Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 78/12
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSA Monika Koba (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. J. i M. J.
przy uczestnictwie Syndyka masy upadłości U. A. sp. z o.o. w upadłości
likwidacyjnej
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 26 lipca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego w K. na rzecz radcy prawnego P. W. kwotę 120 (sto
dwadzieścia) złotych powiększoną o należny podatek od
towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej wnioskodawcom z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawcy E. i M. małżonkowie J. domagali się wydzielenia z księgi
wieczystej Nr /…/ lokalu mieszkalnego Nr M-19 położonego na drugim piętrze
budynku Nr 19– E przy ul. W. B. składającego się z 3 pokoi, kuchni, łazienki, WC,
przedpokoju o łącznej powierzchni 59,90 m² i założenie dla niego nowej księgi
wieczystej z wpisem prawa własności na rzecz wnioskodawców na prawach
wspólności ustawowej małżeńskiej, w stanie wolnym od obciążeń, za wyjątkiem
ewentualnych służebności gruntowych.
Postanowieniem z 28 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek, a Sąd
Okręgowy orzekając na skutek apelacji wnioskodawców postanowieniem z 26 lipca
2011 r oddalił apelację. Sądy ustaliły, iż księga wieczysta /…/
obejmuje nieruchomość składającą się z działek Nr 96/379 i 259/312 obr. 69 K.
oraz części wspólnych budynku Nr 19E przy ul. W. B. W dziale II jako
współwłaściciele w odpowiednich udziałach ujawnieni są uczestnik oraz
każdocześni właściciele wydzielonych dotychczas lokali. W dziale III ujawnione jest
natomiast wszczęcie egzekucji z udziału uczestnika, a w dziale IV wpisane są
liczne hipoteki przymusowe, obciążające udział uczestnika.
Zdaniem Sądów dokumenty przedłożone przez wnioskodawców jako
podstawa wpisu nie pozwalają na pozytywne rozpoznanie wniosku.
Prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z 16 kwietnia 2010 r. wydany w
sprawie I C …/09 zobowiązujący uczestnika do złożenia oświadczenia woli w
przedmiocie ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia jego
własności na wnioskodawców w stanie wolnym od obciążeń, nie zawiera ilości i
rodzaju pomieszczeń z których składa się lokal, ani nie określa wielkości udziału
we współwłasności nieruchomości wspólnej związanego z własnością lokalu w
postaci ułamka. Dane te są natomiast niezbędne do ujawnienia wnioskowanego
prawa w świetle art. 8 ust. 1 ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst
jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm., dalej u.w.l.) oraz
rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie
prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 z
późn zm., dalej rozporządzenie w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych) i z dnia
3
20 sierpnia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w
systemie informatycznym (Dz. U. Nr 162, poz. 1575 z późn. zm.).
Wadliwości tej nie sanują załączone do wniosku oświadczenia z 25 czerwca
2010 r. i 6 sierpnia 2010 r., skoro nie zostały złożone w formie aktu notarialnego
jak tego wymaga art. 7 ust. 2 u.w.l., a oświadczenie z 6 sierpnia 2010 r.
nie pochodzi od podmiotu będącego stroną postępowania w sprawie I C …/09
Sądu Okręgowego i uczestnikiem postępowania wieczystoksięgowego.
Wskazywaną przeszkodą wpisu, było również żądanie wydzielenia lokalu
bez obciążeń, co pozostawało w sprzeczności z stanem prawnym ujawnionym
w dziale III i IV księgi wieczystej i nie spełnieniem przesłanek z art. 17 i 18 ustawy
z 6 lipca 1982r o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity z 2001 r., Nr 124,
poz.1361 z późn. zm., dalej u.k.w.h.) oraz zaistnieniem podstaw do wpisu hipoteki
łącznej zgodnie z art. 76 ust. 1 u.k.w.h.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy zarzucili naruszenie art. 365 k.p.c.
poprzez jego niezastosowanie i dokonanie merytorycznej kontroli treści
prawomocnego orzeczenia innego sądu, art. 6268
§ 2 k.p.c. poprzez przekroczenie
kognicji sądu wieczystoksięgowego, art. 6269
k.p.c. przez błędną wykładnię
i oddalenie wniosku, § 20 ust 1 i § 29 ust 1 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów przez ich niezastosowanie, a także naruszenie
art. 8 ust.1 ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali poprzez niewłaściwe
zastosowanie.
Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawcy domagali się zmiany
zaskarżonego postanowienia i uwzględnienia wniosku ewentualnie jego uchylenia
i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Podstawowymi przyczynami odmowy wpisu aprobowanymi przez Sąd
II Instancji był fakt, iż wyrok mający być podstawą wpisu nie zawierał wszystkich
danych niezbędnych do ujawnienia prawa własności odrębnej własności lokalu,
4
załączone do wniosku oświadczenia nie sanowały tego braku, a wpis żądanego
prawa bez obciążeń nie był możliwy z uwagi na stan wpisów w księdze wieczystej
w dacie złożenia wniosku.
Skarżący w skardze kasacyjnej wyrażają stanowisko, iż wyrok nie był
dotknięty wadami uzasadniającymi odmowę wpisu. Natomiast gdyby prezentować
pogląd przeciwny to przeszkoda ta może być usunięta w dwojaki sposób:
po pierwsze, przez związanie sądu wieczystoksięgowego prawomocnym
wyrokiem (art. 365 k.p.c. w zw. z § 29 ust.1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia
ksiąg wieczystych), oraz po drugie: poprzez zarządzenie uzupełnienia wniosku
(art. 130 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Żadnego z proponowanych rozwiązań
nie można zaaprobować.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, iż w przypadku żądania
zawarcia umowy przyrzeczonej w umowie przedwstępnej (art. 390 § 2 k.c.) oraz
wypadków gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia
umowy całkowicie zgodnie z żądaniem powoda orzeczenie sądu stwierdza
zawarcie umowy i zastępuje tą umowę (uchwała składu 7 sędziów Sądu
Najwyższego, zasada prawna z 7 stycznia 1967 r, III CZP 32/66, OSNC
1968/12/199, wyrok Sądu Najwyższego z 19 września 2002 r, II CKN 930/00, Lex
nr 55569). W konsekwencji, prawomocny wyrok zobowiązujący pozwanego zgodnie
z żądaniem pozwu do zawarcia z powodami umowy przenoszącej na nich prawo
własności nieruchomości, stanowi podstawę wpisu tego prawa w księdze
wieczystej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 czerwca 2002 r, II CKN
997/00, OSNC 2003/6/85).
Z powyższego nie sposób jednak wyprowadzać wniosku, jakoby
orzeczenie sądu zastępujące umowę nie musiało precyzyjnie określać treści
umowy, którą zastępuje, a Sąd Okręgowy wyrażając odmienne stanowisko naruszył
art. 8 ust. 1 u.w.l. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podejmującym ten problem
utrwalony jest pogląd, że zarówno postanowienie o ustanowieniu odrębnej
własności lokalu jak i orzeczenie sądu zobowiązujące do ustanowienia odrębnej
własności lokalu i jej przeniesienia na uprawnionego musi w sentencji zawierać
wszystkie niezbędne dane konieczne do powstania tego prawa i jego ujawnienia
5
w księdze wieczystej (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 17 stycznia 1975 r,
III CRN 364/74, OSNC 1976/1/10, z 5 września 2002 r, II CKN 1035/00, Lex
Nr 75263).
Niezbędne minimum postanowień, które musi określać umowa,
a w konsekwencji orzeczenie sądu ją zastępujące określa art. 8 ust 1 u.w.l.
i należy do nich: rodzaj, położenie i powierzchnia lokalu i pomieszczeń do niego
przynależnych oraz wielkość udziałów przypadających właścicielom
poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej.
