Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 164/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSA Magdalena Tymińska
w sprawie z wniosku J. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.
o stwierdzenie nieważności decyzji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 9
grudnia 2010 r., i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił odwołanie J.
J. od decyzji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 kwietnia 2010 r.,
którą po pierwsze - uchylono decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12
czerwca 2007 r. odmawiającą wnioskodawczyni stwierdzenia nieważności decyzji
Oddziału z dnia 15 grudnia 2006 r. i umorzono postępowanie przed organem
pierwszej instancji z uwagi na wydanie decyzji z dnia 12 czerwca 2007 r. z
naruszeniem przepisów o właściwości oraz po drugie - odmówiono wszczęcia
postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności prawomocnej decyzji z dnia
15 grudnia 2006 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawczyni od 21 czerwca 2000 r. pełniła funkcję członka zarządu D.
„C” Spółki z o.o. z siedzibą w K. Decyzją z dnia 15 grudnia 2006 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych orzekł, iż wnioskodawczyni, jako członek zarządu
Spółki, odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze Spółką za zaległości
powstałe z tytułu nieopłaconych składek na: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za
okres od maja 2001 r. do maja 2002 r., na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za
grudzień 2000 r. oraz okres od maja 2001 r. do maja 2002 r., a nadto Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za grudzień 2000 r.
oraz okres od maja 2001 r. do maja 2002 r. Decyzja ta nie została przez
wnioskodawczynię zaskarżona.
W dniu 31 maja 2007 r. wnioskodawczyni wystąpiła do organu rentowego o
stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 15 grudnia 2006 r. Decyzją z dnia 12
czerwca 2007 r. organ rentowy odmówił uwzględnienia wniosku. Na skutek
odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji, postanowieniem z dnia 5 marca 2008 r.
akta sprawy zostały przez sąd zwrócone organowi rentowemu celem wydania
ważnej decyzji w przedmiocie rozstrzygnięcia wniosku zgodnie z art. 157 § 1 i 2
k.p.a. Pismem z dnia 17 października 2008 r. Minister Pracy i Polityki Społecznej
uznał, iż właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy jest Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, a pismem z dnia 9 czerwca 2009 r. przekazał sprawę Prezesowi
Zakładu jako organowi właściwemu. Konsekwencją tego było wydanie przez
Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zaskarżonej decyzji z dnia 8 kwietnia
3
2010 r. Postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2010 r. Wojewódzki Sąd
Administracyjny odrzucił skargę od powyższej decyzji, wniesioną przez
wnioskodawczynię zgodnie z zawartym w niej pouczeniem. W dniu 4 października
2010 r. wnioskodawczyni zaskarżyła przedmiotową decyzję na drodze przed sądem
powszechnym.
W tak ustalony stanie fatycznym Sąd Okręgowy uznał swoją właściwość na
podstawie art. 83 ust. 1 w związku z art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa systemowa). Powołując się
na art. 123, art. 180 § 1 i 2 oraz art. 83a ustawy Sąd ten stwierdził, że
wnioskodawczyni nie wykazała, aby decyzja z dnia 15 grudnia 2006 r. zawierała
wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa (art. 156 § 1 pkt 7 k.p.a.), a tylko
taka przesłanka mogłaby być podstawą uznania jej nieważności. Sąd pierwszej
instancji wskazał, że art. 83a ust. 2 ustawy systemowej pozwala na weryfikację w
postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych wyłącznie
z urzędu i to pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało wniesione odwołanie.
