II PK 195/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 11 marca 2008 r.
II PK 195/07
Pracodawca może na podstawie art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) wypowie-
dzieć stosunek pracy pracownikowi podlegającemu z mocy odrębnych przepi-
sów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem. W razie naruszenia zasad
przewidzianych w art. 10 ust. 2 tej ustawy w stosunku do pracowników szcze-
gólnie chronionych nie stosuje się art. 45 § 2 k.p.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 marca
2008 r. sprawy z powództwa Marka S. przeciwko D. Urzędowi Wojewódzkiemu w W.
- Zakładowi Obsługi Urzędu o przywrócenie do pracy oraz z powództwa wzajemnego
D. Urzędu Wojewódzkiego w W. - Zakładu Obsługi Urzędu przeciwko Markowi S. o
zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 29 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punktach II i II. i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wałbrzychu wyrokiem z 12 września 2006 r. [...]
zasądził od strony pozwanej D. Urzędu Wojewódzkiego w W. - Zakładu Obsługi
Urzędu na rzecz powoda Marka S. kwotę 4.373,80 zł z ustawowymi odsetkami od 12
września 2006 r. tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie
umowy o pracę i oddalił powództwo wzajemne o odszkodowanie. Powód domagał
się przywrócenia do pracy w D. Urzędzie Wojewódzkim w W. - Zakładzie Obsługi
2
Urzędu. Strona pozwana wniosła powództwo wzajemne domagając się zasądzenia
od powoda kwoty 2.788,52 zł tytułem odszkodowania.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód pracował u strony pozwanej od 3 grudnia
1979 r. na różnych stanowiskach, ostatnio jako dozorca. W okresie od 23 paździer-
nika 1980 r. do 10 września 1981 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową, w trakcie
której uległ wypadkowi. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z 8 czerwca
1999 r. powodowi przyznano prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy w związku ze służbą wojskową, poczynając od sierpnia 1997 r. Po zwolnieniu
ze służby wojskowej powód powrócił do pracy u strony pozwanej. W dniu 28 stycznia
2004 r. pracodawca wypowiedział powodowi umowę o pracę na podstawie art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm.) ze względu na likwidację stanowiska pracy. W odwołaniu od
tego wypowiedzenia powód powołał się na posiadanie uprawnień rencisty wojskowe-
go. W związku z tym pracodawca - za zgodą powoda - cofnął swoje oświadczenie. W
dniu 18 sierpnia 2005 r. pozwany pracodawca ponownie wypowiedział powodowi
umowę o pracę, powołując się na art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników. Wypowiedzenie uzasadnił koniecznością likwidacji
stanowiska pracy powoda, spowodowaną przekazaniem dozorowania i sprzątania
firmie zewnętrznej. Oprócz powoda zwolnienia z tej przyczyny dotknęły także innych
pracowników, miały one jednak charakter indywidualny a nie zbiorowy. W doręczo-
nym powodowi świadectwie pracy jako podstawę wypowiedzenia pracodawca wska-
zał art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Powód
pobiera świadczenie rentowe w wysokości ponad 1.000 zł, ma na utrzymaniu dwoje
małoletnich dzieci, jego żona otrzymuje wynagrodzenie za pracę w kwocie 2.800 zł.
Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenie powoda „co do zasady” zasługuje
na uwzględnienie, ponieważ pracodawca wypowiadając umowę o pracę „naruszył
przepisy formalnoprawne o charakterze bezwzględnie obowiązującym”, gdyż błędnie
powołał się na art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników, podczas gdy podstawą prawną tego oświadczenia był w rzeczywistości art. 10
tej ustawy. Ponadto pracodawca naruszył art. 18 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 41
3
ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.), ponieważ nie uzyskał
zgody starosty na rozwiązanie z powodem umowy o pracę. Sąd stwierdził, że strona
pozwana wiedziała o statusie powoda jako rencisty wojskowego, dlatego nie może
skutecznie podnosić, że o tym fakcie nie wiedziała i dochodzić odszkodowania z ty-
tułu odprowadzania składek na PFRON. Z tej przyczyny powództwo wzajemne zo-
stało oddalone.
Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda o przywrócenie do pracy za niemoż-
liwe do uwzględnienia z uwagi na to, że stanowisko powoda uległo likwidacji, a za-
tem niemożliwe było przywrócenie powoda do pracy na dotychczasowym stanowisku
pracy. Brak było również możliwości przywrócenia powoda do pracy na innym sta-
nowisku, nawet w niepełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ ponowne zatrudnienie
powoda wiązałoby się z koniecznością zwolnienia innego pracownika, który - w prze-
ciwieństwie do powoda - nie ma innych źródeł utrzymania (tymczasem powód pobie-
ra rentę). Powód - wbrew swemu przekonaniu - nie posiada kwalifikacji wymaganych
do pracy w archiwum. Dlatego zamiast przywrócenia powoda do pracy Sąd pierwszej
instancji zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia. Powód w wyniku zwolnienia z pracy nie pozostał bez środków do
życia, pobiera bowiem świadczenie rentowe.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając nieuwzględnienie
przez Sąd Rejonowy treści art. 45 § 3 k.p. Powód nadal domagał się przywrócenia
do pracy, nie zgodził się z poglądem, że u strony pozwanej nie ma dla niego miejsca
pracy. Podkreślił, że przepisy ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojsko-
wych nie przewidują alternatywy w postaci zasądzenia świadczenia albo przywróce-
nia do pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z
29 marca 2007 r. [...] w punkcie I sprostował zaskarżony wyrok w zakresie daty jego
ogłoszenia, w punkcie II oddalił apelację powoda, w punkcie III nie obciążył powoda
kosztami procesu za instancję odwoławczą. Sąd Okręgowy zgodził się ze stwierdze-
niem Sądu Rejonowego, że podstawą prawną wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę był art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Sąd drugiej instancji przyjął, że powód był pracownikiem, którego stosunek pracy
podlegał szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, stosownie do art. 41 w
4
związku z art. 18 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Akceptując stanowisko Sądu Rejonowego
co do oceny prawnej roszczeń powoda, Sąd Okręgowy powołał się na poglądy dok-
tryny (w szczególności wyrażone przez K. Jaśkowskiego, E. Maniewską i J. Stelinę w
opracowaniu „Grupowe zwolnienia. Komentarz”, Kraków 2004, s. 168 i nast.). We-
dług przyjętych przez tych komentatorów zasad postępowania w przypadku indywi-
dualnych zwolnień osób chronionych, powód jako inwalida wojskowy należał do
grupy pracowników, których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów
szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem i wobec których jest dopuszczalne wy-
powiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia (a więc osób niewy-
mienionych w art. 5 ust. 5 ustawy). W odniesieniu do takich pracowników ochrona
przed wypowiedzeniem ulega osłabieniu. Osłabienie to polega na dopuszczalności
dokonania wypowiedzenia stosunku pracy, jeśli zakładowa organizacja związkowa
nie zgłosi sprzeciwu (art. 10 ust. 2 ustawy). W pozwanym Urzędzie od 2001 r. działa
jeden związek zawodowy (NSZZ „Solidarność”), którego powód był członkiem do
maja 2003 r., przy czym pracodawca nie zwracał się indywidualnie w sprawie powo-
da do organizacji związkowej. Według wyżej powołanych autorów, przed dokona-
niem wypowiedzenia w trybie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r., praco-
dawca powinien najpierw zapytać działające u niego organizacje związkowe, czy
dany pracownik jest objęty ich ochroną i stosownie do uzyskanej informacji podjąć
odpowiednie kroki (złożyć oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy lub zawia-
domić odpowiednią organizację związkową o zamierzonym zwolnieniu). Nieudziele-
nie informacji przez zakładową (międzyzakładową) organizację związkową w ciągu 5
dni zwalnia pracodawcę z obowiązku zawiadomienia jej o zamierzonym zwolnieniu i
uwzględnienia ewentualnego sprzeciwu wobec zamierzonego lub dokonanego wy-
powiedzenia.
Zdaniem Sądu Okręgowego pracodawca nie zastosował się do wymagań
przewidzianych w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r., naruszając ten prze-
pis, co dało podstawę do zastosowania art. 45 § 2 k.p., czyli dokonania przez Sąd
wyboru między przywróceniem do pracy a odszkodowaniem. Skoro stanowisko pracy
powoda zostało rzeczywiście zlikwidowane, to stworzenie dla niego ponownie stano-
wiska dozorcy bądź przesunięcie go na inne stanowisko, z czym wiązałaby się ko-
nieczność wyboru innego pracownika do zwolnienia, byłoby krokiem wstrzymującym
reformy w zakresie gospodarowania finansami publicznymi. Zdaniem Sądu Okręgo-
5
wego regulacja zawarta w art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. ma pierwszeństwo
przed unormowaniem art. 45 § 3 k.p. według zasady, że przepis szczególny ma
pierwszeństwo w stosowaniu przed przepisem ogólnym, a ponieważ art. 10 ustawy
nie określa konsekwencji jego naruszenia, to w sprawie należało zastosować art. 45
§ 2 k.p.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda,
zaskarżając wyrok w części oddalającej apelację powoda. Skarga kasacyjna została
oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego przez oczywiście błędną wy-
kładnię art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowni-
ków w związku z art. 41 i art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin oraz w związku z art. 45 § 3 k.p.,
w wyniku nieuwzględnienia żądania powoda dotyczącego przywrócenia do pracy i
przyjęcia, że w niniejszej sprawie dopuszczalne było orzeczenie odszkodowania.
Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na po-
trzebę wykładni art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników w zakresie ustalenia, czy przepis ten znosi szczególną ochronę pra-
cowników, w sytuacji gdy nie została przeprowadzona przewidziana w nim obligato-
ryjna konsultacja ze związkami zawodowymi. Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i jego zmianę przez przywrócenie powoda do pracy u strony po-
zwanej na dotychczasowych warunkach oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz
powoda kosztów postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Świdnicy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, choć nie wszystkie podniesione
w niej argumenty prawne są słuszne. Sąd Okręgowy przyjął, że rozwiązanie z powo-
dem umowy o pracę nastąpiło w warunkach przewidzianych w art. 10 ustawy z dnia
13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (zwanej dalej ustawą o zwolnie-
niach grupowych). Przepis ten reguluje dopuszczalność i zasady indywidualnych wy-
6
powiedzeń stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dotyczących
pracodawcy). Przewiduje on, między innymi, że w przypadku konieczności rozwiąza-
nia przez pracodawcę stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosun-
ku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, pracodawca może roz-
wiązać stosunki pracy, w drodze wypowiedzenia, z pracownikami, których stosunek
pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczalne wypowiedzenie sto-
sunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, pod warunkiem niezgłoszenia sprze-
ciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania
zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust. 2 ustawy).
Powód niewątpliwie należał do pracowników, których stosunek pracy podlega
z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub roz-
wiązaniem i wobec których jednocześnie jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku
pracy w ramach grupowego zwolnienia. Do powoda - jako inwalidy wojskowego -
miał bowiem zastosowanie art. 18 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 41 ustawy z dnia 29
maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.
