Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 kwietnia 2007 r.
I UK 339/06
W podstawie wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się części
wynagrodzenia za pracę pracowników zatrudnionych za granicą w polskich
zakładach pracy odpowiadającej równowartości diety z tytułu podróży służbo-
wej poza granicami kraju.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Romualda Spyt (uzasadnienie), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 kwietnia
2007 r. sprawy z odwołania Andrzeja J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w O. z udziałem zainteresowanego A.E. Polska Spółki z o.o. j.v.w
O. o zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 30
czerwca 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt. I i II i sprawę w tym zakresie przekazał
Sądowi Okręgowemu w Olsztynie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem z
dnia 20 października 2004 r. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w O. z dnia 30 lipca 2004 r. w ten sposób, że jako podstawę wy-
miaru zasiłku chorobowego przysługującego wnioskodawcy Andrzejowi J. za okres
od 1 lipca 2003 r. do 26 marca 2004 r. przyjął kwotę 8.272 zł, wskazując w uzasad-
nieniu swojego rozstrzygnięcia, że stanowi ona 100% wynagrodzenia, które wnio-
skodawca otrzymał w czerwcu 2003 r. Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd wskazał
przepis art. 3 pkt 1 oraz 9 ust. 1-3 pkt 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
2
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), a także art. 36 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa ( Dz.U. Nr 90, poz. 636 ze zm.), który stanowi, że w przypadku, kiedy nie-
zdolność do pracy powstała przed upływem okresu 6 miesięcy zatrudnienia, podsta-
wę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za
pełne miesiące ubezpieczenia. Zdaniem Sądu Rejonowego, właśnie równowartość
kwoty wynagrodzenia za czerwiec 2003 r. winna być podstawą wymiaru zasiłku cho-
robowego.
W wyniku apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w
O., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem z
dnia 11 stycznia 2005 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. W uzasadnie-
niu wyroku Sąd wskazał, że podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne
stanowi kwota przychodu pracownika obliczona i wskazana organowi rentowemu
przez płatnika składek, a nie kwota wynagrodzenia zasadniczego wynikająca z za-
wartej umowy o pracę wykonywanej za granicą. Stąd też oddalił odwołanie wniosko-
dawcy, domagającego się wyższego zasiłku chorobowego niż wynikało z decyzji
płatnika składek.
Na skutek kasacji wnioskodawcy od powyższego wyroku, Sąd Najwyższy wy-
rokiem z dnia 26 stycznia 2006 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądo-
wi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie do ponow-
nego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy stwierdził, że czyn-
ności płatnika nie stanowią przesłanki ustalenia wymiaru składki i wymiaru zasiłku
chorobowego. Obowiązkiem płatnika składek jest wykonywanie obowiązujących
przepisów prawa, a jego czynności w tym zakresie są o tyle skuteczne, o ile są
zgodne z prawem. Sąd Najwyższy wskazał, że kategoria wynagrodzenia za pracę,
jako element podstawy wymiaru składek, a w konsekwencji także wymiaru zasiłku,
ma swoją normatywną definicję w art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa i stanowi przychód pracownika po odtrąceniu przez pracodawcę składek na
ubezpieczenia społeczne.
Sąd Okręgowy, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 30
czerwca 2006 r. w punkcie pierwszym zmienił zaskarżony wyrok i w miejsce kwoty
3
8.272,95 zł wpisał kwotę 6.725,08 zł oraz w punkcie drugim oddalił apelację pozwa-
nego w pozostałym zakresie.