Wyrokiem z dnia 24 stycznia 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawczyni, podzielając ocenę prawną Sądu pierwszej instancji i uznając, że
po pierwsze - decyzją z dnia 12 czerwca 2007 r. organ rentowy odmówił wszczęcia
postępowania w sprawie nieważności decyzji z dnia 15 grudnia 2006 r., po drugie -
w świetle art. 83 ust. 1 ustawy systemowej dopuszczalna jest droga sądowa w
sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego wydanej na podstawie art. 83a
ust. 2 tej ustawy w przedmiocie nieważności decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, po trzecie - decyzja z dnia 15 grudnia 2006 r. nie zawiera wady
powodującej jej nieważność z mocy prawa i po czwarte - w świetle art. 83a ust. 1
ustawy systemowej wnioskodawczyni nie przedłożyła żadnych nowych dowodów,
ani nie ujawniła okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, której
stwierdzenia nieważności się domaga, a mających wpływ na zobowiązanie, o
którym orzeczono w decyzji z dnia 15 grudnia 2006 r.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła: I. naruszenie przepisów
postępowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy, a to: 1) art. 378 k.p.c.,
przez nierozpoznanie zarzutów apelacji, 2) art. 1 w związku z art. 4778
w związku z
4
art. 13 k.p.c. w związku z art. 123 ustawy systemowej w związku z art. 156 § 1 pkt 1
w związku z art. 180 § 1 k.p.a.; II. naruszenie prawa materialnego, tj.: 1) art. 66
ustawy systemowej (w brzmieniu z 2007 r.) w związku z art. 61 § 3 k.p.a. w związku
z art. 3 ustawy z dnia 3 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o działach administracji
rządowej oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, 2) art. 118 § 1 i 2 w
związku z art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 156 § 1 pkt 7 k.p.a.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie decyzji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako
nieważnej i stwierdzenie nieważności decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 15 grudnia 2006 r., względnie o uchylenie decyzji Prezesa Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych i przekazanie sprawy organowi właściwemu.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd drugiej instancji nie rozpoznał
zarzutów apelacji odnoszących się po pierwsze - do przedawnienia obowiązków
nałożonych decyzją z dnia 15 grudnia 2006 r. świadczącego o tym, że decyzja ta
była obciążona wadą powodującą jej nieważność, po drugie - do nieważności
decyzji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z uwagi na jej wydanie przez
niewłaściwy organ, gdyż w świetle art. 66 ustawy systemowej w brzmieniu
obowiązującym w dacie wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności
decyzji (29 maja 2007 r.) organem właściwym do wydania decyzji w tym
przedmiocie był minister do spraw zabezpieczenia społecznego. W ocenie
skarżącej, istniały zatem przesłanki do stwierdzenia nieważności zaskarżonej
decyzji Prezesa Zakładu na podstawie art. 156 § 1 pkt 1 k.p.a. Nadto decyzja
administracyjna wydana przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zachowania
jakiejkolwiek procedury bądź wydana bez jakiejkolwiek podstawy prawnej jest
dotknięta „bezwzględną nieważnością” i jako taka nie wiąże sądu w postępowaniu
cywilnym. Wreszcie Sąd drugiej instancji nie przeanalizował decyzji z dnia 15
grudnia 2006 r. pod kątem wady powodującej jej nieważność z mocy prawa (art.
156 § 1 k.p.a.) z uwagi na to, iż stwierdzony wobec wnioskodawczyni obowiązek
odpowiedzialności za zaległości składkowe był w chwili podejmowania tej decyzji
przedawniony.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, aczkolwiek nie wszystkie
sformułowane w niej zarzuty i wnioski mogą być uznane za zasadne.
W pierwszym rzędzie trafny jest zarzut obrazy przez Sąd drugiej instancji art.
378 k.p.c., przy czym z uzasadnienia tego zarzutu wynika, że skarżącej chodzi o §
1 zdanie pierwsze powołanego artykułu, zgodnie z którym sąd drugiej instancji
rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się, że wynikający z brzmienia tego przepisu obowiązek rozpoznania
sprawy w granicach apelacji powinien być rozumiany jako nakaz wzięcia pod
uwagę, rozważenia i oceny przez sąd odwoławczy wszystkich zarzutów i wniosków
zgłoszonych w postępowaniu apelacyjnym, które mogą spowodować skutki
materialnoprawne (por. np. wyroki z dnia 20 maja 2011 r., II UK 346/10, LEX nr
898705; z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 349/10, LEX nr 864024; z dnia 10 lutego
2012 r., II CSK 314/11, LEX nr 1130158).
