Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 218/12
POSTANOWIENIE
Dnia 19 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
(przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku E. O. Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością
przy uczestnictwie J.S. i Skarbu Państwa - Starosty M.
o stwierdzenie nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 22 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.,
pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2011 r. oddalił
wniosek E. sp. z o.o., przy uczestnictwie J. S. oraz Skarbu Państwa – Starosty M.,
o stwierdzenie nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie. Z ustaleń wynika,
że J. S. jest właścicielem nieruchomości położonej w K., obejmującej działki nr
11/1, 36 i 37, dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi księgę wieczystą KW nr /…/.
Na tej nieruchomości znajdują się urządzenia energetyczne w postaci linii
napowietrznej 110 kV, dwóch linii napowietrznych 15 kV, linii napowietrznej 0,4 kV
oraz stacji transformatorowej. Jedna z linii 15 kV powstała w latach 60 - tych XX
wieku, a linie 15 kV i 110 kV powstały około 1974 r. Na nieruchomości wymieniane
były słupy i stacja transformatorowa. W razie awarii pracownicy przedsiębiorstwa
energetycznego celem jej usunięcia wchodzą na teren nieruchomości, a nadto raz
na 5 lat dokonują sprawdzenia stanu technicznego linii energetycznych. Na wejście
na nieruchomość uczestnika J. S. wnioskodawca ma jego pisemną zgodę.
Początkowo z urządzeń posadowionych na nieruchomości korzystało
przedsiębiorstwo państwowe Zakład Energetyczny P., które aktem notarialnym
z dnia 12 lipca 1993 r. zostało przekształcone w jednoosobową spółkę akcyjną
Skarbu Państwa o nazwie Energetyka P. S.A. i która w dniu 2 stycznia 2003 r. stała
się częścią Grupy Energetycznej E. S.A., nazywającej się od 13 października 2004
r. E. S.A. W dniu 30 czerwca 2007 r. E. S.A. zbyła na rzecz wnioskodawcy E. O. sp.
z o.o. zorganizowaną część przedsiębiorstwa przeznaczoną do realizacji zadań
gospodarczych związanych z dystrybucją energii elektrycznej.
Sąd Rejonowy uznał, że przed ustawowym uregulowaniem służebności
przesyłu (art. 3041
– 3054
k.c.), dopuszczalne było, na podstawie art. 352 § 1, art.
292 oraz art. 3054
k.c., nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej
treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa, wnioskodawca nie spełnił
jednak ustawowych przesłanek. Na nieruchomości wzniesione zostały trwałe
i widoczne urządzenia, jednak nie została spełniona przesłanka samoistnego
posiadania nieruchomości przez wnioskodawcę, albowiem przedsiębiorstwo
przesyłowe uzyskiwało zgodę pisemną właściciela nieruchomości na wejście na
teren nieruchomości celem wymiany urządzeń energetycznych. Świadczy to
o braku woli korzystania z nieruchomości w zakresie służebności gruntowej
3
odpowiadającej służebności przesyłu. Wniosek podlegał oddaleniu również dlatego,
że w toku postępowania nie udało się ustalić, kiedy dokładnie poprzednik prawny
wnioskodawcy wszedł w posiadanie służebności. Sąd podkreślił, że na
nieruchomości znajdują się cztery linie energetyczne i stacja transformatorowa,
które powstały w różnych latach. Wnioskodawca nie wykazał, kiedy te urządzenia
powstały i kiedy przystąpiono do eksploatacji wszystkich linii energetycznych.
Nie można zatem, zdaniem Sądu, ustalić czy upłynął wymagany termin
zasiedzenia.
Postanowieniem z dnia 22 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego orzeczenia. Sąd ten podzielił dokonane ustalenia
faktyczne. Nie podzielił natomiast oceny, że charakter posiadania wykonywanego
przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych w stosunku do znajdujących
się na nieruchomości uczestnika J. S. urządzeń nie mógł prowadzić do zasiedzenia
służebności. Powołując się na treść art. 336 k.c. oraz art. 292 k.c. wskazał, że do
zasiedzenia służebności gruntowej nie ma zastosowania wymaganie posiadania
samoistnego (art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 336 k.c.). Wystarczające w tym zakresie
jest ustalenie istnienia posiadania zależnego w zakresie odpowiadającym
służebności przesyłu. Posiadanie wnioskodawcy i jego poprzedników prawnych
było wykonywane z zamiarem korzystania z posadowionych na gruncie urządzeń
energetycznych dla siebie, o czym może świadczyć fakt, że wnioskodawca
korzystał z nich nieodpłatnie. Wniosek podlegał jednak oddaleniu z uwagi na
niewykazanie przez wnioskodawcę daty, w jakiej przystąpił do eksploatacji tych
urządzeń. W ocenie Sąd Okręgowego, początek biegu terminu zasiedzenia należy
utożsamiać nie z momentem wybudowania trwałego i widocznego urządzenia,
lecz z momentem przystąpienia do korzystania z niego w zakresie odpowiadającym
treści służebności.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia przepisów prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt. 1 k.p.c.), wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 292
k.c. w związku z art. 3054
k.c. i 172 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie
i przyjęcie, że w ustalonym w sprawie stanie faktycznym wykonywanie przez
wnioskodawcę na nieruchomości uczestnika J. S. prawa służebności
odpowiadającego treścią służebności przesyłu nie doprowadziło do nabycia
4
służebności w drodze zasiedzenia przez wnioskodawcę. W konkluzji wnosił
o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty
sprawy, ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną uczestnik postępowania Skarb Państwa
przyłączył się do jej wniosków i zarzutów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się jednolicie, że stan prawny obowiązujący przed dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), wprowadzającej w art. 3051
- 3054
służebność przesyłu, umożliwiał obciążenie nieruchomości służebnością gruntową
odpowiadającą swą treścią służebności przesyłu (por. m.in. uchwała z dnia
17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142; uchwała z dnia
3 czerwca 1965 r., III CO 34/65). Potwierdzone zostało również,
ostatecznie w uchwale z dnia 17 października 2008 r., III CZP 89/08 (Biul. SN
z 2008 r., nr 10, s. 7), że także przed ustawowym uregulowaniem służebności
przesyłu dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności
odpowiadającej treści służebności przesyłu. Służebność przesyłu różni się od
służebności gruntowej, stanowiąc w istocie odrębną kategorię, dlatego też przepisy
dotyczące służebności gruntowych stosuje się tylko odpowiednio. Zasada ta została
wprost wyartykułowana w art. 3054
k.c. wprowadzonym ustawą nowelizującą,
ale nie ulega wątpliwości, że również w uprzednio obowiązującym stanie prawnym
stosowanie przepisów o służebnościach gruntowych możliwe było jedynie
odpowiednio. Dotyczy to również art. 292 k.c., zgodnie z którym służebność
gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na
korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. W postanowieniu z dnia 6 lipca
2011 r., I CSK 157/11 (niepubl.) Sąd Najwyższy wskazał, że do nabycia przez
zasiedzenie służebności przesyłu nie jest niezbędne, by widoczne elementy
trwałego urządzenia, będącego przedmiotem korzystania przez przedsiębiorcę
przesyłowego, znajdowały się na nieruchomości, którą obciążać ma ta służebność.