Na podstawie list płac Sąd Okręgowy ustalił, że w czerwcu 2003 r. wniosko-
dawca uzyskał z tytułu wynagrodzenia za pracę przychód stanowiący iloczyn stawki
godzinowej - 11,86 euro i przepracowanych godzin w ilości 157, co razem dało kwotę
1.245,30 euro. W skład stawki godzinowej wchodziła premia świąteczna, natomiast
ekwiwalent za urlop płacony był oddzielnie. Sąd Okręgowy wskazał, że wynagrodze-
nie w wysokości 1.245,30 euro było wynagrodzeniem brutto za czerwiec 2003 r., od
którego były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Niemczech. Stąd
błędne jest wskazanie przez płatnika składek kwoty 1.370 zł jako podstawy wymiaru
składki za maj 2003 r. oraz kwoty 2.195 zł jako podstawy wymiaru składki za czer-
wiec 2003 r. Stanowisko pracodawcy, biorącego udział w sprawie jako zainteresowa-
ny, zgodnie z którym w części wynagrodzenia brutto w kwocie 1.862,02 euro policzo-
ne były diety pracownicze, które w Polsce nie stanowią podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, Sąd Okręgowy uznał za nieudowodnione. Stwierdził, że
z przedstawionych przez płatnika składek dowodów trudno wywieść, jaka część
stawki godzinowej stanowi dietę, jak też w umowie o pracę nie ma wykazanych diet.
Następnie, odwołując się do treści art. 3 pkt 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Sąd Okręgowy wska-
zał, że wynagrodzenie pracownika jest to przychód stanowiący podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Z tego
względu Sąd Okręgowy uznał, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego winno
stanowić wynagrodzenie, które wnioskodawca uzyskał w czerwcu 2003 r. w kwocie
8.272,95 zł, które jednakże trzeba pomniejszyć o kwoty składek na ubezpieczenie
emerytalne, rentowe i chorobowe, co w efekcie daje kwotę 6.725,08 zł - wskazaną w
wyroku.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy,
zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 36 ust. 3 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie oraz art. 3 pkt 3 tejże ustawy w
związku z art. 9 ust. 1, 2, i 3 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych, poprzez ich błędną wykładnię polegającą
na uznaniu, że przez wynagrodzenie, o którym mowa w tych przepisach, należy ro-
4
zumieć wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze, nie zaś wynagrodzenie stanowiące
przychód w rozumieniu przepisów art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o po-
datku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r., Nr 14, poz.
176 ze zm.), a także naruszenie art. 20 ust. 1 w związku z art. 18 ust.1, art. 4 pkt 9
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.), § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 196, poz. 1106 ze zm. ) w
związku z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od
osób fizycznych oraz art. 3 pkt 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, poprzez ich błędną wykładnię, po-
legająca na nieuwzględnieniu treści art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych, z którego wynika, iż przychodami ze sto-
sunku pracy są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, w szczególności wynagrodze-
nie zasadnicze, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy i wszelkie inne kwoty, w tym również wartość dodatku wyżywie-
niowego wykazanego na liście płac za czerwiec w wysokości 192,60 euro. Skarżący
w podstawach kasacyjnych wskazał także na naruszenie § 2 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie, poprzez przyjęcie , iż podstawa wy-
miaru składek pracownika niebędącego w podróży służbowej, lecz wykonującego
pracę za granicą, winna być obniżona o kwotę diet z tytułu podróży służbowej tylko
wtedy, kiedy diety takie zostały faktycznie wypłacone, podczas, gdy powyższy prze-
pis stanowi nie o dietach, lecz o części wynagrodzenia pracowników zatrudnionych
za granicą w polskich zakładach pracy.
Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku i zmianę wyroku sądu pierwszej instancji poprzez orzeczenie, że jako pod-
stawę wymiaru zasiłku chorobowego należy przyjąć kwotę 2.869,94 zł.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że naruszenie przepisu art. 36 ust. 3
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie, oraz art. 3 pkt 3
tejże ustawy w związku z art. 9 ust. 1, 2, i 3 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych polega na ich błędnej wy-
5
kładni i uznaniu, że przez wynagrodzenie stanowiące przychód pracownika, o którym
mowa w tych przepisach, należy rozumieć wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze.
Taka interpretacja jest konsekwencją błędnej wykładni art. 20 ust. 1 i art. 18 ust.1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z § 1 rozporządzenia Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
które określają podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadko-
we jako przychód w rozumieniu przepisu art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r.
o podatku dochodowym od osób fizycznych, w myśl którego przychodami ze stosun-
ku pracy są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, w szczególności wynagrodzenie
zasadnicze, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy i wszelkie inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość
została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika,
jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo od-
płatnych.