Sądy obu instancji stwierdziły, że dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie
z odwołania od decyzji organu rentowego, wydanej na podstawie art. 83a ust. 2
ustawy systemowej w przedmiocie nieważności decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Taki pogląd istotnie został wyrażony w posiadającej moc zasady
prawnej uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
2011 r., I UZP 3/10 (OSNP 2011 nr 17-18, poz. 233). Uszło jednak uwadze Sądów
orzekających, że postępowanie w sprawie, w której wniesiona została
rozpoznawana skarga kasacyjna, zostało wszczęte odwołaniem skarżącej nie od
decyzji organu rentowego, ale od wydanej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych - działającego jako organ wyższego stopnia na podstawie art. 157 § 1
k.p.a. - decyzji z dnia 8 kwietnia 2010 r. Prezes Zakładu nie jest organem
rentowym, o którym stanowi art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 67 ust. 1 pkt 2
ustawy systemowej, wskutek czego odwołanie od wydanej przez niego decyzji nie
wszczyna sprawy cywilnej z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 1
w związku z art. 476 § 2 k.p.c., należącej do właściwości sądów powszechnych z
mocy art. 4778
k.p.c. Pomimo podniesienia przez skarżącą w postępowaniu
apelacyjnym zarzutu nieważności decyzji Prezesa Zakładu jako wydanej przez
6
organ niewłaściwy, Sąd drugiej instancji w żaden sposób do tego zarzutu się nie
odniósł, natomiast z jego wywodów zdaje się wynikać, że za przedmiot
postępowania uznał prawidłowość decyzji organu rentowego z dnia 12 czerwca
2007 r., odmawiającej wszczęcia postępowania w sprawie nieważności decyzji z
dnia 15 grudnia 2006 r. Sąd odwoławczy pominął jednak, że zaskarżona przez
wnioskodawczynię decyzja organu rentowego z dnia 12 czerwca 2007 r. wskutek
zwrotu akt sprawy przez sąd została uchylona - jako wydana z naruszeniem
przepisów o właściwości - decyzją Prezesa Zakładu z dnia 8 kwietnia 2010 r., a w
konsekwencji Sąd pierwszej instancji rozpoznawał odwołanie właśnie od tej
ostatniej decyzji. Nie wiadomo zatem, czy Sąd odwoławczy kwestię tę przeoczył lub
uznał za nieistotną, czy też przyjął, że decyzja Prezesa Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych nie miała wpływu na postępowanie sądowe wszczęte odwołaniem
skarżącej od decyzji organu rentowego z dnia 12 czerwca 2007 r., czy wreszcie
uznał decyzję Prezesa Zakładu za nieistniejącą, a jeśli tak, to z jakich względów i
na jakiej podstawie. Tymczasem kwestia ta ma istotne znaczenie, gdyż w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej
wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 4779
i art.