Zgodnie z tymi przepisami, rozwiązanie z inwalidą wojskowym stosunku pracy przez
pracodawcę może być dokonane tylko po uzyskaniu pisemnej zgody starosty: 1) w
przypadku rozwiązania bez wypowiedzenia - z przyczyn określonych w przepisach
dotyczących rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia, 2) w przypadku roz-
wiązania za wypowiedzeniem - tylko z ważnych przyczyn zawinionych przez inwalidę
albo gdy następuje likwidacja pracodawcy. W art. 10 ustawy o zwolnieniach grupo-
wych uregulowano w sposób szczególny sytuację pracowników, których stosunek
pracy podlega z mocy odrębnych przepisów wzmożonej ochronie przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem. W przypadku indywidualnych zwolnień z przyczyn nie-
dotyczących pracowników ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem wyni-
kająca z innych przepisów ulega osłabieniu. Osłabienie to polega na tym, że wypo-
wiedzenie stosunku pracy staje się dopuszczalne nie pod warunkami przewidzianymi
w przepisach szczególnych (w przypadku powoda - pod warunkiem uzyskania pi-
semnej zgody starosty wymaganej w art. 18 ust. 3 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu inwa-
lidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin), lecz pod warunkiem przewidzianym
bezpośrednio w art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych, a mianowicie pod warun-
kiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14
7
dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust.
2). Jak wynika z treści art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych, przepis ten
znosi szczególną ochronę ustanowioną w art. 18 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 41
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (czyli ko-
nieczność uzyskania przez pracodawcę pisemnej zgody starosty na wypowiedzenie
oraz ograniczenie możliwości wypowiedzenia tylko do ważnych przyczyn zawinio-
nych przez inwalidę albo likwidacji pracodawcy), ale w to miejsce wprowadza obli-
gatoryjną konsultację związkową, a ściślej konieczność zwrócenia się przez praco-
dawcę o wyrażenie stanowiska przez zakładową organizację związkową. Wymóg
niezgłoszenia sprzeciwu przez organizację związkową jako przesłanka złożenia
przez pracodawcę zgodnego z prawem oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku
pracy dotyczy tylko pracowników reprezentowanych przez zakładowe (międzyzakła-
dowe) organizacje związkowe działające u pracodawcy. Nie oznacza to jednak, że
pracownik, któremu pracodawca zamierza wypowiedzieć stosunek pracy, musi być
członkiem związku zawodowego. Wystarczy, że jest objęty ochroną związku zawo-
dowego.
Sąd Okręgowy ustalił - i jest to ustalenie wiążące w postępowaniu kasacyjnym
(art. 39813 § 2 k.p.c.), ponieważ Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycz-
nymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia - że u pozwanego praco-
dawcy od 2001 r. działał tylko jeden związek zawodowy (NSZZ „Solidarność”), któ-
rego powód był członkiem do maja 2003 r., jednak pracodawca w ogóle nie zwracał
się indywidualnie w sprawie powoda do zakładowej organizacji związkowej, chociaż
przed dokonaniem wypowiedzenia na podstawie art. 10 ustawy o zwolnieniach gru-
powych powinien był zapytać działające u niego organizacje związkowe, czy pracow-
nik przewidziany do zwolnienia jest objęty ich ochroną (czy zakładowe organizacje
związkowe reprezentują pracownika, co nie musi dotyczyć tylko członków związków)
i w zależności od uzyskanej informacji podjąć odpowiednie kroki - w szczególności
albo złożyć oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy, albo zawiadomić odpo-
wiednią organizację związkową o zamierzonym zwolnieniu i czekać na ewentualne
wyrażenie sprzeciwu. Sąd Okręgowy przyjął, że niezwrócenie się do działającej u
pracodawcy zakładowej organizacji związkowej z pytaniem, czy reprezentuje ona
interesy powoda jako pracownika, oznaczało naruszenie warunku z art. 10 ust. 2
ustawy o zwolnieniach grupowych w postaci zawiadomienia zakładowej organizacji
8
związkowej o zamierzonym wypowiedzeniu w celu umożliwienia jej zajęcia stanowi-
ska co do ewentualnego zgłoszenia sprzeciwu.
Słusznie Sąd Okręgowy ocenił, że naruszenie art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnie-
niach grupowych oznaczało niezgodne z prawem wypowiedzenie powodowi przez
pracodawcę umowy o pracę, a ponieważ art. 10 tej ustawy nie określa sankcji jego
naruszenia - bo sankcje są uregulowane bezpośrednio w Kodeksie pracy - należało
zastosować art. 45 k.p. Błędnie jednak Sąd Okręgowy przyjął, że regulacja zawarta
w art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych ma pierwszeństwo przed unormowaniem
zawartym w art. 45 § 3 k.p. w tym znaczeniu, że pozwala na jego niezastosowanie,
co oznacza możliwość zastosowania art. 45 § 2 k.p. Skoro art. 10 ustawy o zwolnie-
niach grupowych w ogóle nie reguluje kwestii skutków jego naruszenia - bo skutki te
wynikają bezpośrednio (i wyłącznie) z art. 45 k.p., to rozważanie, w jakim stosunku
pozostają do siebie obydwa te przepisy (art. 10 ustawy i art. 45 k.p.) jest pozbawione
racji. Żaden z ustępów art. 10 ustawy nie jest przepisem szczególnym w stosunku do
45 § 3 k.p. i nie wyłącza konieczności jego stosowania w odniesieniu do sytuacji w
nim przewidzianych. Trafnie podnosi się w związku z tym w skardze kasacyjnej, że
Sąd Okręgowy naruszył art. 45 § 3 k.p.
