Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 81/12
POSTANOWIENIE
Dnia 17 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku G. P. D. sp. z o.o. w K.
przy uczestnictwie V. sp. z o.o. z siedzibą w W. i Skarbu Państwa - Prezydenta
Miasta K.
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 1 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy zmienił dokonane przez Sąd
Rejonowy wpisy w księgach wieczystych o wskazanych numerach, prowadzonych
dla nieruchomości, w odniesieniu do których G. P. D. Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w K. przysługuje prawo użytkowania wieczystego, obejmujące
wykreślenie wpisów hipoteki umownej kaucyjnej do kwoty 15 000000 zł oraz
hipoteki umownej kaucyjnej do kwoty 14500000 zł, tytułem zabezpieczenia
roszczenia o zwrot zaliczki lub zaliczki wraz z odsetkami, które były wpisane na
rzecz V. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., w ten sposób, że oddalił
wniosek o wykreślenie wpisów.
Orzeczenie wydane zostało na następujących podstawach:
Wnioskodawca złożył w dniu 21 grudnia 2010 r. wniosek o wykreślenie z działów
IV ksiąg wieczystych wpisów hipotek umownych kaucyjnych, dokonanych na rzecz
uczestnika, zabezpieczających roszczenie o zwrot zaliczki lub zaliczki wraz
z odsetkami, które wynika z przedwstępnej umowy sprzedaży prawa użytkowania
wieczystego nieruchomości z dnia 5 września 2007 r. Do wniosku dołączył wyrok
Sądu Rejonowego z dnia 7 lipca 2010 r., którym dokonano uzgodnienia treści
wymienionych ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym poprzez
nakazanie wykreślenia wpisów wymienionych hipotek oraz wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 8 grudnia 2010 r. oddalający apelację uczestnika, zaopatrzony
w klauzulę prawomocności. Sąd drugiej instancji stwierdził, że wyrok Sądu
Rejonowego jest skierowany w istocie na usunięcie usterki wpisu, która pojawiła się
z nieistotnych dla podstawy wpisu okoliczności. Nie stanowi przeszkody do
wykreślenia wpisu zaskarżenie prawomocnego wyroku skargą kasacyjną, ponieważ
jest ona nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, ale jest przeszkodą postanowienie
Sądu Okręgowego o wstrzymaniu skuteczności wyroku, wydane w dniu 16 maja
2011 r., które zostało złożone w postępowaniu apelacyjnym.
Wnioskodawca oparł skargę kasacyjną na podstawie naruszenia przepisów
postępowania, objętej art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.; zarzucił naruszenie art. 6268
§ 2,
6266
§ 1, 6269
k.p.c. w związku z art. 29 u.k.w.h., polegające na uznaniu
3
za przeszkodę do dokonania wpisu okoliczności zaistniałych już po chwili złożenia
wniosku, co miało istotny wpływ na wynik postępowania, ponieważ doprowadziło do
zmiany wpisu i oddalenia wniosku o wykreślenie hipotek. Skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna.
W art. 29 u.k.w.h. ustanowiona została w postępowaniu wieczystoksięgowym
zasada mocy wstecznej wpisu, rozumianego jako każda adnotacja w księdze
wieczystej, z której wynika zmiana stanu prawnego nieruchomości lub danych
objętych działem I - 0. Zasada ta dotyczy wpisu dokonanego zgodnie z prawem,
a skutki mocy wstecznej powstają z chwilą uprawomocnienia się wpisu.
Takiemu charakterowi wpisu odpowiada uregulowanie zakresu kognicji sądu
prowadzącego księgi wieczyste, przewidziane art. 6268
§ 2 k.p.c., który wszedł
w życie z dniem 23 września 2001 r. (art. 8 ustawy z dnia 11 maja 2001 r.
