Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 331/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy C.
przeciwko S. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w W.
o zapłatę
oraz z powództwa wzajemnego S. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w W.
przeciwko Gminie C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej - powódki wzajemnej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka Gmina C. wniosła o zasądzenie od pozwanej spółki S. Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwoty 85.992,54 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 stycznia 2010 r. tytułem dalszej części kary umownej.
Pozwana powództwem wzajemnym wniosła o zasądzenie kwoty 292.206 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 23 października 2009 r. tytułem wynagrodzenia za
wykonanie boiska sportowego z infrastrukturą, dobrowolnie obniżonego o 10%
wobec wykonania robót z opóźnieniem.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, ewentualnie o miarkowanie kary
umownej. Pozwana wzajemna wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 16 września 2011 r. oddalił powództwo
główne i powództwo wzajemne.
Z podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wynika, że strony w dniu
2 października 2008 r., w trybie prawa zamówień publicznych zawarły umowę
o budowę ogólnodostępnego boiska sportowego z nawierzchnią poliuretanową przy
Szkole Podstawowej w C., przyjmując termin wykonania do dnia 21 listopada 2008
r. i wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 324.500,30 zł brutto, płatne po wystawieniu
faktury na podstawie protokołu odbioru, po zakończeniu całości robót. W § 10
zastrzeżono karę umowną, m.in. za opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy w
wysokości 0,1% wynagrodzenia umownego w okresie pierwszych 30 dni
kalendarzowych opóźnienia, liczonego za każdy dzień opóźnienia, 0,3%
wynagrodzenia umownego w okresie kolejnych 30 dni kalendarzowych opóźnienia,
liczonego za każdy dzień opóźnienia oraz 0,5% wynagrodzenia umownego za
każdy następny dzień opóźnienia. Gmina C. przekazała pozwanej spółce teren
budowy w dniu 16 października 2008 r. Do dnia 21 października 2009 r. wykonana
została betonowa podbudowa boiska. Od dnia 30 października 2008 r. do początku
kwietnia 2009r. nie wykonywano robót. W dniu 10 listopada 2008r. pozwana
poinformowała, że z przyczyn technicznych nie jest możliwe wykonywanie dalszych
prac. W dniu 5 grudnia 2008 r. powódka wezwała do wykonania robót, w
odpowiedzi pozwana oświadczyła, że nie może ich podjąć ze względu na złe
warunki meteorologiczne. Do położenia powierzchni poliuretanowej wymagane są
odpowiednie warunki atmosferyczne, w tym temperatura powyżej 10 stopni w skali
3
Celsjusza i brak opadów atmosferycznych. W okresie od 21 października do 21
listopada 2008 r. temperatura powietrza w dzień wynosiła od 2,2 do 17,6 stopnia,
przeważnie była to jednak temperatura wahająca się od 8,5 do 10 stopni Celsjusza,
w nocy od -1,1 do 11,9 stopnia, przeważnie powyżej 7,5 stopnia. W tym okresie: nie
odnotowano opadów atmosferycznych w ciągu 15 dni, znikome opady w okresie 6
dni, obfite deszcze przez 6 dni. W nocy 4/5 sierpnia 2009 r. wandale zabrudzili
farbą powierzchnię poliuretanową, co wymagało kolejnych napraw, zakończonych
w dniu 31 sierpnia 2009r. Prace zostały zakończone w dniu 3 września 2009 r. W
dniu 22 września 2009r. pozwana wystawiła fakturę na kwotę 324.500,30 zł tytułem
wynagrodzenia. Powódka wyliczyła karę umowną w kwocie 412.115 zł z tytułu
opóźnienia, po korekcie w kwocie 410.492,84 zł. obejmującą okres opóźnienia od
dnia 22 listopada 2008r. do dnia 7 września 2009 r. W dniu 23 października 2009 r.