Zgodnie z art. 45 § 1 k.p., w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowia-
daniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka albo o
bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywró-
ceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach, albo o odszkodowaniu. W
sprawie zakończonej zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy ustalił, że wypowiedze-
nie przez pracodawcę umowy o pracę zawartej z powodem na czas nieokreślony
naruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, w szczególności art. 10 ust. 2
ustawy o zwolnieniach grupowych. W takiej sytuacji sąd pracy powinien przede
wszystkim uwzględnić żądanie pracownika i orzec o przywróceniu go do pracy
(zgodnie z wybranym przez niego żądaniem). Sąd Okręgowy przyjął - z powołaniem
się na art. 45 § 2 k.p. - że uwzględnienie żądania powoda przywrócenia go do pracy
jest niemożliwe z uwagi na fakt, że stanowisko pracy powoda uległo likwidacji. Za-
miast przywrócenia do pracy zaakceptował pogląd Sądu Rejonowego o dopuszczal-
ności zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania (w miejsce żądanego przywróce-
nia do pracy). Co prawda - zgodnie z powyższym przepisem - sąd pracy może nie
uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przy-
9
wrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub
niecelowe (w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu), jednak jedno-
cześnie - co wynika z art. 45 § 3 k.p. - przepisu tego nie stosuje się do pracowników,
o których mowa w przepisach szczególnych dotyczących ochrony pracowników
przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, chyba że uwzględnienie
żądania pracownika przywrócenia do pracy jest niemożliwe z przyczyn określonych w
art. 411
k.p. (czyli w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy); w takim
przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.
Powód był pracownikiem objętym szczególną ochroną przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem umowy o pracę (ochrona ta wynikała z art. 18 ust. 3 ustawy o za-
opatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin). Jednocześnie nie
ogłoszono upadłości lub likwidacji jego pracodawcy. W związku z jednoznaczną tre-
ścią art. 45 § 3 k.p. Sąd Okręgowy nie mógł zastosować do sytuacji powoda art. 45 §
2 k.p. Słusznie przyjął, że art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych osłabia (a
nawet wyłącza) ochronę przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem wynikającą z art.
18 ust. 3 w związku z art. 41 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojsko-
wych oraz ich rodzin, ograniczając tę ochronę tylko do warunku niezgłoszenia sprze-
ciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania
zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust. 2 ustawy). Pominięcie
przez pracodawcę procedury pozwalającej na uzyskanie stanowiska zakładowej
organizacji związkowej (w postaci niezgłoszenia sprzeciwu) stanowiło naruszenie
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, co implikowało zastosowanie art. 45 k.p.;
jednakże osłabienie ochrony powoda przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę
(wynikające z art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych) wcale nie oznacza, że
do jego sytuacji nie ma zastosowania art. 45 § 3 k.p. Inaczej mówiąc, wyłączenie
szczególnej ochrony przez wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę -
wynikającej z przepisów szczególnych - pozwalające na dokonanie zwolnienia indy-
widualnego z przyczyn niedotyczących pracownika na podstawie art. 10 ustawy o
zwolnieniach grupowych, nie oznacza jednocześnie wyłączenia stosowania art. 45 §
3 k.p. Do tego rodzaju wniosku brak jest jakichkolwiek podstaw w treści art. 10
ustawy. Obydwa poddawane analizie przepisy dotyczą innych kwestii - art. 10 ustawy
o zwolnieniach grupowych stanowi, w jakich okolicznościach i po spełnieniu jakich
przesłanek możliwe jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi, którego sto-
sunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wy-
10
powiedzeniem albo rozwiązaniem, zaś art. 45 § 3 k.p. wyłącza możliwość stosowania
do pracowników, o których mowa w przepisach szczególnych dotyczących ochrony
pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, art. 45 § 2
k.p.
Powyższe rozważania prowadza do wniosku, że błędnie Sąd Okręgowy przy-
jął, iż osłabienie ochrony wynikającej z przepisów szczególnych dla potrzeb zastoso-
wania art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych (czyli umożliwienia pracodawcy do-
konania wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika) po-
zwala jednocześnie na zastosowanie do pracownika szczególnie chronionego art. 45
§ 2 k.p. Sens normatywny art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych jest taki, że pra-
codawca może wypowiedzieć stosunek pracy pracownikowi podlegającemu z mocy
odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, w razie koniecz-
ności rozwiązania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Musi
się jednak liczyć z tym, że w razie naruszenia zasad (procedury) przewidzianych w
art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych w stosunku do pracowników szczególnie
chronionych sankcją za to naruszenie będzie brak możliwości zastosowania przez
sąd pracy art. 45 § 2 k.p., czyli brak możliwości nieuwzględnienia żądania pracow-
nika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, nawet w
przypadku ustalenia, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niece-
lowe. Wynika to jednoznacznie z art. 45 § 3 k.p. W stosunku do pracowników szcze-
gólnie chronionych możliwe jest jedynie zastosowanie art. 4771
k.p.c. w związku z
art. 8 k.p. W orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że jeżeli pracownik dokonał wyboru
jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone przez niego
roszczenie okaże się nieuzasadnione - choćby ze względu na nadużycie prawa
podmiotowego (czyli sprzeczność żądania ze społeczno-gospodarczym przeznacze-
niem prawa podmiotowego lub zasadami współżycia społecznego), sąd może z
urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Dotychczas ten aspekt roszczeń
powoda nie był przedmiotem ustaleń, rozważań i ocen Sądów orzekających w spra-
wie.