Mogą zatem znajdować się pod powierzchnią gruntu i nie muszą być widoczne,
5
mogą także znajdować się nad nieruchomością. Jak wskazano, o stanie
posiadania prowadzącym do zasiedzenia służebności polegającej na korzystaniu
z linii wysokiego napięcia decyduje przede wszystkim przebieg linii nad
nieruchomością obciążoną, a nie umiejscowienie słupa podtrzymującego przewody
(por. wyrok z dnia 19 maja 2004 r., III CK 496/02, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie powstała wątpliwość, na czym polega korzystanie
z urządzenia, aby mogło prowadzić do nabycia służebność przesyłu przez
zasiedzenie. Orzekające w sprawie Sądy uznały bowiem, że samo posadowienie
na gruncie urządzeń energetycznych nie stanowi jeszcze korzystania z nich, zatem
nie prowadzi do zasiedzenia. Pogląd ten jednak nie jest trafny. Należy zwrócić
uwagę na cel służebności przesyłu. Jest nim umożliwienie przedsiębiorcy
właściwego korzystania z urządzeń, których jest właścicielem i które wchodzą
w skład jego przedsiębiorstwa (art. 551
k.c.). Nie może ulegać wątpliwości,
że funkcjonowanie przedsiębiorstwa energetycznego polega na przesyłaniu
i dystrybucji energii elektrycznej liniami energetycznymi, które stanowią składnik
tego przedsiębiorstwa i stają się elementem połączonego z nim systemu sieci.
Trafnie skarżący powołał się na przepisy ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo
energetyczne (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 1059). Ustawa ta określa w art.
3 pkt 12 przedsiębiorstwo energetyczne jako podmiot prowadzący działalność
gospodarczą w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania,
dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi, a w art. 3 pkt 11 definiuje sieci jako
instalacje połączone i współpracujące ze sobą, służące do przesyłania lub
dystrybucji paliw lub energii, należące do przedsiębiorstwa energetycznego.
Przepisy tej ustawy należy uwzględniać przy wyjaśnianiu pojęcia „korzystanie
z widocznego i trwałego urządzenia”, użytego w art. 292 k.c. Istnieje zatem związek
techniczny i gospodarczy pomiędzy elementami sieci energetycznej, do których
niewątpliwie należą linie energetyczne, utrzymujące je słupy, stacje
transformatorowe i inne urządzenia. Po wybudowaniu stanowią składnik
przedsiębiorstwa włączony do sieci. Jeżeli zatem przedsiębiorstwo energetyczne
funkcjonuje i prowadzi działalność gospodarczą polegającą na przesyłaniu energii
elektrycznej, to korzysta z urządzeń stanowiących sieć energetyczną, łącząc
je z innymi elementami instalacji. Z ustaleń dokonanych w sprawie nie wynika, aby
6
istniejące, najpóźniej w dniu 2 lutego 1976 r., na działce uczestnika J. S.
urządzenia nie zostały już wówczas włączone do sieci, nie stanowiły składnika
przedsiębiorstwa i nie były przez przedsiębiorstwo wykorzystywane. Trzeba jednak
zwrócić również uwagę, że służebność przesyłu polega na korzystaniu
z obciążonego gruntu, a przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia
takiej służebności chodzi o faktyczne z niego korzystanie w takim zakresie i w taki
sposób, jak czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność. Obciążenie obejmuje
zaś dostęp, korzystanie poprzez bieżącą eksploatację, dokonywanie kontroli,
przeglądów, konserwacji, modernizacji, remontów, usuwanie awarii, wymiany
urządzeń posadowionych na danej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla
zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania sieci przesyłowej
przedsiębiorstwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK
190/11, nie publ.). Dokonane w tym przedmiocie ustalenia, dotyczące sposobu
faktycznego korzystania z gruntu przez wnioskodawcę i jego poprzedników nie są
wystarczające do oceny zakresu, w jakim nastąpić miało nabycie służebności
przesyłu przez zasiedzenie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
jw