47714
k.p.c. - por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., I UK
357/10, LEX nr 863946 i przywołane w nim orzeczenia). Od momentu wniesienia w
takiej sprawie odwołania do właściwego sądu, sprawa staje się sprawą cywilną w
rozumieniu art. 1 i 2 k.p.c., podlegającą rozstrzygnięciu według reguł właściwych
dla tej kategorii i dopiero po zakończeniu postępowania przed sądem
powszechnym wraca do postępowania administracyjnego (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 336/09, LEX nr 604222 oraz z dnia 8
maja 2012 r., II UK 240/11, LEX nr 1219504 i powołane w nich orzeczenia). W
związku z tym należy wziąć pod uwagę, że zwrot akt organowi rentowemu
następuje w wyjątkowych przypadkach ściśle określonych w art. 467 § 4 k.p.c. i nie
kończy postępowania sądowego. Po uzupełnieniu postępowania (decyzji) organ
rentowy ponownie przedstawia akta sądowi. Zmiana zaskarżonej decyzji w całości
lub w części przy uwzględnieniu stanowiska odwołującego się prowadzi do
umorzenia postępowania w zakresie, w jakim organ rentowy uznał zasadność
odwołania (art. 47713
zdanie pierwsze k.p.c.), natomiast każda inna zmiana tej
7
decyzji lub jej podtrzymanie przez organ rentowy po uzupełnieniu akt nie ma
wpływu na bieg postępowania w sprawie, powoduje jej rozpoznanie i wydanie
orzeczenia (art. 47713
zdanie drugie i art. 47714
k.p.c.). W związku z tym w
judykaturze Sądu Najwyższego zajmowane jest stanowisko, że w postępowaniu
administracyjnym niedopuszczalna jest jakakolwiek weryfikacja decyzji organu
rentowego, od której wniesiono odwołanie do sądu, poza przypadkami
uwzględnienia w całości lub w części żądania strony. Istnienie zatem w obrocie
prawnym decyzji rozstrzygającej niekorzystnie dla strony o tym samym przedmiocie
co decyzja wcześniejsza nie wywołuje skutków w sferze postępowania cywilnego
(por. wyrok z dnia 25 lipca 2012 r., II UK 333/11, niepublikowany). W orzecznictwie
Sądu Najwyższego ugruntowany jest nadto pogląd, że sąd w postępowaniu
cywilnym, w tym sąd ubezpieczeń społecznych, może i powinien dostrzegać wady
decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej
cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka
została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia
bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z
oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W takich
przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i
nie wywołuje skutków prawnych (koncepcja tzw. bezwzględnej nieważności decyzji
administracyjnej - por. wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., I UK 376/07, OSNP 2009
nr 21-22, poz. 295 i szeroko przytoczone w nim orzecznictwo). Tych kwestii
orzekające w sprawie Sądy nie rozważały, wskutek czego Sąd pierwszej instancji z
niewyjaśnionych przez niego przyczyn rozpoznał odwołanie wnioskodawczyni od
decyzji organu niebędącego organem rentowym, zaś Sąd odwoławczy orzekał o
żądaniu zgłoszonym w odwołaniu skarżącej od uchylonej decyzji organu rentowego
z dnia 12 czerwca 2007 r., nieobjętej wyrokiem Sądu pierwszej instancji.
W związku z powyższym za błędny musi być uznany pogląd skarżącej,
jakoby w sprawie doszło do naruszenia art. 66 ustawy systemowej „w brzmieniu z
2007 r.” z tej przyczyny, że właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji organu
rentowego z dnia 15 grudnia 2006 r. był minister do spraw zabezpieczenia
społecznego. W uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z dnia 23 marca 2011 r.,
I UZP 3/10 Sąd Najwyższy stwierdził, że ustanowiony w art. 83 ust. 1-3 ustawy
8
systemowej w związku z art. 180 i 181 k.p.a. oraz w związku z art. 476 § 2 k.p.c.
sądowy tryb odwoławczy odnosi się - z wyjątkiem przewidzianym wyłącznie w art.
83 ust. 4 ustawy systemowej - do wszystkich decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w zakresie indywidualnych spraw. Zasada ustanowionego w tych
przepisach trybu odwoławczego polega na tym, że od decyzji Zakładu „przysługuje
odwołanie do właściwego sądu w terminie i na zasadach określonych w przepisach
Kodeksu postępowania cywilnego” z wyłączeniem zarówno administracyjnego
postępowania w jego stadiach instancyjnych, jak i weryfikacji decyzji wadliwych w
specjalnych trybach. Wszystko na etapie jednoinstancyjnego postępowania
administracyjnego należy do Zakładu, a jedynym środkiem odwoławczym jest
„odwołanie do sądu”, które przenosi rozpoznanie roszczeń (zobowiązań), co do
których Zakład wydał decyzję, na drogę postępowania przed sądem powszechnym.