Nie może być inaczej, skoro prawo własności lokalu oraz prawo własności
budynku i gruntu na którym budynek się znajduje nie mogą być przedmiotem
odrębnego obrotu prawnego, a prawo współwłasności budynku i udziału w gruncie
jest prawem związanym z własnością lokalu. W doktrynie i judykaturze przyjmuje
się przy tym zgodnie, iż umowa zobowiązująca do ustanowienia i przeniesienia
odrębnej własności lokalu, w której nie określono wielkości udziałów
w nieruchomości wspólnej, ani danych umożliwiających ich ustalenie jest nieważna
(por.wyrok Sądu Najwyższego z 3 września 2009 r, I CSK 6/09, Biuletyn Sądu
Najwyższego 2009/11/12, wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2010 r, I CSK
357/09, Lex Nr 583729).
Nie sposób również podzielić zarzutów skargi kasacyjnej dotyczących
naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c., art. 365 k.p.c. i § 29 rozporządzenia w sprawie
prowadzenia ksiąg wieczystych.
Niewątpliwie problematyka związana z zakresem kognicji sądu
wieczystoksięgowego należy do złożonych zagadnień, ale została ona wyjaśniona
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nie zachodzi również rozbieżność
w judykaturze w zakresie analizowanej problematyki, skoro u podstaw oceny
stanowiska Sądu Najwyższego czego nie dostrzegają skarżący, legły zróżnicowane
okoliczności faktyczne oraz prawne poszczególnych spraw i gradacja wad, którymi
mogą być dotknięte dokumenty stanowiące podstawę wpisu, a nie zasadnicze
różnice w rozumieniu granic kognicji sądu wieczystoksięgowego.
W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że art. 6268
§ 2 k.p.c., nie może być rozumiany jako ograniczający rolę sądu w postępowaniu
6
wieczystoksięgowym do realizacji wyłącznie funkcji rejestracyjno – ewidencyjnych,
skoro Sąd ten obowiązany jest badać nie tylko treść wniosku, lecz także treść
i formę załączonych do niego dokumentów. Takie rozumienie kognicji sądu
wieczystoksięgowego wynika z prawnych gwarancji prawidłowości dokonywanych
wpisów i ich skutków dla bezpieczeństwa obrotu prawnego.
Kognicja tego sądu nie obejmuje natomiast badania ani rozstrzygania
jakichkolwiek sporów o istnienie lub nieistnienie prawa, które ma być wpisane,
zarówno w charakterze przesłanki rozstrzygnięcia jak i samego rozstrzygnięcia.
Nie stoi to natomiast na przeszkodzie wyjaśnianiu i sprawdzaniu
poprawności danych na które powołuje się strona załączając stosowne dokumenty
oraz badaniu skuteczności materialnej czynności stanowiącej podstawę wpisu.
Inaczej rzecz ujmując badanie treści dokumentu dołączonego do wniosku mieści
w sobie konieczność oceny, czy dokument ten stanowi uzasadnioną podstawę
wpisu (por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84,
OSNC 1985/8/108, uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 23 września
1993 r, III CZP 81/93, OSNC 1994/2/27, postanowienia Sądu Najwyższego
z 19 października 2000 r., II CKN 451/00, Lex Nr 52547, z 22 maja 2003 r., II CKN
109/01 Lex Nr 137541, z 2 lipca 2004 r., II CK 265/04, Lex Nr 188498,
z 18 czerwca 2009 r., II CSK 4/09, Lex Nr 519937, z dnia 18 czerwca 2009 r.,
II CSK 4/09, Lex nr 519937, z 17 lipca 2009 r., IV CSK 36/09, Lex nr 527084, z
18 lutego 2010 r., II CSK 406/09, Lex Nr 590207, z 7 grudnia 2011 r., II CSK
604/10 Lex Nr 1103623).