Ponieważ zarzut naruszenia art. 45 § 3 k.p. okazał się uzasadniony, Sąd Naj-
wyższy uchylił zaskarżony wyrok na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================
II PK 195/07
Pracodawca może na podstawie art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) wypowie-
dzieć stosunek pracy pracownikowi podlegającemu z mocy odrębnych przepi-
sów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem. W razie naruszenia zasad
przewidzianych w art. 10 ust. 2 tej ustawy w stosunku do pracowników szcze-
gólnie chronionych nie stosuje się art. 45 § 2 k.p.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 marca
2008 r. sprawy z powództwa Marka S. przeciwko D. Urzędowi Wojewódzkiemu w W.
- Zakładowi Obsługi Urzędu o przywrócenie do pracy oraz z powództwa wzajemnego
D. Urzędu Wojewódzkiego w W. - Zakładu Obsługi Urzędu przeciwko Markowi S. o
zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 29 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punktach II i II. i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wałbrzychu wyrokiem z 12 września 2006 r. [...]
zasądził od strony pozwanej D. Urzędu Wojewódzkiego w W. - Zakładu Obsługi
Urzędu na rzecz powoda Marka S. kwotę 4.373,80 zł z ustawowymi odsetkami od 12
września 2006 r. tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie
umowy o pracę i oddalił powództwo wzajemne o odszkodowanie. Powód domagał
się przywrócenia do pracy w D. Urzędzie Wojewódzkim w W. - Zakładzie Obsługi
2
Urzędu. Strona pozwana wniosła powództwo wzajemne domagając się zasądzenia
od powoda kwoty 2.788,52 zł tytułem odszkodowania.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód pracował u strony pozwanej od 3 grudnia
1979 r. na różnych stanowiskach, ostatnio jako dozorca. W okresie od 23 paździer-
nika 1980 r. do 10 września 1981 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową, w trakcie
której uległ wypadkowi. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z 8 czerwca
1999 r. powodowi przyznano prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy w związku ze służbą wojskową, poczynając od sierpnia 1997 r. Po zwolnieniu
ze służby wojskowej powód powrócił do pracy u strony pozwanej. W dniu 28 stycznia
2004 r. pracodawca wypowiedział powodowi umowę o pracę na podstawie art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm.) ze względu na likwidację stanowiska pracy. W odwołaniu od
tego wypowiedzenia powód powołał się na posiadanie uprawnień rencisty wojskowe-
go. W związku z tym pracodawca - za zgodą powoda - cofnął swoje oświadczenie. W
dniu 18 sierpnia 2005 r. pozwany pracodawca ponownie wypowiedział powodowi
umowę o pracę, powołując się na art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników. Wypowiedzenie uzasadnił koniecznością likwidacji
stanowiska pracy powoda, spowodowaną przekazaniem dozorowania i sprzątania
firmie zewnętrznej. Oprócz powoda zwolnienia z tej przyczyny dotknęły także innych
pracowników, miały one jednak charakter indywidualny a nie zbiorowy. W doręczo-
nym powodowi świadectwie pracy jako podstawę wypowiedzenia pracodawca wska-
zał art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Powód
pobiera świadczenie rentowe w wysokości ponad 1.000 zł, ma na utrzymaniu dwoje
małoletnich dzieci, jego żona otrzymuje wynagrodzenie za pracę w kwocie 2.800 zł.
Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenie powoda „co do zasady” zasługuje
na uwzględnienie, ponieważ pracodawca wypowiadając umowę o pracę „naruszył
przepisy formalnoprawne o charakterze bezwzględnie obowiązującym”, gdyż błędnie
powołał się na art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników, podczas gdy podstawą prawną tego oświadczenia był w rzeczywistości art. 10
tej ustawy. Ponadto pracodawca naruszył art. 18 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 41
3
ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.), ponieważ nie uzyskał
zgody starosty na rozwiązanie z powodem umowy o pracę. Sąd stwierdził, że strona
pozwana wiedziała o statusie powoda jako rencisty wojskowego, dlatego nie może
skutecznie podnosić, że o tym fakcie nie wiedziała i dochodzić odszkodowania z ty-
tułu odprowadzania składek na PFRON. Z tej przyczyny powództwo wzajemne zo-
stało oddalone.
Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda o przywrócenie do pracy za niemoż-
liwe do uwzględnienia z uwagi na to, że stanowisko powoda uległo likwidacji, a za-
tem niemożliwe było przywrócenie powoda do pracy na dotychczasowym stanowisku
pracy. Brak było również możliwości przywrócenia powoda do pracy na innym sta-
nowisku, nawet w niepełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ ponowne zatrudnienie
powoda wiązałoby się z koniecznością zwolnienia innego pracownika, który - w prze-
ciwieństwie do powoda - nie ma innych źródeł utrzymania (tymczasem powód pobie-
ra rentę). Powód - wbrew swemu przekonaniu - nie posiada kwalifikacji wymaganych
do pracy w archiwum. Dlatego zamiast przywrócenia powoda do pracy Sąd pierwszej
instancji zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia. Powód w wyniku zwolnienia z pracy nie pozostał bez środków do
życia, pobiera bowiem świadczenie rentowe.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając nieuwzględnienie
przez Sąd Rejonowy treści art. 45 § 3 k.p. Powód nadal domagał się przywrócenia
do pracy, nie zgodził się z poglądem, że u strony pozwanej nie ma dla niego miejsca
pracy. Podkreślił, że przepisy ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojsko-
wych nie przewidują alternatywy w postaci zasądzenia świadczenia albo przywróce-
nia do pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z
29 marca 2007 r. [...] w punkcie I sprostował zaskarżony wyrok w zakresie daty jego
ogłoszenia, w punkcie II oddalił apelację powoda, w punkcie III nie obciążył powoda
kosztami procesu za instancję odwoławczą. Sąd Okręgowy zgodził się ze stwierdze-
niem Sądu Rejonowego, że podstawą prawną wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę był art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Sąd drugiej instancji przyjął, że powód był pracownikiem, którego stosunek pracy
podlegał szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, stosownie do art. 41 w
4
związku z art. 18 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Akceptując stanowisko Sądu Rejonowego
co do oceny prawnej roszczeń powoda, Sąd Okręgowy powołał się na poglądy dok-
tryny (w szczególności wyrażone przez K. Jaśkowskiego, E. Maniewską i J. Stelinę w
opracowaniu „Grupowe zwolnienia. Komentarz”, Kraków 2004, s. 168 i nast.). We-
dług przyjętych przez tych komentatorów zasad postępowania w przypadku indywi-
dualnych zwolnień osób chronionych, powód jako inwalida wojskowy należał do
grupy pracowników, których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów
szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem i wobec których jest dopuszczalne wy-
powiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia (a więc osób niewy-
mienionych w art. 5 ust. 5 ustawy). W odniesieniu do takich pracowników ochrona
przed wypowiedzeniem ulega osłabieniu. Osłabienie to polega na dopuszczalności
dokonania wypowiedzenia stosunku pracy, jeśli zakładowa organizacja związkowa
nie zgłosi sprzeciwu (art. 10 ust. 2 ustawy). W pozwanym Urzędzie od 2001 r. działa
jeden związek zawodowy (NSZZ „Solidarność”), którego powód był członkiem do
maja 2003 r., przy czym pracodawca nie zwracał się indywidualnie w sprawie powo-
da do organizacji związkowej. Według wyżej powołanych autorów, przed dokona-
niem wypowiedzenia w trybie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r., praco-
dawca powinien najpierw zapytać działające u niego organizacje związkowe, czy
dany pracownik jest objęty ich ochroną i stosownie do uzyskanej informacji podjąć
odpowiednie kroki (złożyć oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy lub zawia-
domić odpowiednią organizację związkową o zamierzonym zwolnieniu). Nieudziele-
nie informacji przez zakładową (międzyzakładową) organizację związkową w ciągu 5
dni zwalnia pracodawcę z obowiązku zawiadomienia jej o zamierzonym zwolnieniu i
uwzględnienia ewentualnego sprzeciwu wobec zamierzonego lub dokonanego wy-
powiedzenia.
Zdaniem Sądu Okręgowego pracodawca nie zastosował się do wymagań
przewidzianych w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r., naruszając ten prze-
pis, co dało podstawę do zastosowania art. 45 § 2 k.p., czyli dokonania przez Sąd
wyboru między przywróceniem do pracy a odszkodowaniem. Skoro stanowisko pracy
powoda zostało rzeczywiście zlikwidowane, to stworzenie dla niego ponownie stano-
wiska dozorcy bądź przesunięcie go na inne stanowisko, z czym wiązałaby się ko-
nieczność wyboru innego pracownika do zwolnienia, byłoby krokiem wstrzymującym
reformy w zakresie gospodarowania finansami publicznymi. Zdaniem Sądu Okręgo-
5
wego regulacja zawarta w art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. ma pierwszeństwo
przed unormowaniem art. 45 § 3 k.p. według zasady, że przepis szczególny ma
pierwszeństwo w stosowaniu przed przepisem ogólnym, a ponieważ art. 10 ustawy
nie określa konsekwencji jego naruszenia, to w sprawie należało zastosować art. 45
§ 2 k.p.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda,
zaskarżając wyrok w części oddalającej apelację powoda. Skarga kasacyjna została
oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego przez oczywiście błędną wy-
kładnię art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowni-
ków w związku z art. 41 i art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin oraz w związku z art. 45 § 3 k.p.,
w wyniku nieuwzględnienia żądania powoda dotyczącego przywrócenia do pracy i
przyjęcia, że w niniejszej sprawie dopuszczalne było orzeczenie odszkodowania.
Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na po-
trzebę wykładni art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników w zakresie ustalenia, czy przepis ten znosi szczególną ochronę pra-
cowników, w sytuacji gdy nie została przeprowadzona przewidziana w nim obligato-
ryjna konsultacja ze związkami zawodowymi. Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i jego zmianę przez przywrócenie powoda do pracy u strony po-
zwanej na dotychczasowych warunkach oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz
powoda kosztów postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Świdnicy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, choć nie wszystkie podniesione
w niej argumenty prawne są słuszne. Sąd Okręgowy przyjął, że rozwiązanie z powo-
dem umowy o pracę nastąpiło w warunkach przewidzianych w art. 10 ustawy z dnia
13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (zwanej dalej ustawą o zwolnie-
niach grupowych). Przepis ten reguluje dopuszczalność i zasady indywidualnych wy-
6
powiedzeń stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dotyczących
pracodawcy). Przewiduje on, między innymi, że w przypadku konieczności rozwiąza-
nia przez pracodawcę stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosun-
ku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, pracodawca może roz-
wiązać stosunki pracy, w drodze wypowiedzenia, z pracownikami, których stosunek
pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczalne wypowiedzenie sto-
sunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, pod warunkiem niezgłoszenia sprze-
ciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania
zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust. 2 ustawy).
Powód niewątpliwie należał do pracowników, których stosunek pracy podlega
z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub roz-
wiązaniem i wobec których jednocześnie jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku
pracy w ramach grupowego zwolnienia. Do powoda - jako inwalidy wojskowego -
miał bowiem zastosowanie art. 18 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 41 ustawy z dnia 29
maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.