W rezultacie niezależnie od tego, czy podstawę wydania decyzji w sprawie z
zakresu ubezpieczeń społecznych stanowi art. 83a ust. 1, czy ust. 2 ustawy
systemowej, czy też - w braku podstaw do ich zastosowania - przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego, organem właściwym do jej wydania jest Zakład
(jego właściwa terenowa jednostka organizacyjna - art. 67 ust. 1 pkt 2 ustawy
systemowej i art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c.), a organem odwoławczym - sąd powszechny.
W każdym bowiem z tych przypadków decyzja, jako niewymieniona w art. 83 ust. 4
ustawy systemowej, jest indywidualną decyzją wskazaną w art. 83 ust. 1 tej ustawy,
od której przysługuje odwołanie do sądu, wszczynające postępowanie cywilne (art.
83 ust. 2 ustawy systemowej; por. także uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz.
252).
Sądy obu instancji uznały, że istotą sprawy, w której wniesiona została
rozpoznawana skarga kasacyjna, jest ważność ostatecznej decyzji organu
rentowego z dnia 15 grudnia 2006 r., którą przeniesiono na skarżącą - jako członka
zarządu - odpowiedzialność za zaległości składkowe spółki z o.o. W rezultacie
Sądy te orzekały w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej,
koncentrując się wyłącznie na istnieniu wskazanej przez skarżącą przesłanki
takiego żądania i uznały, że decyzja ta nie zawierała wady powodującej jej
nieważność z mocy prawa, a tylko taka przesłanka mogłaby być podstawą uznania
9
jej nieważności na podstawie art. 156 § 1 pkt 7 k.p.a. Tymczasem przepisy o
postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie przewidują
możliwości orzekania o nieważności decyzji administracyjnej przez sąd
powszechny (stwierdzania tej nieważności), a sąd ubezpieczeń społecznych orzeka
o istocie przedmiotu odwołania, jaką jest istnienie (nieistnienie) określonego prawa
lub zobowiązania. Z tego też względu nie mogą być uznane za zasadne wywody
skarżącej odnoszące się do powinności sądu stwierdzenia nieważności decyzji z
dnia 15 grudnia 2006 r. z uwagi na rażące naruszenie prawa przy jej wydaniu. W
tym zakresie trafnie natomiast podnosi się w skardze kasacyjnej, że w
postępowaniu sądowym nie doszło do rozpoznania istoty sprawy dotyczącej
zobowiązania nałożonego na skarżącą wadliwą - w jej ocenie - decyzją organu
rentowego z dnia 15 grudnia 2006 r.
W powołanej wyżej uchwale z dnia 23 marca 2011 r., I UZP 3/10 oraz w
postanowieniu z dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że
jeżeli prawo lub obowiązek stwierdzone było decyzją, to kwestia jej unieważnienia
odnosi się przede wszystkim do prawa lub obowiązku poprzednio stwierdzonego, a
więc przedmiotu, o którym mowa tak w art. 83 ust. 1 ustawy systemowej, jak i w art.
476 § 2 k.p.c. Sąd rozpoznający odwołanie na zasadach procesu cywilnego
uzyskuje wyjaśnienie przewidzianych w Kodeksie postępowania administracyjnego
przesłanek „stwierdzenia nieważności decyzji” określonych w art. 156 § 1. Jeżeli
one zachodzą, np. decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa lub
zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa, to znaczy, że stwierdzone
tą decyzją prawo lub zobowiązanie jest inne od stwierdzonego i dlatego to wadliwe
stwierdzenie powinno podlegać „unieważnieniu”. Z tego punktu widzenia zasada
wyjaśnienia przez sąd ubezpieczeń społecznych istoty sprawy dotyczącej prawa,
zobowiązania albo roszczenia strony znajduje właściwe zwieńczenie w kompetencji
tego sądu do rozstrzygnięcia o zasadności odwołania w formach określonych w art.