Jeżeli dokumentem dołączonym do wniosku mającym stanowić podstawę
wpisu jest orzeczenie sądowe, wówczas istotnie, niedopuszczalne jest
kontrolowanie przez sąd wieczystoksięgowy prawidłowości takiego orzeczenia pod
względem merytorycznym (art.365kpc). Kognicja sądu wieczystoksięgowego
obejmuje natomiast formalne przesłanki takiego orzeczenia, w tym czy zawiera
wszystkie dane konieczne do dokonania wpisu i czy „z przyczyn technicznych”
umożliwia wpis (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1986 r, III CZP
35/86, OSNC 1987, Nr 7, poz. 90, z dnia 28 sierpnia 1991 r. III CZP 71/91, OSNCP
1992/3/47, z dnia 17 lipca 2008 r. II CSK 115/08, Lex nr 54808, z 22 stycznia
7
2010 r, V CSK 230/09, Lex Nr 688051, z 4 maja 1972 r, III CZP 25/72, OSNCP
1972/11/194, z 12 września 2001 r, V CKN 451/00, Lex Nr 852592, z 3 czerwca
1966 r, III CZP 45/66, OSNC 1966/11/188).
Skoro wyrok będący podstawą wpisu stanowi dokument uzasadniający
wniosek (art. 6268
§ 2 k.p.c.), to może między jego treścią a treścią księgi
wieczystej zachodzić niezgodność. Zostało to ujawnione w sprawie której dotyczy
skarga kasacyjna, skoro sentencja wyroku nie określa udziałów w nieruchomości
wspólnej i wskazuje na nabycie prawa bez obciążeń, a ujawnienie prawa
o wnioskowanej treści, zarówno z uwagi na istotę prawa jak i treść księgi
wieczystej nie jest możliwe.
W takim stanie rzeczy, w świetle utrwalonego stanowiska Sądu
Najwyższego, powoływanie się przez skarżących na moc wiążącą wyroku
(art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z § 29 rozporządzenia) nie jest argumentem na rzecz
dokonania wnioskowanego wpisu.
Niewątpliwie istnieje możliwość sanowania przez strony w drodze
późniejszych oświadczeń, wad umowy zobowiązującej do ustanowienia odrębnej
własności lokalu i przeniesienia go na nabywcę poprzez wprowadzenie do treści
umowy brakujących, a koniecznych postanowień (por. wyroki Sądu Najwyższego
z 12 lutego 2010 r., I CSK 357/09, Lex Nr 583729 oraz z 3 września 2009 r., I CSK
6/09, M. Prawn. 2009/20/1083). Analogicznie, istnieje możliwość uzupełnienia
przez strony we właściwej formie braków orzeczenia niezawierającego
wymaganych elementów, pozwalających na ujawnienie wnioskowanego prawa
w księdze wieczystej.
Trudno jednak akceptować pogląd, jakoby uzupełnienie takie nastąpiło
poprzez dołączenie jako podstawy wpisu pisma z 25.06.2010 r. skierowanego
przez uczestnika U .-A. spółkę z o.o. do wnioskodawców oraz oświadczenia z 6
sierpnia 2010 r. zawierającego opis lokalu i określenie udziału we współwłasności
nieruchomości wspólnej podpisanego przez wiceprezesa zarządu U . S. spółki z
o.o.
Po pierwsze, oświadczenia te nie zostały złożone w formie aktu notarialnego
jak tego wymaga art. 7 ust 2 u.w.l. Po drugie, oświadczenie z 6 sierpnia 2010 r.
8
określające wysokość udziałów , nie pochodzi od uczestnika będącego stroną
procesu w sprawie I C 1.. ./09 Sądu Okręgowego i podmiotem prawa wpisanego
do księgi wieczystej.
Nie sposób akceptować również stanowiska skarżących, jakoby odmowa
wpisu w okolicznościach sprawy pozbawiała ich instrumentów prawnych
pozwalających na ochronę ich praw, skoro strony mogą zawrzeć umowę w formie
aktu notarialnego uzupełniającą niezbędne do wpisu dane. Natomiast gdyby
nie było to możliwe dopuszczalne jest złożenie pozwu o zobowiązanie do złożenia
oświadczenia woli, dotyczącego pominiętych uprzednio, a niezbędnych
do powstania i ujawnienia prawa elementów.
