Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 50/08
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Katarzyny F. – syndyka masy
upadłości "J." S.A. w G. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno – Handlowo –
Usługowemu "E." Andrzej R., Wiesław Ś. sp.j. w G. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 27 czerwca 2008 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia
18 lutego 2008 r.:
"Czy uzasadniony zarzut apelacji naruszania art. 47918
§ 2 k.p.c. przez
pominięcie, jako sprekludowanych wszystkich wniosków dowodowych pozwanego,
zgłoszonych w sprzeciwie od wyroku zaocznego może zostać uwzględniony, jeżeli
pozwany na rozprawie nie zwrócił uwagi sądu na to uchybienie przepisom
postępowania i nie wniósł o wpisanie zastrzeżenia do protokołu, stosownie do art.
162 k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd
pierwszej instancji przepisom postępowania, dotyczącego wydania – na
podstawie art. 47914
§ 2 i art. 47918
§ 3 k.p.c. – postanowienia oddalającego
wniosek o przeprowadzenie dowodów, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to
uchybienie (art. 162 k.p.c.).
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy, po rozpoznaniu sprzeciwu pozwanego od wyroku zaocznego
wydanego w postępowaniu w sprawach gospodarczych, wydał na rozprawie
postanowienie o pominięciu twierdzeń, zarzutów i wniosków dowodowych
pozwanego zawartych w jego sprzeciwie, uznając, że uległy one prekluzji, gdyż
pozwany nie przedstawił ich w odpowiedzi na pozew. Dopuścił jednocześnie
dowody zawnioskowane w pozwie i po ich przeprowadzeniu wydał wyrok, którym
utrzymał wyrok zaoczny w mocy. W apelacji pozwany zarzucił naruszenie art. 47918
§ 3 w związku z art. 47914
§ 2 k.p.c. W toku postępowania przed Sądem pierwszej
instancji pozwany nie wniósł o wpisanie do protokołu zastrzeżenia o uchybieniu
polegającym na naruszeniu art. 47918
§ 3 k.p.c.
Sąd Okręgowy przy rozpoznaniu apelacji pozwanego powziął wątpliwość, czy
zarzut naruszenia art. 47918
§ 3 może być uwzględniony, jeżeli pozwany stosownie
do treści art. 162 k.p.c. nie zwrócił uwagi sądu na uchybienie przepisom
postępowania w tym zakresie i zagadnienie to przedstawił do rozstrzygnięcia
Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji podniósł, że niezależnie od przedstawionego zagadnienia
prawnego budzi także jego wątpliwość, czy naruszenie przepisów postępowania
zarzucane przez pozwanego w apelacji spowodowało nieważność postępowania,
wyrażając przy tym przekonanie, że zarzut naruszenia art. 47918
§ 3 k.p.c. był
uzasadniony. W tej sytuacji wymaga podkreślenia, że ocena, czy naruszenie
przepisów postępowania w określonych okolicznościach faktycznych spowodowało
pozbawienie możliwości obrony praw przez stronę, należy do zakresu
merytorycznej oceny sądu rozpoznającego stosowny zarzut. Stwierdzenie w wyniku
takiej oceny, że w sprawie miała miejsce nieważność postępowania, czyniłoby
bezprzedmiotowym udzielenie odpowiedzi na przedstawione Sądowi Najwyższemu
pytanie, art. 162 k.p.c. stanowi bowiem, że wyłączenie możliwości powoływania się
w dalszym toku postępowania na uchybienia przepisom postępowania przez stronę,
która nie wniosła o wpisanie do protokołu zastrzeżenia o uchybieniu przepisom
postępowania, nie dotyczy tych naruszeń przepisów postępowania, które sąd
powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, a nieważność postępowania sąd drugiej
instancji bierze pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.).
W zakresie przedstawionego zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy stanął na
stanowisku, że treść art. 162 k.p.c. sprzeciwia się możliwości uwzględnienia zarzutu
naruszenia art. 47918
§ 3 k.p.c. wtedy, gdy pozwany nie zwrócił uwagi sądu na to
uchybienie sądu i nie wniósł o wpisanie odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu.
Pogląd ten należy podzielić, gdyż przemawia za nim wykładnia językowa i
funkcjonalna art. 162 k.p.c. Przepis art. 162 k.p.c. w zdaniu drugim określa wyraźnie
wyjątki, w których zdanie pierwsze art. 162 k.p.c. nie ma zastosowania. Nakazuje to
przyjąć, że co do zasady w pozostałych wypadkach uchybień przepisom
postępowania reguła ta powinna być stosowana.
W literaturze przyjmuje się, że celem regulacji z art. 162 k.p.c. jest pobudzenie
inicjatywy stron w doprowadzeniu do szybkiego usunięcia dostrzeżonych przez nie
naruszeń przepisów postępowania i umożliwienie sądowi niezwłocznego
naprawienia błędu. W ten sposób dochodzi także do przyspieszenia i usprawnienia
postępowania. Cel art. 162 k.p.c. byłby trudny do osiągnięcia przy założeniu, że
strona, która we właściwym czasie nie zgłosiła odpowiedniego zastrzeżenia, może
powołać się na uchybienie procesowe w środku zaskarżenia. Należy zatem przyjąć,
że prekluzja przewidziana w art. 162 k.p.c. obejmuje także te uchybienia, które
miały wpływ na wynik postępowania i mogły być przedmiotem zarzutów
apelacyjnych. Stanowisko to znalazło wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(por. wyrok z dnia 10 grudnia 2004 r., III CK 90/04, OSP 2006, nr 6, poz. 69).
Jako szczególny przypadek tego rodzaju uchybień wymaga jednak
rozważenia sytuacja, w której naruszenie przepisów postępowania znajduje wyraz
w wydanym postanowieniu, część bowiem postanowień wydawanych w toku
postępowania przed sądem pierwszej instancji może być wprost zaskarżona, a inne
mogą być podważane przy wykorzystaniu art. 380 k.p.c. Zagadnienie to było już
przedmiotem rozważań w doktrynie, gdzie wyróżniono pod tym kątem kilka kategorii
orzeczeń sądowych. Do pierwszej kategorii postanowień zostały zaliczone te, które
są zaskarżalne zażaleniem, do drugiej postanowienia niekończące postępowania w
sprawie, które mogą być zmieniane jedynie w razie zmiany okoliczności, a zatem
wiążą sąd, który je wydał (art. 359 § 1 k.p.c.), a do trzeciej te, które nie są
oddzielnie zaskarżalne i mogą być zmieniane stosownie do okoliczności sprawy.
Jedynie do tych postanowień odnosi się art. 162 k.p.c. Podobne stanowisko wyraził
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05 (OSNC
2006, nr 9, poz. 144) i wyroku z dnia 15 czerwca 2007 r., II CSK 96/07 (nie publ.).
Z tych przyczyn należy podzielić pogląd, że w sytuacji, w której strona nie
zwróciła uwagi sądu na uchybienia przepisom postępowania i nie wniosła o
wpisanie odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu, w terminie określonym w art.
162 k.p.c., nie może podnieść skutecznie w apelacji zarzutu naruszenia przepisów
postępowania opartego na takich uchybieniach, jeżeli nie chodzi o naruszenie
przepisu, które sąd bierze pod uwagę z urzędu, bądź strona nie uprawdopodobni,
że nie zgłosiła zastrzeżenia bez swojej winy.
Uwzględniając to stanowisko, Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie
(art. 390 § 1 k.p.c.).