Zgodnie z tymi przepisami, rozwiązanie z inwalidą wojskowym stosunku pracy przez
pracodawcę może być dokonane tylko po uzyskaniu pisemnej zgody starosty: 1) w
przypadku rozwiązania bez wypowiedzenia - z przyczyn określonych w przepisach
dotyczących rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia, 2) w przypadku roz-
wiązania za wypowiedzeniem - tylko z ważnych przyczyn zawinionych przez inwalidę
albo gdy następuje likwidacja pracodawcy. W art. 10 ustawy o zwolnieniach grupo-
wych uregulowano w sposób szczególny sytuację pracowników, których stosunek
pracy podlega z mocy odrębnych przepisów wzmożonej ochronie przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem. W przypadku indywidualnych zwolnień z przyczyn nie-
dotyczących pracowników ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem wyni-
kająca z innych przepisów ulega osłabieniu. Osłabienie to polega na tym, że wypo-
wiedzenie stosunku pracy staje się dopuszczalne nie pod warunkami przewidzianymi
w przepisach szczególnych (w przypadku powoda - pod warunkiem uzyskania pi-
semnej zgody starosty wymaganej w art. 18 ust. 3 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu inwa-
lidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin), lecz pod warunkiem przewidzianym
bezpośrednio w art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych, a mianowicie pod warun-
kiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14
7
dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust.
2). Jak wynika z treści art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych, przepis ten
znosi szczególną ochronę ustanowioną w art. 18 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 41
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (czyli ko-
nieczność uzyskania przez pracodawcę pisemnej zgody starosty na wypowiedzenie
oraz ograniczenie możliwości wypowiedzenia tylko do ważnych przyczyn zawinio-
nych przez inwalidę albo likwidacji pracodawcy), ale w to miejsce wprowadza obli-
gatoryjną konsultację związkową, a ściślej konieczność zwrócenia się przez praco-
dawcę o wyrażenie stanowiska przez zakładową organizację związkową. Wymóg
niezgłoszenia sprzeciwu przez organizację związkową jako przesłanka złożenia
przez pracodawcę zgodnego z prawem oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku
pracy dotyczy tylko pracowników reprezentowanych przez zakładowe (międzyzakła-
dowe) organizacje związkowe działające u pracodawcy. Nie oznacza to jednak, że
pracownik, któremu pracodawca zamierza wypowiedzieć stosunek pracy, musi być
członkiem związku zawodowego. Wystarczy, że jest objęty ochroną związku zawo-
dowego.
Sąd Okręgowy ustalił - i jest to ustalenie wiążące w postępowaniu kasacyjnym
(art. 39813 § 2 k.p.c.), ponieważ Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycz-
nymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia - że u pozwanego praco-
dawcy od 2001 r. działał tylko jeden związek zawodowy (NSZZ „Solidarność”), któ-
rego powód był członkiem do maja 2003 r., jednak pracodawca w ogóle nie zwracał
się indywidualnie w sprawie powoda do zakładowej organizacji związkowej, chociaż
przed dokonaniem wypowiedzenia na podstawie art. 10 ustawy o zwolnieniach gru-
powych powinien był zapytać działające u niego organizacje związkowe, czy pracow-
nik przewidziany do zwolnienia jest objęty ich ochroną (czy zakładowe organizacje
związkowe reprezentują pracownika, co nie musi dotyczyć tylko członków związków)
i w zależności od uzyskanej informacji podjąć odpowiednie kroki - w szczególności
albo złożyć oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy, albo zawiadomić odpo-
wiednią organizację związkową o zamierzonym zwolnieniu i czekać na ewentualne
wyrażenie sprzeciwu. Sąd Okręgowy przyjął, że niezwrócenie się do działającej u
pracodawcy zakładowej organizacji związkowej z pytaniem, czy reprezentuje ona
interesy powoda jako pracownika, oznaczało naruszenie warunku z art. 10 ust. 2
ustawy o zwolnieniach grupowych w postaci zawiadomienia zakładowej organizacji
8
związkowej o zamierzonym wypowiedzeniu w celu umożliwienia jej zajęcia stanowi-
ska co do ewentualnego zgłoszenia sprzeciwu.
Słusznie Sąd Okręgowy ocenił, że naruszenie art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnie-
niach grupowych oznaczało niezgodne z prawem wypowiedzenie powodowi przez
pracodawcę umowy o pracę, a ponieważ art. 10 tej ustawy nie określa sankcji jego
naruszenia - bo sankcje są uregulowane bezpośrednio w Kodeksie pracy - należało
zastosować art. 45 k.p. Błędnie jednak Sąd Okręgowy przyjął, że regulacja zawarta
w art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych ma pierwszeństwo przed unormowaniem
zawartym w art. 45 § 3 k.p. w tym znaczeniu, że pozwala na jego niezastosowanie,
co oznacza możliwość zastosowania art. 45 § 2 k.p. Skoro art. 10 ustawy o zwolnie-
niach grupowych w ogóle nie reguluje kwestii skutków jego naruszenia - bo skutki te
wynikają bezpośrednio (i wyłącznie) z art. 45 k.p., to rozważanie, w jakim stosunku
pozostają do siebie obydwa te przepisy (art. 10 ustawy i art. 45 k.p.) jest pozbawione
racji. Żaden z ustępów art. 10 ustawy nie jest przepisem szczególnym w stosunku do
45 § 3 k.p. i nie wyłącza konieczności jego stosowania w odniesieniu do sytuacji w
nim przewidzianych. Trafnie podnosi się w związku z tym w skardze kasacyjnej, że
Sąd Okręgowy naruszył art. 45 § 3 k.p.