Gmina złożyła oświadczenie o potrąceniu kary umownej z wierzytelnością z tytułu
wynagrodzenia. Kwota dochodzona pozwem głównym stanowi pozostałą część
kary umownej. Powódka zaniechała ubiegania się o dofinansowanie ze środków
Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej przyjmując, że na skutek potrącenia nie
zapłaci pozwanej wynagrodzenia. Sąd I instancji uznał, że opóźnienie uzasadniało
nałożenie kary umownej i doszło do skutecznego potrącenia. Sąd na podstawie
art. 484 § 2 k.c. miarkował karę w części objętej żądaniem pozwu głównego
wskazując, że powódka nie poniosła żadnych kosztów, a wysokość żądanej kwoty
była wyższa jak wartość przedmiotu umowy.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 stycznia 2012 r. oddalił apelację
pozwanej (powódki wzajemnej), która zaskarżyła orzeczenie w części oddalającej
powództwo wzajemne. Sąd Apelacyjny uznał, że uzasadnienie Sądu pierwszej
instancji zawiera elementy konstrukcyjne niezbędne dla oceny prawidłowości
rozstrzygnięcia. Uznał, że możliwe było naliczenie kary umownej za cały czas
opóźnienia, gdyż niekorzystne warunki pogodowe i uszkodzenie boiska przez
nieznanych sprawców nie mogą stanowić okoliczności, które nie obciążają
wykonawcy. Odnosząc się do zarzutu obrazy art. 484 § 2 k.c., Sąd Apelacyjny
podkreślił, że kara umowna ma z jednej strony skłonić dłużnika do prawidłowego
wykonania zobowiązania, z drugiej – stanowić dla niego rodzaj dolegliwości bez
względu na przyczynę niewykonania czy nienależytego wykonania zobowiązania.
4
W ocenie Sądu Odwoławczego - skoro powódka od umowy nigdy nie odstąpiła -
brak było również podstaw do przyjęcia, że wysokość kary umownej powinna
odpowiadać wyliczeniu wykonawcy, który zrezygnował z dochodzenia 10%
wynagrodzenia w nawiązaniu do innego postanowienia umowy, przewidującego
karę w takiej wysokości w razie odstąpienia przez zamawiającego od umowy
z przyczyn leżących po stronie wykonawcy.
Pozwana (powódka wzajemna) wniosła skargę kasacyjną od powyższego
wyroku opartą na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy prawa
materialnego skarżąca powołała naruszenia:
- art. 483 § 1 k.c. oraz art. 471 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię oraz art. 58
§ 1 i 2 k.c. i art. 5 k.c. w wyniku przyjęcia, że powódce przysługuje skuteczne
roszczenie o zapłatę kary umownej z tytułu opóźnienia wykonania
przedmiotu umowy mimo, że wprowadzone w umowie zastrzeżenie nie
odwołuje się do żadnych oznaczonych okoliczności stanowiących przyczyny
opóźnień, co do których pozwana przyjęła rozszerzoną odpowiedzialność
zgodnie z art. 473 § 1 k.c.,
- art. 481 § 1 k.c. z naruszeniem art. 473 § 1 k.c. poprzez niewłaściwą
wykładnię rozszerzającą, z uwagi na przyjęcie, że zastrzeżenie w umowie
przez strony umowy kary umownej za opóźnienie w wykonaniu przedmiotu
umowy w sposób sprzeczny z wymogami art. 473 § 1 k.c. jest dopuszczalne
i nie skutkuje nieważnością takiego zapisu z mocy art. 58 § 1 k.c.,
- art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 473 § 1 k.c. poprzez dokonanie niewłaściwej
wykładni i przyjęcie dopuszczalności rozszerzenia odpowiedzialności
pozwanego z tytułu kar umownych za opóźnienie (niezawinione nienależyte
wykonanie umowy) bez względu na okoliczności tego opóźnienia, uznanie
tym samym, że pozwana może przyjąć zaostrzoną odpowiedzialność
na zasadzie art. 473 § 1 k.c. również za opóźnienie, które zostało
spowodowane działaniem lub zaniechaniem powoda, co jest nadużyciem
prawa na zasadzie art. 5 k.c.,
- art. 476 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na utożsamianiu kary za
opóźnienie zastrzeżonej w umowie z pojęciem kary za zwłokę,
5
- art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. oraz art. 647 k.c. poprzez niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że pozwana mogłaby się zwolnić od
odpowiedzialności z tytułu kar umownych na zasadzie art. 481 § 1 k.c.