Skarżący wskazał, że wnioskodawca oprócz wynagrodzenia w kwocie
1862,02 euro, stanowiącego iloczyn stawki godzinowej i ilości przepracowanych go-
dzin, otrzymał również kwotę 192,60 euro tytułem wyżywienia wolnego od podatku w
Niemczech, określonego jako Verpflegung. Zdaniem skarżącego dodatek ten - jako
wypłata pieniężna - stanowi przychód ze stosunku pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1
ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, mimo że §
2 pkt 18 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenia emerytalne i rentowe, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 30 stycznia
2004 r., stanowił, że podstawy wymiaru składek nie stanowiły należności przysługu-
jące pracownikowi z tytułu wykonywania pracy poza stałym miejscem pracy lub sta-
łym miejscem zamieszkania: dodatki, ryczałty za rozłąkę, strawne - do wysokości,
która z tego tytułu została zwolniona od podatku dochodowego od osób fizycznych.
W ocenie skarżącego Sąd błędnie zinterpretował również przepis § 2 pkt 16 rozpo-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe, bowiem z brzmienia tego przepisu przed dniem 30 stycznia 2004 r.
wynikało, że podstawy wymiaru składek nie stanowi część wynagrodzenia pracowni-
ków zatrudnionych za granicą w polskich zakładach pracy, odpowiadająca równo-
6
wartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za
każdy dzień pobytu, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych
osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przecięt-
nego wynagrodzenia, o którym mowa w przepisie art. 19 ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Stąd też błędny jest pogląd Sądu, iż wyłączeniu z pod-
stawy wymiaru składki podlega tylko wypłacona pracownikowi dieta, gdyż przytoczo-
ny wyżej przepis wskazuje, że wyłączono z podstawy wymiaru składek równowartość
diety przysługującej z tytułu podróży służbowej. Stanowi to swoistą ulgę w opłacaniu
składek na ubezpieczenia społeczne, lecz konsekwencją tej ulgi jest niższa wyso-
kość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku chorobowego.
Skarżący organ rentowy stanął na stanowisku, iż w przedmiotowej sprawie
prawidłowa wysokość podstawy wymiaru zasiłku chorobowego to kwota 2.869,94 zł.
Kwota ta jest wynikiem odjęcia od wynagrodzenia zasadniczego, stanowiącego ilo-
czyn stawki godzinowej i przepracowanych godzin, w wysokości 2.054,62 euro kwoty
odpowiadającej równowartości diet za każdy dzień w wysokości 1260 euro (42 euro x
30 dni), co dało kwotę 794,62 euro, po przeliczeniu 3.530,50 zł. Tak otrzymaną
kwotę należy pomniejszyć o składki w łącznej wysokości 18,71 %, co daje kwotę
2.869,94 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Spór w niniejszej sprawie sprowadza się
do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pracownikowi
zatrudnionemu za granicą u polskiego pracodawcy za czas niezdolności do pracy
powstałej na skutek wypadku przy pracy. Stosownie do treści art. 9 ust. 3 pkt 1
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), przy ustala-
niu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pracownikowi za czas
niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy stosuje się zasady określone w
rozdziale 8 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa. Z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r., Nr 31, poz. 267 ze zm.) w brzmieniu obo-
wiązującym w spornym okresie wynikało, że podstawę zasiłku chorobowego przysłu-
7
gującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne
wynagrodzenie wypłacone za okres 6 miesięcy kalendarzowych poprzedzających
miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli natomiast ubezpieczony
przed zajściem zdarzenia chronionego ubezpieczeniem nie przepracował takiego
okresu, to podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie
za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia (art. 36 ust. 3 ustawy w ówczesnym
brzmieniu). Przepis art. 3 pkt 3 tej samej ustawy wyjaśnia przy tym, że pod określe-
niem „wynagrodzenie” rozumieć należy przychód pracownika stanowiący podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pra-
codawcę składek na ubezpieczenia społeczne.
Zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i
wypadkowe wynikają zaś z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74), a ściślej z jej
art. 20 ust. 1, zgodnie z którym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie choro-
bowe i ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpie-
czenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe.
