Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 401/14
POSTANOWIENIE
Dnia 18 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku A. W.
przy uczestnictwie P. S.A.
w K.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 12 czerwca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 12 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił
apelację uczestnika P. S.A. w K. od postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia
10 grudnia 2013 r., mocą którego ustanowiona została na rzecz wnioskodawcy A.
W. służebność przesyłu energii elektrycznej linią wysokiego napięcia 400 kV,
biegnącą przewodami naziemnymi o szerokości strefy technicznej wynoszącej po
50 m w każdą ze stron, licząc od osi linii elektroenergetycznej w części południowej
nieruchomości, w miejscu szczegółowo przedstawionym w powołanym w
postanowieniu planie zagospodarowania przestrzennego oraz w opinii
uzupełniającej wskazanego imiennie biegłego. Ponadto Sąd zasądził od uczestnika
na rzecz wnioskodawcy kwotę 8 227 złotych z tytułu jednorazowego wynagrodzenia
za ustanowienie służebności oraz zwrot kosztów postępowania.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że nad południową częścią działki rolnej
stanowiącej łąkę i będącej własnością wnioskodawcy przebiega linia
elektroenergetyczna wysokiego napięcia 400 kV, składająca się z dwóch rzędów
przewodów o długości przebiegu nad działką około 45,5 m, zajmująca wraz ze
strefą ochronną 3320 m2
, oddana do użytku w 1986 r., zbudowana na podstawie
decyzji z dnia 25 października 1985 r. Wojewódzkiego Biura Planowania
Przestrzennego w T. Linia stała się mieniem Skarbu Państwa, najpierw w gestii
ówczesnego przedsiębiorstwa państwowego, a obecnie jest częścią
przedsiębiorstwa Spółki, będącej uczestnikiem postępowania. Dokonując oceny
prawnej stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał, że uczestnik nie dysponował
tytułem prawnym do zajmowania nieruchomości wnioskodawcy, był więc
posiadaczem w złej wierze, skutkiem czego niezasadny był jego zarzut zasiedzenia
służebności, gdyż nie upłynął jeszcze wystarczający do tego okres czasu,
przyjmując początek biegu zasiedzenia od oddania linii przesyłowej do użytku
dnia 19 września 1986 r. Rozpoznając apelację uczestnika Sąd drugiej instancji
podzielił ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu Rejonowego, powołując
się dodatkowo na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP
9/14, uznającą za decyzję dającą przedsiębiorcy przesyłowemu tytuł prawny do
zajęcia nieruchomości, jedynie decyzję mającą podstawę w okresie zajmowania
3
nieruchomości w art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości. W rozpoznawanej sprawie decyzja nie miała
podstawy w tych przepisach i apelacja została oddalona.
W skardze kasacyjnej uczestnik zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego
w całości, zarzucając temu Sądowi naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 378
§ 1 k.p.c. przez nierozpoznanie wszystkich zarzutów apelacji; art. 232 k.p.c. przez
nierozpoznanie istoty sprawy odnośnie do spełnienia przesłanek zasiedzenia; art.
234 k.p.c. w związku z art. 6 i 7 k.c. poprzez przyjęcie złej wiary uczestnika oraz
art. 325 w związku z art. 361 k.p.c. odnośnie do sformułowania sentencji
postanowienia Sądu pierwszej instancji. Naruszenie przepisów prawa materialnego
dotyczy art. 3051
w związku z art. 287, art. 288 i art. 3054
k.c. poprzez niewłaściwe
określenie zakresu służebności przesyłu i sposobu jej wykonywania. Skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania i orzeczenie co do kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na początku należy stwierdzić, że zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd
Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach
podstaw, określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. i wskazanych w skardze (art. 3984
§ 1
pkt 2 k.p.c.). Odnosząc się zatem do podniesionych w skardze uczestnika zarzutów
naruszenia przepisów postępowania, w pierwszej kolejności nie można podzielić
jego przekonania o jedynie pozornej kontroli instancyjnej, gdyż zaniechane zostało
rozpoznanie wszystkich zarzutów apelacji, co spowodowało naruszenie art. 378 § 1
k.p.c. Zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa i doktryny sąd rozpoznający apelację
powinien się odnieść do wszystkich tych zdarzeń i zarzutów zgłoszonych
w postępowaniu apelacyjnym, które mogły spowodować skutki materialno-prawne
(zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 314/11, nie publ.
oraz z dnia 7 listopada 2013 r., V CSK 550/12, nie publ).