wyłącznie w przypadku wykazania, iż przekazanie przez powódkę placu
budowy 14 dni po zawarciu umowy miało charakter opóźnienia zawinionego
przez powódkę, mimo że dla uwolnienia się od kar za zwłokę wymagane jest
aby dłużnik wykazał, iż nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte
wykonanie umowy, co nie jest tożsame z wykazaniem, iż jest ono zawinione
przez drugą stronę; roszczenie o zapłatę kary umownej nie powstaje za ten
okres, za który dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania, a nie z uwagi na wykazanie winy
drugiej strony,
- art. 647 k.c. w zw. z art. 65 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
i przyjęcie, że z treści umowy łączącej strony nie można wywieść, iż na
powódce ciąży obowiązek wydania placu budowy na potrzeby rozpoczęcia
i realizacji inwestycji, i że powódka powinna swój obowiązek wykonać
niezwłocznie po podpisaniu umowy,
- art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. poprzez przyjęcie, że niekorzystne
warunki atmosferyczne uniemożliwiające realizację inwestycji, stanowią
okoliczności, za które pozwana ponosi odpowiedzialność na zasadach
art. 471 k.c. ponieważ mogła i powinna przewidzieć, iż warunki pogodowe
ze względu na sezon jesienno – zimowy mogą być niekorzystne
i uniemożliwić realizację inwestycji,
- art. 484 § 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie instytucji miarkowania
kary, tj. pominięcie wskazania, iż zasadniczym kryterium miarkowania
z uwagi na jej rażące wygórowanie jest stosunek wysokości kary do
odszkodowania należnego wierzycielowi; kara umowna jest surogatem
odszkodowania i nie może doprowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia
wierzyciela; przyjęcie zasadności naliczenia kary w wysokości
odpowiadającej wartości kontraktu tj. kwocie 324.500,30 zł przy braku
jakiejkolwiek szkody ma charakter penalny, a nie odszkodowawczy.
6
Sąd Apelacyjny nie uwzględnił również przyczynienia się powoda do
opóźnień, które wynikało z wydania placu budowy po 14 dniach od zawarcia,
zamiast bezpośrednio po podpisaniu umowy i spowodowało dalsze
konsekwencje polegające na przesunięciu harmonogramu prac na okres
niekorzystnych warunków atmosferycznych trwających do kwietnia
2009 roku, nie uwzględnił przy miarkowaniu naruszenia przez powoda
zasad współdziałania inwestora z wykonawcą podczas realizacji procesu
inwestycji budowlanej oraz faktu, iż wszystkie prace, które nie były
powiązane z warunkami pogodowymi zostały wykonane w pierwotnie
założonym terminie wykonania umowy (prace zrealizowano włącznie
z wykonaniem podbudowy betonowej).
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania podniesiono
obrazę art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., polegająca na tym, że Sąd
Apelacyjny nie zamieścił w treści uzasadnienia (podobnie jak Sąd I instancji)
rozważań dotyczących oceny zasadności twierdzeń i zarzutów pozwanej (powódki
wzajemnej) co do nieważności zapisu § 10 ust. 2 lit. a umowy z uwagi na jego
sprzeczność z art. 484 § 1 k.c. i zasadami współżycia społecznego oraz skutków tej
nieważności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Chybiona jest podstawa kasacyjna wskazująca na naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Jak zgodnie
stwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego i przedstawiciele doktryny prawniczej
sporządzenie uzasadnienia nie odpowiadającego wymaganiom, jakie stawia
wymieniony przepis, może wyjątkowo wypełniać podstawę kasacyjną przewidzianą
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ma to miejsce wówczas, gdy wskutek uchybienia
wymaganiom określającym zasady motywowania orzeczeń nie poddaje się ono
kontroli kasacyjnej, w szczególności gdy uzasadnienie nie ma wszystkich
koniecznych elementów, bądź zawiera takie braki, które ją uniemożliwiają
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98,
OSNC 1999, nr 4, poz. 83, z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC
2000, nr 5, poz. 100, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, nie publ., z dnia
7
16 stycznia 2006 r., V CK 405/04, nie publ., z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK
364/06, nie publ., z dnia 21 marca 2007 r., I CSK 458/06, nie publ.).