Rozstrzygnięcie sprawy sprowadzało się zatem do ustalenia przede wszystkim
tego, jaka kwota stanowiła, zgodnie z obowiązującymi przepisami, podstawę wymia-
ru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wnioskodawcy w miesiącu
poprzedzającym miesiąc powstania niezdolności do pracy, na co zwracał uwagę Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r. i któremu to zadaniu
Sąd Okręgowy - rozpoznając sprawę ponownie - nie sprostał i co trafnie zarzuca
skarżący. Stosownie do treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe ubezpieczonych będących pracownikami stanowi przychód, o
którym mowa w art. 4 pkt 9 ustawy, co oznacza przychody w rozumieniu przepisów o
podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku
pracy. Przepis art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym
od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.) za przy-
chody ze stosunku pracy uznaje zaś wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz
wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło
finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenie zasadni-
cze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody,
ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy
8
ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone
za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń
częściowo odpłatnych.
W świetle tych przepisów nie można odmówić racji skarżącemu, gdy twierdzi,
że prawidłowe ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe odwołującego się wymagało zidentyfikowania wszystkich wypłat dokonanych
mu przez pracodawcę w miesiącu, z którego wynagrodzenie stanowiło podstawę
wymiaru zasiłku chorobowego i dokonania stosownej ich kwalifikacji jako stanowią-
cych przychód ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów ustawy o podatku docho-
dowym od osób fizycznych bądź pozbawionych takiej cechy. Za trafny należy uznać
zarzut organu rentowego, że w tym zakresie poza sferą zainteresowania Sądu dru-
giej instancji pozostał tzw. dodatek wyżywieniowy, który pracodawca wypłacił wnio-
skodawcy w czerwcu 2003 r., co wynikało z załączonych do akt sprawy list płac. Sąd
Okręgowy nie zajął żadnego stanowiska co do charakteru tego dodatku z punktu wi-
dzenia zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe, co przekłada się wprost na konieczność stwierdzenia, iż doszło do narusze-
nia prawa materialnego w postaci art. 20 ust. 1 w związku z art. 18 ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 4 pkt 9
tej ustawy w związku z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku docho-
dowym od osób fizycznych, poprzez zastosowanie go do niedostatecznie wyjaśnio-
nego w tym zakresie stanu faktycznego.
Niezależnie od powyższego, podnieść należy, iż Sąd Okręgowy, choć w mo-
tywach wyroku przywołał jako jedną z podstaw rozstrzygnięcia art. 3 pkt 3 ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa, to przepis ten zinterpretował nieprawidłowo, przyj-
mując iż podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie brutto wy-
płacone pracownikowi, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na
ubezpieczenia społeczne. Tymczasem z treści tego przepisu, jak wskazano wyżej,
wynika, że pod pojęciem wynagrodzenia rozumieć należy przychód stanowiący pod-
stawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (po dokonaniu stosownych od-
liczeń), który nie w każdej sytuacji faktycznej stanowi równowartość wynagrodzenia
brutto. Zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i
ubezpieczenie wypadkowe są analogiczne do reguł rządzących ustalaniem podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, które wynikają z ustawy z
9
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przy czym sto-
sownie do treści art. 21 tej ustawy, określenie szczegółowych zasad ustalania pod-
stawy wymiaru składek oraz wyłączeń z tej podstawy niektórych rodzajów przycho-
dów pozostawiono ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego do
uregulowania w drodze rozporządzenia. Na podstawie tej delegacji Minister Pracy i
Polityki Socjalnej wydał w dniu 18 grudnia 1998 r. rozporządzenie w sprawie szcze-
gółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1673 ze zm.). Z § 2 pkt 16 tego aktu prawnego w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie wynikało zaś, że podstawy wymiaru
składek nie stanowi przychód stanowiący część wynagrodzenia pracowników zatrud-