Zgodnie z art. 45 § 1 k.p., w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowia-
daniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka albo o
bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywró-
ceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach, albo o odszkodowaniu. W
sprawie zakończonej zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy ustalił, że wypowiedze-
nie przez pracodawcę umowy o pracę zawartej z powodem na czas nieokreślony
naruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, w szczególności art. 10 ust. 2
ustawy o zwolnieniach grupowych. W takiej sytuacji sąd pracy powinien przede
wszystkim uwzględnić żądanie pracownika i orzec o przywróceniu go do pracy
(zgodnie z wybranym przez niego żądaniem). Sąd Okręgowy przyjął - z powołaniem
się na art. 45 § 2 k.p. - że uwzględnienie żądania powoda przywrócenia go do pracy
jest niemożliwe z uwagi na fakt, że stanowisko pracy powoda uległo likwidacji. Za-
miast przywrócenia do pracy zaakceptował pogląd Sądu Rejonowego o dopuszczal-
ności zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania (w miejsce żądanego przywróce-
nia do pracy). Co prawda - zgodnie z powyższym przepisem - sąd pracy może nie
uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przy-
9
wrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub
niecelowe (w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu), jednak jedno-
cześnie - co wynika z art. 45 § 3 k.p. - przepisu tego nie stosuje się do pracowników,
o których mowa w przepisach szczególnych dotyczących ochrony pracowników
przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, chyba że uwzględnienie
żądania pracownika przywrócenia do pracy jest niemożliwe z przyczyn określonych w
art. 411
k.p. (czyli w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy); w takim
przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.
Powód był pracownikiem objętym szczególną ochroną przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem umowy o pracę (ochrona ta wynikała z art. 18 ust. 3 ustawy o za-
opatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin). Jednocześnie nie
ogłoszono upadłości lub likwidacji jego pracodawcy. W związku z jednoznaczną tre-
ścią art. 45 § 3 k.p. Sąd Okręgowy nie mógł zastosować do sytuacji powoda art. 45 §
2 k.p. Słusznie przyjął, że art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych osłabia (a
nawet wyłącza) ochronę przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem wynikającą z art.
18 ust. 3 w związku z art. 41 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojsko-
wych oraz ich rodzin, ograniczając tę ochronę tylko do warunku niezgłoszenia sprze-
ciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania
zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust. 2 ustawy). Pominięcie
przez pracodawcę procedury pozwalającej na uzyskanie stanowiska zakładowej
organizacji związkowej (w postaci niezgłoszenia sprzeciwu) stanowiło naruszenie
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, co implikowało zastosowanie art. 45 k.p.;
jednakże osłabienie ochrony powoda przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę
(wynikające z art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych) wcale nie oznacza, że
do jego sytuacji nie ma zastosowania art. 45 § 3 k.p. Inaczej mówiąc, wyłączenie
szczególnej ochrony przez wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę -
wynikającej z przepisów szczególnych - pozwalające na dokonanie zwolnienia indy-
widualnego z przyczyn niedotyczących pracownika na podstawie art. 10 ustawy o
zwolnieniach grupowych, nie oznacza jednocześnie wyłączenia stosowania art. 45 §
3 k.p. Do tego rodzaju wniosku brak jest jakichkolwiek podstaw w treści art. 10
ustawy. Obydwa poddawane analizie przepisy dotyczą innych kwestii - art. 10 ustawy
o zwolnieniach grupowych stanowi, w jakich okolicznościach i po spełnieniu jakich
przesłanek możliwe jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi, którego sto-
sunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wy-
10
powiedzeniem albo rozwiązaniem, zaś art. 45 § 3 k.p. wyłącza możliwość stosowania
do pracowników, o których mowa w przepisach szczególnych dotyczących ochrony
pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, art. 45 § 2
k.p.
Powyższe rozważania prowadza do wniosku, że błędnie Sąd Okręgowy przy-
jął, iż osłabienie ochrony wynikającej z przepisów szczególnych dla potrzeb zastoso-
wania art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych (czyli umożliwienia pracodawcy do-
konania wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika) po-
zwala jednocześnie na zastosowanie do pracownika szczególnie chronionego art. 45
§ 2 k.p. Sens normatywny art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych jest taki, że pra-
codawca może wypowiedzieć stosunek pracy pracownikowi podlegającemu z mocy
odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, w razie koniecz-
ności rozwiązania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Musi
się jednak liczyć z tym, że w razie naruszenia zasad (procedury) przewidzianych w
art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych w stosunku do pracowników szczególnie
chronionych sankcją za to naruszenie będzie brak możliwości zastosowania przez
sąd pracy art. 45 § 2 k.p., czyli brak możliwości nieuwzględnienia żądania pracow-
nika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, nawet w
przypadku ustalenia, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niece-
lowe. Wynika to jednoznacznie z art. 45 § 3 k.p. W stosunku do pracowników szcze-
gólnie chronionych możliwe jest jedynie zastosowanie art. 4771
k.p.c. w związku z
art. 8 k.p. W orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że jeżeli pracownik dokonał wyboru
jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone przez niego
roszczenie okaże się nieuzasadnione - choćby ze względu na nadużycie prawa
podmiotowego (czyli sprzeczność żądania ze społeczno-gospodarczym przeznacze-
niem prawa podmiotowego lub zasadami współżycia społecznego), sąd może z
urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Dotychczas ten aspekt roszczeń
powoda nie był przedmiotem ustaleń, rozważań i ocen Sądów orzekających w spra-
wie.
Ponieważ zarzut naruszenia art. 45 § 3 k.p. okazał się uzasadniony, Sąd Naj-
wyższy uchylił zaskarżony wyrok na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================