Tak daleko idące wady uzasadnienia nie występują, a ocena prawidłowości
rozstrzygnięcia jest możliwa. Jakkolwiek Sąd drugiej instancji wprost nie zajął
stanowiska w przedmiocie zarzutu nieważności umowy w części zastrzegającej
karę umowną jego stanowisko w tym przedmiocie jest wyrażone pośrednio i nie
pozostawia wątpliwości co do motywów. Konsekwentnie Sąd Najwyższy związany
jest podstawą faktyczną zaskarżonego rozstrzygnięcia. Nie mogą zatem okazać się
skuteczne również te zarzuty skargi kasacyjnej, które wprawdzie są sformułowane
i powołane w ramach podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego,
w istocie jednak zmierzają do wzruszenia ustaleń faktycznych, bądź przyjmują
odmienne od nich ustalenia już w założeniu stawianych zarzutów uchybień
przepisom prawa materialnego. Dotyczy to w szczególności powołanych w skardze
art. 647 k.c. w zw. z art. 65 k.c., w części art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c.
Bezprzedmiotowe jest ponadto odwołanie się do naruszenia art. 647 k.c. poprzez
niewłaściwe zastosowanie, gdyż przepis powyższy nie został wskazany przez Sąd
drugiej instancji jako podstawa prawna rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 listopada 2005 r., I CK 201/05, nie publ.).
Istota stanowiska na którym oparta jest skarga, przedstawionego w kilku
zarzutach i z częściowo odmienną motywacją, dotyczy niedopuszczalności
zastrzeżenia kary umownej za opóźnienie w wykonaniu umowy bez wskazania
oznaczonych okoliczności jako przyczyny opóźnień, co ma być konieczne dla
przyjęcia rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika ponad ustawową przesłankę
zwłoki (art. 473 § 1 k.c.), a w ich braku skutkuje sankcją nieważności umowy w tej
części (art. 58 § 1 i 3 k.c.). Odnosząc się do wskazanej kwestii zauważyć należy,
że w granicach swobody kontraktowej (art. 3531
k.c., art. 473 § 1 k.c.) strony mogą
umownie ukształtować zakres odpowiedzialności, kompensacji i rozkład ryzyka
ponoszenia skutków niewykonania zobowiązania. Przepisy o karze umownej
za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania niepieniężnego (art. 483
k.c.) mają charakter dyspozytywny. Od kary umownej odróżnić należy
dopuszczalne zastrzeżenie o charakterze gwarancyjnym, nakładające obowiązek
zapłaty określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania (niewłaściwego
8
wykonania) zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi
odpowiedzialności, do którego nie stosuje się przepisów o karze umownej.
Taki charakter będzie miało postanowienie umowne w brzmieniu „za uchybienie
terminu”, „bez względu na przyczynę niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie
zobowiązania”. Kara umowna natomiast może być zastrzeżona w kontrakcie
zarówno za zwłokę (kwalifikowane opóźnienie zawinione bezpośrednio przez
dłużnika, bądź osoby którymi posługiwał się przy wykonaniu zobowiązania,
powstałe z innych przyczyn za które ponosi odpowiedzialność – por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1980 r., II CR 47/97, nie publ.) jak i tzw. opóźnienie
proste, polegające na niespełnieniu świadczenia w oznaczonym terminie,
a w wypadku nie oznaczenia – po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do
wykonania. W wypadku kary umownej za opóźnienie chroniony jest szczególny
interes wierzyciela polegający na terminowym wykonaniu zobowiązania, istotny
zwłaszcza w tzw. zobowiązaniach terminowych. Brak podstawy dla nakładania na
strony obowiązku wskazywania w umowie, zastrzegającej karę umowną
za opóźnienie, dodatkowych okoliczności (przyczyn) opóźnienia, które miałyby
wystąpić po stronie dłużnika, zatem ich wprowadzenie zależy od woli stron.