W szczególności nie został naruszony art. 232 k.p.c. przez nierozpoznanie
istoty sprawy odnośnie do stwierdzenia nabycia służebności przesyłu przez
zasiedzenie. Po pierwsze, sprawa nie dotyczyła w swej istocie zasiedzenia
służebności, tylko jej ustanowienia. Po drugie, zarzut zasiedzenia służebności mógł
4
dotyczyć nie służebności przesyłu, a służebności gruntowej odpowiadającej swoją
treścią obecnej służebności przesyłu, co zostało potwierdzone utrwalonym już
orzecznictwem Sądu Najwyższego i licznymi głosami doktryny(zob. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013, nr 12, poz. 139;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 606/11, nie publ.).
Po trzecie, poza zarzutami skargi dotyczącymi naruszenia w kwestii zasiedzenia
przepisów postępowania, nie został w tym względzie sformułowany przez
uczestnika żaden zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, szczególnie
art. 292 w związku z art. 172 i nast. k.c. W tej sytuacji kwestia naruszenia art. 234
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 6 i 7 k.c., odnosząca się do dowiedzenia
posiadania służebności w celu stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu
traci na znaczeniu. Z kolei nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 325
w związku z art. 361 k.p.c., mimo że na pierwszy rzut oka może się wydawać,
iż sformułowanie sentencji postanowienia Sądu pierwszej instancji będzie stwarzać
trudności w wykonaniu orzeczenia, a to ze względu na umieszczenie przebiegu
służebności przesyłu na mapach sporządzanych do celów prawnych i odwołanie
się do mapy geodezyjnej włączonej do zasobu geodezyjnego (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 lutego 2012 r., III CSK 201/11, nie publ. oraz postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 190/11, nie publ.).
Dla skarżącego przedsiębiorstwa elektroenergetycznego istotne znaczenie
musiały mieć zarzuty naruszenia prawa materialnego. Zostały one tak
sformułowane, że po wskazaniu na naruszenie art. 3051
w związku z art. 287, art.
288 i art. 3054
k.c. nastąpiło wyjaśnienie, iż chodzi o brak właściwego i pełnego
określenia zakresu służebności przesyłu oraz sposobu jej wykonywania, tj. przez
zbyt szerokie określenie zakresu pasa technologicznego (ponad potrzebę
uczestnika) oraz zbyt wąskie określenie treści służebności, „wobec czego ustalenia
sądu w powyższym zakresie nie odpowiadają istocie instytucji służebności przesyłu,
co może uniemożliwiać jej faktyczne wykonywanie zgodnie z przeznaczeniem
urządzeń przesyłowych”.
W uzasadnieniu skargi eksponowane jest nieprawidłowe określenie
przebiegu służebności przesyłu oraz błędne, zdaniem uczestnika jej ustanowienie
na jego rzecz, a nie na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości.
5
Jeżeli co do pierwszej kwestii skarżący może mieć rację, to służebność przesyłu
jest ustanawiana na rzecz każdoczesnego przedsiębiorstwa przesyłowego,
a obciąża nieruchomość przez którą przebiega linia przesyłowa (nieruchomość
obciążona, według art. 285 k.c.).