nionych za granicą w polskich zakładach pracy, odpowiadający równowartości diety z
tytułu podróży służbowej przysługującej poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu,
z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący
podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodze-
nia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nie
można nie zgodzić się ze skarżącym, że przepis ten wyraźnie określa, iż podstawy
wymiaru składek nie stanowi część wynagrodzenia w wysokości równej diecie, nie
zaś dieta wypłacona faktycznie pracownikowi, jak przyjął Sąd drugiej instancji. W
oparciu o motywy orzeczenia nie sposób przy tym ustalić, czy Sąd Okręgowy w
ogóle zastosował ten przepis przy rozstrzyganiu sprawy, bowiem w żadnym frag-
mencie uzasadnienia go nie przywołał, nie wskazując jednak także, jakiego rodzaju
podstawa prawna stała się przyczynkiem do rozważań w przedmiocie faktycznego
wypłacania diety odwołującemu, co miałoby mieć wpływ na wysokość podstawy
wymiaru składek. Niezależnie jednak od tego, czy Sąd drugiej instancji w ogóle po-
minął ten przepis, czy też błędnie go wyłożył, w każdym z tych przypadków doszło do
naruszenia prawa materialnego, bowiem nie budzi wątpliwości, że z uwagi na stan
faktyczny przedmiotowej sprawy (zatrudnienie za granicą u polskiego pracodawcy),
ma on zastosowanie do ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe pracownika, a jego interpretacja nie może doprowadzić do wniosku,
iż wyłączeniom z podstawy wymiaru składek podlegają diety faktycznie wypłacone
pracownikowi. Mowa w nim bowiem wyraźnie o części wynagrodzenia odpowiadają-
cej równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami
kraju. Oczywiste wydaje się także cel takiej regulacji. Pracownik odbywający podróż
służbową, tzn. wykonujący powierzone mu obowiązki poza stałym miejscem świad-
10
czenia pracy, ma prawo do diety, która ma rekompensować zwiększone w takiej sy-
tuacji faktycznej wydatki na wyżywienie i nocleg. Tego rodzaju funkcja tej należności
powoduje, że wolą ustawodawcy zwolniona jest od podatku dochodowego (art. 21
ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycz-
nych), a także wyłączona z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe (§ 2 pkt 15 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18
grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Pracownik zatrudniony za granicą u
polskiego pracodawcy nie odbywa podróży służbowej, wobec czego nie przysługują
mu należności z tym związane, ale jego sytuacja faktyczna wykazuje podobieństwo
do przebywania w takiej podróży, skoro pracę świadczy poza miejscem swego za-
mieszkania i w oddaleniu od rodziny, co generuje wyższe niż zwykle wydatki na
utrzymanie. Biorąc to pod uwagę, ustawodawca zadecydował się zastosować w tym
przypadku ulgę w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, zbliżoną do ulgi
uzyskiwanej przez pracownika przebywającego w podróży służbowej, poprzez wyłą-
czenie z podstawy ich wymiaru części wynagrodzenia stanowiącej równowartość
diety. Stosowanie wszelkiego rodzaju wyłączeń przychodów z podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia praktycznie polega na tym, że płatnik obniża podstawę
wymiaru składek wyliczoną zgodnie z ogólnie obowiązującymi zasadami o kwotę
tego przychodu, a zatem składki na ubezpieczenia opłacane są faktycznie w mniej-
szej wysokości, niż gdyby takiego wyłączenia nie przewidziano. Nie budzi zatem
wątpliwości, że tego rodzaju regulacje są w konsekwencji korzystne dla pracowni-
ków, bowiem tym samym uzyskują oni faktycznie co miesiąc wyższe dochody ze
stosunku pracy. Z uwagi na podstawowe założenia i zasady zreformowanego od 1
stycznia 1999 r. systemu ubezpieczeń społecznych, które w dużym uproszczeniu
polegają na tym, że wysokość świadczenia ma być odzwierciedleniem wysokości
składki na ubezpieczenie, wysokość podstawy wymiaru składek ma jednak bezpo-
średnie przełożenie na wysokość podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a zatem
wszelkie wyłączenia obniżają jednocześnie podstawę wymiaru tego świadczenia,
czego Sąd Okręgowy nie uwzględnił przy rozpoznawaniu tej sprawy, jak trafnie za-
uważył skarżący.
Zarzuty skargi kasacyjnej okazały się więc w pełni usprawiedliwione, w
związku z czym Sąd Najwyższy z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================