Sąd nie naruszył również art. 6289
k.p.c. oddalając wniosek o wpis zamiast
wezwać wnioskodawców do usunięcia przeszkód do wpisu na podstawie art. 130 §
1 k.p.c. w zw. z art.13 § 2 k.p.c.
Kognicja sądu wieczystoksięgowego po uchyleniu art. 48 ust. 2 u.k.w.h
i nowelizacji przepisów dotyczących postępowania w sprawach
wieczystoksięgowych ustawą z 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, ustawy- Kodeks postępowania cywilnego, ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy Prawo o notariacie
(Dz. U. Nr 63, poz. 635) nie obejmuje aktualnie, wyznaczenia wnioskodawcy
terminu na usunięcie merytorycznej przeszkody do wpisu. Ta zmiana legislacyjna
była celowa, zamierzona przez ustawodawcę i służąca usprawnieniu postępowania
wieczystoksięgowego. Odpowiednikiem uchylonego art. 48 ust. 2 u.k.w.h nie stał
się jak to ujmują skarżący przepis art. 130 k.p.c., który ma zastosowanie
w postępowaniu wieczystoksięgowym, ale tylko na użytek usuwania braków
formalnych wniosku o wpis. Nie ma przy tym wątpliwości, iż istotna przeszkoda
do wpisu w znaczeniu materialnoprawnym powoduje oddalenie wniosku o wpis na
podstawie art. 6269
k.p.c., a nie uruchomienie postępowania naprawczego na
podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z 9 marca 2004r, VCK 448/03, Lex nr 183791, z 10 października
2007r, I CSK 230/07, Lex nr 517977, z 17 czerwca 2009, IV CSK 68/09, Lex nr
518173, z 22 stycznia 2010r, V CSK 230/09, Lex nr 688051)
9
W obowiązującym stanie prawnym nie istnieje zatem podstawa
do wzywania do usunięcia podstawy do wpisu, a jednoznaczne brzmienie art. 6269
k.p.c. nakazuje w przypadku istnienia przeszkody do wpisu lub braku podstaw
do wpisu oddalenie wniosku wprost. Nie można zatem uznać za uzasadniony
zarzutu naruszenia art. 6269
k.p.c., a obowiązki, które z przepisu tego wynikały,
zostały przez sąd wieczystoksięgowy zrealizowane prawidłowo.
W rozpoznawanej sprawie nie doszło także do naruszenia § 20 ust 2
rozporządzenia w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych, a argumentacja skargi
w tym zakresie jest nieadekwatna do przedmiotu analizowanej regulacji i stanu
faktycznego sprawy, skoro dokument stwierdzający nabycie własności nie zaginął,
ani nie uległ zniszczeniu.
Natomiast rozróżnienie w §20 ust 1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia
ksiąg wieczystych dokumentów stwierdzających nabycie własności i dokumentów
stanowiących podstawę oznaczenia nieruchomości pozostaje bez związku
z kwestionowaną odmową wpisu, skoro niezależnie od kwalifikacji dokumentów
złożonych przez wnioskodawców nie mogły one uzasadniać pozytywnego
rozpoznania wniosku.
Ubocznie zauważenia wymaga, iż jedną z podstaw odmowy wpisu,
nie kwestionowaną przez skarżących, zarówno na etapie postępowania
apelacyjnego jak i kasacyjnego, było domaganie się wpisu żądanego prawa
bez obciążeń, w sytuacji gdy stan prawny w dziale III i IV księgi wieczystej zdaniem
sądów na uwzględnienie tak sformułowanego wniosku nie pozwalał.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. skarga kasacyjna podlegała
oddaleniu.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 223
§ 1
ustawy z 6 lipca 1982r o radcach prawnych (tekst jednolity z 2010 r. Dz. U Nr 10,
poz. 65 z późn. zm.) oraz § 12 ust 4 pkt 2 w zw. z § 7 pkt 5 i § 2 ust. 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r w sprawie opłat
za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U.
Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.).
10
es