Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 18/12
POSTANOWIENIE
Dnia 13 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. D.
przy uczestnictwie K. S. i innych,
o stwierdzenie nabycia spadku po B. S.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania M. S. oraz K. S. reprezentowanego
przez M. S. od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 21 lipca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestnika -
małoletniego K. S. od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 1 lutego 2011 r.,
którym stwierdzono, że spadek po B. S. zmarłej w dniu 3 czerwca 2009 r. na
podstawie ustawy dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza mąż K. S. i wnuk K. S.
w częściach po ½ każdy z nich.
Orzeczenie to oparte zostało na następujących podstawach:
Wnioskodawca A. D. posiada uprawnienie do żądania stwierdzenia nabycia spadku
po B. S., ponieważ była ona żoną jego dłużnika K. S., w stosunku do którego
prowadzona jest egzekucja z nieruchomości, będącej składnikiem majątku
wspólnego małżonków S.
Spadkodawczyni nie sporządziła testamentu, a w ramach ustawowego kręgu
spadkobierców do dziedziczenia doszedł jej mąż K. S. i wobec odrzucenia spadku
przez jej synów, małoletni - wnuk K. S., syn M. S. Oświadczenie o odrzuceniu
spadku w jego imieniu złożone zostało przez jego ojca z uchybieniem terminu
wskazanego w art. 1015 § 1 k.c. Termin do podjęcia tej czynności rozpoczął bieg z
dniem 27 listopada 2007 r., a do jej dopełnienia doszło w dniu 28 maja 2010 r.
Przedstawiciel ustawowy małoletniego K. S. dowiedział się o tytule powołania syna
do spadku po babci w dniu, w którym sam złożył oświadczenie o odrzuceniu
spadku. Dla złożenia tego oświadczenia w imieniu małoletniego wymagane było
uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego. Postanowienie Sądu Rejonowego z dnia
23 kwietnia 2010 r., udzielające takiego zezwolenia M. S., uprawomocniło się w
dniu 15 maja 2010 r., a zatem istniała możliwość dochowania terminu, który upływał
w dniu 27 maja 2010 r. Sąd Okręgowy nie podzielił twierdzenia, że termin ten uległ
wydłużeniu o czas postępowania prowadzonego przez sąd opiekuńczy, ponieważ
niedopuszczalne jest przedłużenie terminu zawitego.
W skardze kasacyjnej uczestnik powołał się na naruszenie
prawa materialnego, przewidziane art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., zarzucając że
z obrazą art. 1015 k.c. przyjął Sąd Okręgowy, iż oświadczenie
o odrzuceniu spadku złożone zostało po upływie wskazanego w nim terminu.
Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenia
3
postanowień Sądów obu instancji i orzeczenie, że spadek po zmarłej B. S. nabył w
całości jej mąż K. S.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna, ponieważ Sąd Okręgowy nie naruszył
prawa materialnego.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone
w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule
swego powołania. Przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. termin jest terminem zawitym
prawa materialnego, do biegu którego mają zastosowanie art. 110 do 116 k.c.
Początek toku tego czasu liczony jest w odniesieniu do każdego spadkobiercy
od dnia, w którym dowiedział się on z właściwego, pewnego źródła o tytule
powołania. Oznacza to, że oddzielnie liczony jest jego bieg zarówno co do każdego
spadkobiercy, jak i co do dla każdego z tytułów powołania. Przy dziedziczeniu
ustawowym w razie dojścia do spadku spadkobiercy powołanego
w dalszej kolejności, z uwagi na odrzucenie spadku przez wyprzedzającego go
spadkobiercę, termin do złożenia oświadczenia przez spadkobiercę dochodzącego
w dalszej kolejności, rozpoczyna się od dnia, w którym dowiedział się on
o odrzuceniu spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę. Jeżeli spadkobierca
nie ma zdolności do czynności prawnych, początkiem terminu w stosunku do niego
jest dzień, w którym o tytule jego powołania dowiedział się jego przedstawiciel
ustawowy. Ukształtowanie w art. 1015 § 1 k.c. terminu do złożenia oświadczenia
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jako terminu zawitego prawa materialnego
oznacza, że z chwilą jego upływu wygasa uprawnienie do skorzystania z tego
prawa podmiotowego, a oświadczenie złożone po upływie terminu nie wywołuje
żadnych skutków prawnych. Upływ terminu uwzględniany jest z urzędu, nie ma
żadnych możliwości jego przedłużenia, a w art. 1015 § 2 k.c. przewidziane zostały
konsekwencje biernego zachowania się spadkobiercy, w postaci prostego przyjęcia
spadku, zaś w odniesieniu do osoby nie mającej pełnej zdolności do czynności
prawnych albo osoby, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego
ubezwłasnowolnienia, albo osoby prawnej, niezłożenie oświadczenia w terminie
jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
4
Do cech charakterystycznych tego terminu, odróżniających go od terminu
przedawnienia należy, poza skutkiem upływu, niedopuszczalność umownego
kształtowania go przez strony, określenie początku biegu od dowiedzenia się
o zaistnieniu wskazanego zdarzenia (tytule powołania do spadku), znacznie krótszy
czasokres w porównaniu z terminami przedawnienia, podyktowany względami
zarówno ochrony spadkobiercy, jak i pewności co do dziedziczenia. Nie mają
zastosowania do tego terminu przepisy kodeksu cywilnego regulujące
przedawnienie roszczeń, w tym również te związane z zawieszeniem (art. 121 k.c.),
z wstrzymaniem (art. 122 k.c.) oraz z przerwaniem (art. 123 k.c.) biegu terminu.
Ponadto przyczyny zezwalające na wskazane wydłużenie terminu przedawnienia
zostały w tych przepisach wyczerpująco wymienione, a zatem wyłączona jest
dopuszczalność przyjmowania za takie przyczyny innych przeszkód. Czynności
prawne podejmowane przez przedstawiciela ustawowego w imieniu osoby nie
mającej pełnej zdolności do czynności prawnych są traktowane jako czynności
prawne tej osoby (art. 98 § 1 k.r.o. w związku z art. 95 § 2 k.c.). Działania podjęte
przez przedstawiciela ustawowego małoletniego uczestnika, mające na celu
uzyskanie zezwolenia na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu
spadku, nie pozbawiły go realnej możliwości wykonania tej czynności przed
upływem sześciomiesięcznego terminu od złożenia przez niego takiego
oświadczenia.
Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., będąc
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia, rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz podstaw.
Nie ma zatem uzasadnienia, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, do
rozważania, czy i jaki wpływ na bieg tego terminu miałoby uzyskanie wymaganego
orzeczenia sądu rodzinnego po upływie tego terminu, skoro taka sytuacja nie miała
miejsca.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu
na podstawie art. 39814
k.p.c.