Nietrafnie więc skarżący kwestionuje stanowisko Sądu Apelacyjnego w przedmiocie
dopuszczalności oznaczenia treści klauzuli kary umownej jako „opóźnienie
w wykonaniu przedmiotu umowy”. Z tych przyczyn chybiona jest podstawa
kasacyjna naruszenia prawa materialnego w zakresie wskazującym na błędną
wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 473 § 1 k.c.,
art. 476 k.c., art. 483 § 1 k.c. oraz art. 471 § 1 k.c. i art. 473 § 1 k.c. w zw. z art. 58
§ 1 i 2 k.c.
Podkreślić jednak należy, że obowiązek zapłaty kary umownej za opóźnienie
powstaje wówczas, gdy naruszenie zobowiązania powstało na skutek okoliczności,
za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
9 listopada 1965 r., I CR 545/63, OSPiKA 1967, nr 4, poz. 97, z dnia 2 czerwca
1970r., II CR 167/70, OSNCP 1970, nr 11, poz. 214, z dnia 27 stycznia 1972 r.,
I CR 458/71, OSNCP 1972, nr 9, poz. 160, z dnia 13 czerwca 2003 r., III CKN
50/01, nie publ., z dnia 21 września 2007r., V CSK 139/07, OSNC-ZD 2008, nr B,
poz. 44, z dnia 26 stycznia 2011r., II CSK 318/10, nie publ.). Kara umowna
9
co do zasady wpisana jest w reżim odpowiedzialności odszkodowawczej zatem,
stanowiąc ryczałtowe odszkodowanie za niewykonanie (niewłaściwe wykonanie)
zobowiązania, nie powinna być oderwana od przesłanek odpowiedzialności
kontraktowej. Dłużnik może się zwolnić od obowiązku jej zapłaty wykazując,
że niewykonanie zobowiązania było następstwem okoliczności, za które nie ponosi
odpowiedzialności. Skarga kasacyjna ogranicza się do dwóch pierwszych, z trzech
wskazanych pierwotnie w toku postępowania, przyczyn egzoneracyjnych
(brak współdziałania wierzyciela przy przekazywaniu placu budowy, warunki
atmosferyczne uniemożliwiające realizację prac, uszkodzenie przedmiotu umowy
przez osoby trzecie). Jak stwierdzono wyżej związanie Sądu Najwyższego
ustaleniami co do treści umowy, braku terminu wydania terenu inwestycji
i obowiązku wezwania przez zamawiającego nie zgłaszającego się wykonawcy do
jego przejęcia, nie dopuszczeniu się opóźnienia przez zamawiającego w tym
przedmiocie uniemożliwia ocenę prawidłowości podstawy skargi kasacyjnej
w części kwestionującej ocenę prawną sądu drugiej instancji w zakresie pierwszej
ze powołanych przyczyn. Nie można jednak odmówić zasadności skardze w części
wskazującej na naruszenie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. przez błędne
zastosowanie na skutek nieuwzględnienia przyczyny drugiej. Pozwana kwestionuje
stanowisko sądu, że niekorzystne warunki atmosferyczne uniemożliwiające
realizację inwestycji, stanowią okoliczności, za które wykonawca ponosi
odpowiedzialność na podstawie art. 471 k.c. ponieważ mógł on i powinien
przewidzieć, iż warunki pogodowe ze względu na sezon jesienno – zimowy mogą
być niekorzystne i uniemożliwić realizację inwestycji już w terminie przewidzianym
dla wykonania robót, a powołanie się na ich wystąpienie po jego upływie nie może
być uznane za niezawinioną przyczynę opóźnienia. Rozważając powyższe
zagadnienie podnieść należy, że jeżeli dłużnik (tu: zobowiązany do zapłaty kary
umownej) może bronić się zarzutem, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie
jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności to dla
zmiany, polegającej na poszerzeniu lub ograniczeniu zakresu takiej obrony,
niezbędna byłaby podstawa prawna. Ustawodawca wprowadził ją wprost m.in.