o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
ustawy – Prawo o notariacie - Dz. U. nr 63, poz. 635) i przejął bez zmian zasadę
orzekania wyrażoną w art. 46 ust. 1 u.k.w.h., skreślonym art. 1 pkt 13 wymienionej
ustawy. W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia
2009 r., III CZP 80/09, OSNC 2010 nr 6, poz. 84, której nadano moc zasady
prawnej, sformułowane zostało stanowisko, że sąd rozpoznając wniosek o wpis
w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia
wniosku i kolejnością jego wpływu. Decydujące znaczenie dla określenia roli sądu
wieczystoksięgowego przyznał Sąd Najwyższy art. 6268
k.p.c., a kluczowe
znaczenie § 2, stanowiącemu że rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie
treść i formę wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treść księgi
wieczystej, zgodnie z § 1 jest związany granicami wniosku. Wskazał na zakres
regulacji § 3 i 4 w odniesieniu do księgi wieczystej prowadzonej w systemie
informatycznym oraz na objęte § 5 konsekwencje niezgodności danych w tych
księgach. Stwierdził, że art. 6268
k.p.c. zawiera pełną regulację przebiegu
4
postępowania wieczystoksięgowego, zarówno w odniesieniu do postępowania
dowodowego, jak i podstaw orzekania, które w procesie zostały określone
w art. 316 § 1 k.p.c. Z art. 6268
§ 2 k.p.c. wynika, że sąd prowadzący księgi
wieczyste ocenia jako materiał dowodowy jedynie dokumenty dołączone do
wniosku i tylko one mogą stanowić podstawę wpisu; nie dysponuje i nie może
dysponować innym materiałem dowodowym. Sąd ten nie jest powołany do
prowadzenia dowodów i rozstrzygania sporów. Nie ma zatem podstaw do
odpowiedniego stosowania art. 316 § 1 k.p.c., ponieważ unormowania właściwe,
szczególne i odpowiadające charakterowi postępowania wieczystoksięgowego
zawarte są w art. 6268
k.p.c. Ugruntowane zostało w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, podzielane w rozpoznawanej sprawie, zapatrywanie, że art. 6268
§ 2
k.p.c. określa kognicję nie tylko sądu prowadzącego księgi wieczyste, lecz także
sądu drugiej instancji przy rozpoznawaniu apelacji od wpisu; sąd drugiej instancji
rozstrzyga jedynie, czy wpis lub odmowa wpisu przez sąd pierwszej instancji jest
zgodny z prawem w kontekście wniosku, treści i formy dokumentów stanowiących
podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2011 r., III CKN 354/00, OSNC 2001 nr 12,
poz. 183; z dnia 5 października 2005 r., II CK 781/04, niepubl.; z dnia 9 lipca
2009 r., III CSK 348/08, niepubl.; 16 listopada 2011r., II CSK 538/10, niepubl.;
z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 250/11, niepubl.; z dnia 25 stycznia 2012 r.,
V CSK 33/11, niepubl.).
Istotną zatem kwestią, wymagającą rozstrzygnięcia w ramach złożonej
skargi kasacyjnej jest to, czy w sytuacji wyłączenia stosowania w postępowaniu
apelacyjnym art. 316 § w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy
powinien brać pod uwagę zmianę stanu sprawy określonego postanowieniem Sądu
pierwszej instancji, spowodowaną postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 16
maja 2011 r. wstrzymującym skuteczność wyroku tego Sądu z dnia 8 grudnia 2010
r., który był podstawą wykreślenia hipotek. Zgodnie z zakresem kognicji Sądu
drugiej instancji przedmiotem kontroli w granicach apelacji postanowienia Sądu
pierwszej instancji było badanie, czy wpis nie narusza prawa, przy uwzględnieniu
treści i formy wniosku, treści księgi wieczystej oraz dołączonego do wniosku
dokumentu – prawomocnego wyroku uzgadniającego treść księgi wieczystej z
5
rzeczywistym stanem prawnym przez nakazanie wykreślenia hipotek. Ocena treści
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 7 lipca 2010 r. i oddalającego apelację uczestnika
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 grudnia 2010 r. nie mogła być dokonana bez
uwzględnienia postanowienia wstrzymującego skuteczność wyroku Sądu drugiej
instancji. Postanowienie to łączy się bezpośrednio z prawomocnym wyrokiem przez
wstrzymanie – do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego - wszelkich
skutków, które stanowią konsekwencję jego prawomocności, jak też wyroku Sądu
pierwszej instancji. Nie oznacza to jednak, że postanowienie stanowiło przeszkodę
do dokonania wpisu.