Nie to jest jednak najważniejsze, lecz to, że przedstawiając jedynie
w uzasadnieniu skargi szereg zarzutów, które wymagałyby zbadania, dotyczących
w szczególności faktu posiadania przez uczestnika służebności, odpowiadającej
treścią obecnej służebności przesyłu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja
2006 r., IV CSK 149/05, nie publ.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
24 maja 2013 r., V CSK 287/12, OSNC 2014, nr 2, poz. 20), a także opierania tego
posiadania na decyzji administracyjnej o udzieleniu poprzednikowi prawnemu
uczestnika pozwolenia na budowę linii energetycznej S. – T. z dnia 25 października
1985 r., mającej podstawę w art. 24 i art. 29 ustawy z dnia 24 października 1985 r.
Prawo budowlane, co mogło sprostać przesłance dobrej wiary posiadania, objętej
domniemaniem z art. 7 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2010 r.,
II CSK 439/09, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2010 r., I
CSK 3/10, nie publ.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2009 r., III
CSK 79/09, nie publ.), kwestia nierozpoznania zarzutu zasiedzenia przez odwołanie
się do naruszenia art. 292 oraz art. 172 i nast. k.c. w ogóle nie została podniesiona
przez skarżącego w podstawach skargi kasacyjnej. Przeciwnie, skarżący nie tylko,
że w podstawach skargi nie zakwestionował od strony materialnoprawnej
nieuwzględnienia podniesionego wcześniej w apelacji zarzutu zasiedzenia, to
zgodził się na ustanowioną służebność przesyłu na podstawie art. 3051
k.c., a
przez wskazanie naruszenia przez zaskarżone postanowienie tylko powołanego
przepisu w związku z art. 287, art. 288 i art. 3054
k.c. wyraził niezadowolenie
jedynie ze sposobu określenia tej służebności (zbyt szeroki zakres pasa
technologicznego, zbyt wąsko określona treść), trochę nawet tak jakby
reprezentował interesy każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej
służebnością, w tym wypadku wnioskodawcy, a nie władnące przedsiębiorstwo
przesyłowe. Nie można uznać, że przez stwierdzenie w petitum skargi kasacyjnej,
iż zaskarżone zostało postanowienie Sądu Okręgowego w całości, to dotyczy to
również nieuwzględnienia zasiedzenia służebności i że wystarczające jest
6
odwoływanie się do tego zasiedzenia przez kwestionowanie należytego
zastosowania przepisów postępowania. Zgodnie z art. 3983
§ 1 i art. 3984
§ 1 pkt 2
k.p.c. w skardze kasacyjnej należy wyodrębnić i uzasadnić zarzuty odnoszące się
do przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania.
Skarżący nie zakwestionował również w skardze kasacyjnej ani zasądzenia
na rzecz wnioskodawcy wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego
nieruchomości, ani wysokości tego wynagrodzenia. Uczynił to w okolicznościach,
w których oczekiwane przez niego na etapie rozpoznawania apelacji stwierdzenie
zasiedzenia służebności oznaczałoby jednocześnie brak podstawy prawnej
do domagania się wynagrodzenia za okres posiadania służebności wystarczający
do jej zasiedzenia. Posiadanie to stanowiłoby o spełnieniu przesłanki uzyskania
ex lege tytułu prawnego w postaci ograniczonego prawa rzeczowego, jakim
jest służebność przesyłu lub służebność gruntowa o treści odpowiadającej
służebności przesyłu, co następuje nieodpłatnie. Wprawdzie w orzecznictwie
występuje opinia o integralności postanowienia o ustanowieniu służebności
przesyłu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK
190/11, nie publ.), ale to nie oznacza, aby przedmiotu zaskarżenia należało się
domyślać i aby wystarczał sposób sformułowania podstaw skargi przez uczestnika.
Nie można więc uznać za dostateczne w tym względzie stwierdzenie w petitum
skargi kasacyjnej, że zaskarża się postanowienie Sądu drugiej instancji w całości
i wskazanie zasądzonej kwoty wynagrodzenia jako wartości przedmiotu
zaskarżenia, zgodnie z art. 3984
§ 3 zdanie pierwsze k.p.c.
Mając na uwadze przedstawione argumenty należało na podstawie art. 39814
oddalić skargę kasacyjną.