ograniczeniem odpowiedzialności dłużnika do obowiązku wydania surogatów
w wypadku zbycia, utraty lub uszkodzenia rzeczy będącej przedmiotem
10
świadczenia z wyjątkiem zwłoki dotyczącej świadczenia rzeczy oznaczonej co do
tożsamości (art. 475 § 2 k.c., art. 478 k.c.), szkód spowodowanych przez inwestora
(art. 655 k.c.). Szczególne przepisy regulują także następstwa niemożliwości
świadczenia. W obowiązującym stanie prawnym brak podstaw do wywiedzenia
z powyższych norm ograniczeń, do których odwołał się Sąd Apelacyjny. Dopiero
bowiem element obiektywnej bezprawności zachowania dłużnika umożliwia
postawienie mu zarzutu subiektywnie wadliwego postępowania. Miernik
staranności, z którym należy zestawić zachowanie dłużnika, aby ocenić je jako
niewłaściwe (nienależyte), musi mieć charakter obiektywny. Jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej i nic innego nie wynika z umowy stron dłużnik, który zachował
należytą staranność, nie ponosi odpowiedzialności na niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania. Przy ocenie tej uwzględniać należy każdorazowo
właściwość zobowiązania i cel umowy. Skarżący odwołuje się do obiektywnej
przyczyny czasowej przerwy w wykonywaniu na otwartym terenie kilkuetapowych
prac budowlanych, polegających na robotach przygotowawczych (zniwelowanie
terenu, korytowanie), kładzeniu kilku warstw betonowej podbudowy, następnie
syntetycznej nawierzchni docelowej z poliuretanu, wymagających zachowania
właściwego reżimu i kolejności, w tym sezonowania kolejnych poziomów dla
osiągnięcia ich właściwej jakości. Nie można odmówić racji skarżącej, że prace
takie nie mogły być z przyczyn technologicznych i zgodnie ze sztuką budowlaną
realizowane w warunkach niskich temperatur i nadmiernej wilgotności powietrza.
Ich kontynuowanie nie mogłoby bowiem doprowadzić do realizacji celu umowy,
jakim było wykonanie boiska o określonych właściwościach użytkowych
i parametrach jakościowych. Konkludując, co do zasady, okolicznością
ograniczającą zakres odpowiedzialności dłużnika za nienależyte wykonanie
zobowiązania polegające na opóźnieniu świadczenia może być także obiektywnie
istniejąca i niezależna od niego przyczyna, czasowo uniemożliwiająca wykonanie
zobowiązania. Nie jest wykluczone odwoływanie się do takiej przyczyny, jeżeli
powstała ona lub trwa nadal po upływie terminu spełnienia świadczenia.
Za powyższym stanowiskiem przemawia również wzgląd na potrzebę racjonalnego
wyważania interesów uczestników obrotu prawnego.
11
Rozważenia wymaga, czy podstawą ustalenia wysokości kary umownej za
opóźnienie powinien być jeden termin o charakterze ciągłym, czy też możliwe jest
przyjęcie jej jako sumy należności wyliczonych odpowiednio do kolejnych okresów
opóźnienia. Zdaniem Sądu Najwyższego istota i cel omawianej instytucji prawnej
nie sprzeciwiają się przyjęciu, w indywidualnych okolicznościach danej sprawy,
że określona suma w rozumieniu art. 483 § 1 k.c. obejmuje należności wyliczone
łącznie za różne, nie pozostające w bezpośredniej ciągłości czasowej terminy.
Naruszenie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. uzasadnia podstawę
kasacyjną określoną art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. w stopniu skutkującym koniecznością
wydania orzeczenia kasatoryjnego (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Uwzględnienie skargi w powyższym zakresie powoduje że rozważanie
zasadności zarzutu naruszenia art. 484 k.c. przez niewłaściwe miarkowanie kary
byłoby przedwczesne i bezprzedmiotowe. Niezależnie od tej przyczyny wskazany
zarzut i tak podlegałby pominięciu na skutek wadliwego, niepełnego, bo
z pominięciem właściwego paragrafu, oznaczenia powołanego w nim przepisu
prawa (art. 484 §…). Brak wyraźnego sprecyzowania normy, której naruszenie
zarzuca skarga, powoduje, że kontrola kasacyjna jest niemożliwa.
O kosztach postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym
orzeczono w oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
jw