Przepis art. 388 § 4 k.p.c. przewiduje możliwość wstrzymania skuteczności
orzeczenia sądu drugiej instancji niepodlegającego wykonaniu, od którego została
wniesiona skarga kasacyjna. Do wniosku strony ma odpowiednie zastosowanie
przesłanka określona w art. 388 § 1 k.p.c., dotycząca zapobieżenia niemożliwości
lub wyjątkowej uciążliwości przywrócenia stosunków do stanu sprzed wydania
orzeczenia, w razie ewentualnego uwzględnienia skargi kasacyjnej. Postanowienie
to ma zatem na celu, zachowanie przez określony czas, stanu nieuwzględniającego
prawomocności orzeczenia; stanowi swoisty sposób zabezpieczenia przed
konsekwencjami wynikającymi ze skuteczności orzeczenia. Nie wpływa na treść
orzeczenia, nie rozstrzyga o prawach i obowiązkach stron, nie przesądza
o istnieniu lub nieistnieniu orzeczenia którego dotyczy, ma tymczasowy charakter;
jego upadek następuje z ukończeniem postępowania kasacyjnego, bez względu
na treść orzeczenia Sądu Najwyższego. Wyrok Sądu Okręgowego
i zarazem Sądu Rejonowego nie utracił mocy wiążącej, objętej art. 365 § 1 k.p.c.,
polegającej na stworzeniu określonego stanu prawnego, który powinien być
uwzględniony w rozpoznawanej sprawie. Skoro postanowienie miało na celu
zapobieżenie powstaniu negatywnych następstw skasowania wyroku - podstawy
wpisu, to nie mogło jednocześnie być przyczyną odmowy dokonania
go oraz ewentualnego powstania niekorzystnych konsekwencji wywołanych
oddaleniem wniosku o dokonanie wpisu. W razie odrzucenia skargi kasacyjnej,
odmowy przyjęcia jej do rozpoznania albo jej oddalenia podstawy wniosku nie
ulegną zmianie i powinny być skontrolowane przez sąd drugiej instancji.
Rozważania te prowadzą do wniosku, że w następstwie postanowienia
6
o wstrzymaniu skuteczności wyroku będącego podstawą wpisu, sąd drugiej
instancji powinien powstrzymać się z rozpoznaniem apelacji do czasu zakończenia
postępowania kasacyjnego. Nie można objęcia badaniem przez Sąd drugiej
instancji także postanowienia o wstrzymaniu skuteczności orzeczenia - podstawy
wpisu - traktować jako sprzecznego z zasadą orzekania przez ten Sąd,
przewidzianą art. 6268
§ 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c., ponieważ
podstawa wpisu jest taka sama, a jedynie przez określony czas nie można w
oparciu o nią dokonywać stanowczego osądu. Podzielenie zapatrywania,
przyjmującego że postanowienie to nie powinno być brane pod uwagę przez Sąd
drugiej instancji łączyłoby się z niedopuszczalną odmową stosowania orzeczenia
sądowego, odnoszącego się wprost do podstawy orzeczenia kwestionowanego
przez apelującego. Stanowisko Sądu drugiej instancji, przyjmujące dopuszczalność
objęcia badaniem dokumentu, który nie został dołączony do wniosku
(nieistniejącego w dacie złożenia wniosku) i potraktowanie go jako przeszkody do
dokonania wpisu stanowi o niewłaściwym zastosowaniu art. 6268
§ 2
w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. oraz błędnej ocenie charakteru
postanowienia przedstawionego przez apelującego. Ponadto pozostaje
w sprzeczności z zasadą mocy wstecznej wpisu (art. 29 u.k.w.h. i art. 6266
§ 1
k.p.c.). Wnioskodawca ma prawo do oceny dokonanego wpisu według stanu
istniejącego w dacie złożenia wniosku, jeśli jego podstawa nie została
zakwestionowana.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.