należy, że skutki jakie wiązały się
z prowadzeniem postępowania egzekucyjnego odnoszą się do występujących
w tym postępowaniu podmiotów i tytułu wykonawczego, na podstawie którego
egzekucja była prowadzona.
Art. 124 k.c. stanowi, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono
na nowo, a w razie przerwania przedawnienie przez czynność w postępowaniu
przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub
egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez
wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to
nie zostanie zakończone. Oznacza to, że przez czas trwania tego postępowania
bieg przedawnienia, z korzyścią dla wierzyciela, pozostaje zwieszony.
W postępowaniu egzekucyjnym chodzi o wierzyciela wymienionego w tytule
wykonawczym.
8
Stanowisko Sądu Okręgowego, że nabywając w toku postępowania
egzekucyjnego wierzytelność objętą tytułem wykonawczym, cesjonariusz nie może
korzystać z przerwy przedawnienia, jaką spowodował wniosek cedenta o wszczęcie
egzekucji oraz że trwające, po dacie umowy przelewu, postępowanie egzekucyjne
nie jest już postępowaniem wszczętym w celu zaspokojenia wierzyciela objętego
tytułem wykonawczym, było prawidłowe, nie można się jednak zgodzić z konkluzją
tego Sądu, że niemożność korzystania z przerwy biegu przedawnienia trwa dopiero
od daty przelewu. Takiej wykładni sprzeciwia się jednoznaczne brzmienie art. 124
§ 2 k.c., który wprost określa termin do którego trwa zawieszenie biegu
przedawnienia – „dopóki postępowanie nie zostanie zakończone”, a więc do chwili
zakończenia postępowania, a nie do daty zaistnienia jakiegoś zdarzenia w toku
tego postępowania.
W okolicznościach faktycznych sprawy postępowanie egzekucyjne
w związku z wnioskiem wierzyciela powołującego się na przelew wierzytelności
zostało przez komornika umorzone, na podstawie art. 825 pkt 1 k.p.c. Umorzenie
postępowania kończy postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie
dotychczasowego tytułu wykonawczego. Można dodać, że wierzyciel, który utracił
materialnoprawny status wierzyciela, ale dysponuje tytułem wykonawczym, może
kontynuować egzekucję, a środkiem obrony dłużnika jest jedynie powództwo
przeciwegzekucyjne z art. 840 §1 pkt 2 k.p.c. Kontynuując jednak egzekucję
wierzyciel może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za wyrządzoną
dłużnikowi szkodę. W okolicznościach sprawy cedent, utraciwszy materialnoprawny
status wierzyciela, składając z tej niewątpliwie przyczyny wniosek o umorzenie
postępowania, zrezygnował z poszukiwania zaspokojenia wierzytelności.
Okoliczności powodujące wniosek o umorzenie nie mogły pozostać poza oceną
sądu tym bardziej, że w postępowaniu egzekucyjnym właściwą formą rezygnacji
wierzyciela z poszukiwania zaspokojenia przysługującej mu według tytułu
wykonawczego wierzytelności jest wniosek o umorzenie egzekucji. Ponieważ skutki
jakie wiążą się z prowadzeniem postępowania egzekucyjnego na podstawie tytułu
wykonawczego odnoszą się do występujących w tym postępowaniu podmiotów
i tego tytułu wykonawczego, na podstawie którego egzekucja była prowadzona, to
w sytuacji gdy komornik umarza postępowanie egzekucyjne na wniosek wierzyciela
9
wobec dokonania przez niego przelewu egzekwowanej wierzytelności, brak jest
podstaw do twierdzenia, iż przerwa biegu przedawnienia trwa do zakończenia tego
postępowania z korzyścią dla cesjonariusza, a więc podmiotu pozostającego poza
tym postępowaniem. W takiej sytuacji przyjąć należy upadek przerwy biegu
przedawnienia spowodowanej wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Przepisy kodeksu
postępowania cywilnego dotyczące egzekucji jedynie w art. 826 k.p.c. stanowią
o skutkach umorzenia postępowania egzekucyjnego wskazując, że umorzenie
takie uchyla dokonane czynności egzekucyjne ale nie pozbawia wierzyciela
możności wszczęcia ponownej egzekucji. Przepis nie rozstrzyga więc o skutkach
materialnoprawnych umorzenia postępowania egzekucyjnego ale przyjąć należy,
że po umorzeniu postępowania egzekucyjnego, przedawnienie rozpoczęłoby bieg
na nowo (art. 124 k.c.) jednak w tych samych granicach podmiotowych
(wynikających z tytułu wykonawczego), co wynika z istoty przedawnienia. Brak więc
podstaw do twierdzenia, że skutek rozpoczęcia biegu przedawnienia na nowo po
umorzeniu postępowania egzekucyjnego może odnosić się do sytuacji gdy
uprawnionym do wszczęcia ponownej egzekucji jest już inny niż wymieniony
w pierwotnym tytule wykonawczym wierzyciel.
Można też argumentować, że skoro w opisanej sytuacji wniosek o umorzenie
postępowania egzekucyjnego oznacza rezygnację z poszukiwania ochrony, która
już cedentowi, wobec zbycia wierzytelności, nie przysługuje, to uwzględnienie
wniosku przez komornika, przez umorzenie postępowania egzekucyjnego, tworzy
ostatecznie stan taki jaki w postępowaniu rozpoznawczym łączy się ze skutecznym
cofnięciem pozwu (por. uchwałę SN z dnia 13 kwietnia 1988 r. III CZP 24/88,
OSNC z 1989 r., nr 9, poz. 138). Pozew skutecznie cofnięty nie wywołuje skutków
prawnych jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem (art. 203 § 2 k.p.c.). Stosowanie
w postępowaniu egzekucyjnym uregulowań kodeksu postępowania cywilnego
obejmujących proces nie jest wyłączne (art. 13 § 2 k.p.c.), czemu dał wyraz Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2003 r., II CK 113/02 (OSP z 2004 r.,
nr 11, poz. 141).
W konsekwencji stwierdzić należało, że roszczenie powoda uległo
przedawnieniu. Przerwany przez wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bieg
trzyletniego terminu przedawnienia rozpoczął się na nowo z chwilą wydania w tym
10
postępowaniu postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności (por. wyrok SN
z dnia 23 stycznia 2008 r. V CSK 386/07, niepubl.) – i zakończył się przed
wniesieniem pozwu. Powód zawierając w dniu 24 marca 2009 r. umowę przelewu
nabył wierzytelność nieprzedawnioną; do upływu terminu przedawnienia mógł
doprowadzić do przerwania jego biegu na swoją korzyść występując z pozwem
o zapłatę, co nie nastąpiło.
Z przedstawionych zatem powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
orzekł jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 39821
w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z § 6 pkt 6 i § 13 ust. 4 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2013,
poz. 461).