47714
k.p.c. z wyjątkiem wskazanym w jego § 4. Wyposażenie sądu ubezpieczeń
społecznych w kompetencję merytorycznego rozstrzygania spraw ubezpieczenia
społecznego dotyczy każdej sprawy, także sprawy wynikającej z odwołania od
decyzji w przedmiocie unieważnienia decyzji. Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada
rozstrzygania przez sąd w postępowaniu cywilnym w sprawach z zakresu
10
ubezpieczeń społecznych o prawach lub obowiązkach stron na podstawie
przepisów prawa materialnego oznacza, iż indywidualna norma prawna zawarta w
orzeczeniu sądu ma charakter materialny, ustalający treść indywidualnego
stosunku prawnego ubezpieczenia społecznego. Sąd dokonuje merytorycznej, a
więc uwzględniającej przepisy prawa materialnego kontroli prawidłowości decyzji
organu rentowego, natomiast jej wady wynikające z naruszeń przepisów
postępowania przed tym organem, pozostają zasadniczo poza zakresem jego
rozpoznania. Zasadę tę potwierdza to, że sąd orzekający w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych może stosować jedynie przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego, co oznacza również, że w sferze zarzutów proceduralnych skarga
kasacyjna może opierać się na podstawie naruszenia przepisów postępowania
cywilnego (art. 3983
§ 1 w związku z art. 1 k.p.c.). Należy także uwzględnić, że
odwołanie od decyzji organu rentowego, aczkolwiek pełni rolę pozwu, nie podlega
rygorom dla niego przewidzianym (art. 47710
k.p.c.). Wystarczy samo
niezadowolenie z decyzji organu rentowego i wyrażenie woli co do odmiennego
rozstrzygnięcia, a rzeczą sądu jest wyjaśnienie, jakie żądanie wynikających z prawa
materialnego praw lub zobowiązań adresata decyzji organu rentowego zostało
zgłoszone w odwołaniu. Sąd nie może zatem, kierując się żądaniem wyrażonym
wprost przez odwołującego się jako uchylenie decyzji lub stwierdzenie jej
nieważności, poszukiwać rozstrzygnięcia w oparciu o przepisy postępowania
administracyjnego. Orzeczenie takie powinno wskazywać w swojej podstawie na
właściwe przepisy prawa materialnego i wyjaśniać merytoryczną przyczynę
rozstrzygnięcia w nawiązaniu do sformułowanych w nich warunków nabycia prawa
lub nałożenia obowiązku.
Na gruncie niniejszej sprawy powyższe rozważania oznaczają, że podstawą
rozstrzygnięcia sądowego mogą być tylko przepisy prawa materialnego (i
ewentualnie postępowania cywilnego), a nie przepisy procedury administracyjnej,
jednakże przy uwzględnieniu konieczności wyjaśnienia, czy nie zachodzą określone
w Kodeksie postępowania administracyjnego przyczyny stwierdzenia nieważności
decyzji, np. czy decyzja ostateczna Zakładu wydana została z rażącym
naruszeniem prawa (art. 156 § 1 pkt 2) lub zawiera wadę powodującą jej
nieważność z mocy prawa (art. 156 § 1 pkt 7). Powoduje to zasadność zarzutu
11
obrazy art. 118 § 1 i 2 w związku z art. 208 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) wskutek
nierozpoznania przez Sądy obu instancji istoty sprawy, jaką było w istocie
materialnoprawne żądanie skarżącej stwierdzenia nieistnienia zobowiązania
powstałego wskutek wydania przez organ rentowy wadliwej decyzji z dnia 15
grudnia 2006 r.
Z powyższych względów orzeczono jak w wyroku na podstawie art. 39815
§ 1
zdanie pierwsze in fine oraz odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.