Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 300/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSA Monika Koba
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółce Akcyjnej
z udziałem interwenientów ubocznych po stronie powodowej: /…/
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2013r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 grudnia 2011 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda oraz
solidarnie na rzecz interwenientów ubocznych kwoty 3600
zł (słownie: trzy tysiące sześćset złotych) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo o stwierdzenie nieważności
uchwały w ten sposób, że stwierdził w części nieważność uchwały nr 22
Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Spółki PGE /…/ z dnia 26
2
czerwca 2010 r., tj. w zakresie § 2 tej uchwały, a więc w części dotyczącej ustalenia
dnia dywidendy. Ustalił, że porządek obrad Walnego Zgromadzenia nie
przewidywał podjęcia uchwały w sprawie przesunięcia dnia dywidendy, wobec
czego powód mógł zasadnie zakładać, że ustalenie kręgu uprawnionych do
dywidendy nastąpi wg. zasady określonej w art. 348 § 2 zd. pierwsze k.s.h. Nadto
Sąd ten uznał, że uchybienie przepisom art. 402 § 2 k.s.h. i art. 404 k.s.h. jest
naruszeniem proceduralnych regulacji ustawowych, które zawsze jest doniosłe z
punktu widzenia treści podjętej uchwały. Za dopuszczalne z mocy art. 58 § 3 k.c. w
zw. z art. 2 zd. 1 k.s.h. uznał ten Sąd zaskarżenie uchwały jedynie w części
poświęconej ustaleniu dnia dywidendy.
Apelację strony pozwanej oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 grudnia
2011 r. Uznał możliwość stwierdzenia nieważności tylko części uchwały
na podstawie art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. wówczas, gdy kwestionowany
fragment uchwały ma charakter autonomiczny i nie jest nierozerwalnie powiązany
treściowo z pozostałymi postanowieniami uchwały.
W ocenie Sądu odwoławczego, przesunięcie dnia dywidendy dokonane
w uchwale o podziale zysku miało charakter autonomiczny, ponieważ brak uchwały
w tym zakresie skutkowałby ustaleniem listy uprawnionych do dywidendy na dzień
powzięcia uchwały o podziale zysku. Dokonanie podziału zysku i przesunięcia dnia
dywidendy uznał Sąd odwoławczy za dwie odrębne sprawy, będące przedmiotem
odrębnych uchwał o autonomicznym charakterze.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak jest racjonalnych przesłanek
do przyjęcia, że bez przesunięcia dnia dywidendy uchwała o podziale zysku
w ogóle nie zostałaby podjęta, a strona pozwana nie wykazała swego zamiaru
rezygnacji z dywidendy i z przeznaczenia zysku wyłącznie na kapitał zapasowy
i rezerwowy.
Następnie Sąd Apelacyjny stwierdził, że przedmiotem zaskarżenia nie była
część uchwały nr 22, ale odrębna uchwała o ustaleniu dnia dywidendy, ponieważ
w uchwale nr 22 zawarto w istocie dwie uchwały: w § 1 o podziale zysku, oraz w §
2 o ustaleniu (przesunięciu) dnia dywidendy, co oznacza, że bezprzedmiotowe
byłyby poglądy co do możliwości zastosowania art. 58 § 3 k.c.
3
W ocenie Sądu Apelacyjnego porządkiem obrad walnego zgromadzenia
powinno być odrębnie objęte zarówno podjęcie uchwały o podziale zysku, jak
i uchwały o przesunięciu dnia dywidendy, ponieważ w sposobie podziału zysku
(art. 347 § 3 k.s.h.) nie mieści się ustalenie dnia dywidendy, które aktualizuje się
dopiero po uprzednim przesądzeniu o przeznaczeniu zysku do podziału.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że naruszenie proceduralnych regulacji
ustawowych, określających w art. 402 § 2 k.s.h. i art. 404 § 1 k.s.h. wymogi
podejmowania uchwał, jest zaliczane do doniosłych uchybień z punktu widzenia
treści podjętej uchwały, a to z uwagi na naruszenie minimum gwarancji ochrony dla
akcjonariuszy mniejszościowych. Brak zamieszczenia w porządku obrad walnego
zgromadzenia punktu w przedmiocie przesunięcia dnia dywidendy skutkowało
zasadnością stwierdzenia nieważności uchwały w tym zakresie z mocy art. 425 § 2
k.s.h., uznał Sąd odwoławczy.
Skarga kasacyjna strony pozwanej, zaskarżająca wyrok w całości, oparta
została na zarzutach mieszczących się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Skarżąca zarzuciła niewłaściwe zastosowanie art. 58 § 3 k.c., wskazując
na wieloraką wadliwość różnych aspektów aktu subsumpcji tego przepisu.
Zakwestionowała niewłaściwe zastosowanie art. 2 k.s.h., a w konsekwencji
zastosowanie art. 58 § 3 k.c., w sytuacji istnienia wyczerpującego uregulowania
w przepisach k.s.h. stwierdzenia nieważności uchwał. Zdaniem strony skarżącej,
nie jest możliwe stosowanie art. 58 § 3 k.c. i stwierdzanie nieważności części
uchwały dotkniętej, z mocy art. 425 § 1 k.s.h., inną sankcją niż nieważność
bezwzględna, ponieważ skutkuje to rozstrzyganiem przez Sąd o dniu dywidendy,
co jest niedopuszczalną ingerencją Sądu w kompetencje walnego zgromadzenia.
Strona pozwana kwestionuje też uznanie przez Sąd odrębności i autonomiczności
uchwały o przesunięciu dnia dywidendy, uznając ten fragment uchwały
za niemający autonomicznego charakteru, bo zawsze ściśle związany
z postanowieniem o podziale zysku.
Wreszcie, niewłaściwe zastosowanie art. 58 § 3 k.c. uzasadnia pozwana
Spółka tym, że w jej ocenie z okoliczności sprawy wynika, iż bez postanowienia
o przesunięciu dnia dywidendy zaskarżona uchwała nie zostałaby podjęta,
co sprzeciwiało się stwierdzeniu nieważności zaskarżonej uchwały w części.
4
Kolejna grupa zarzutów sformułowanych w skardze kasacyjnej dotyczy
błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania następujących przepisów k.s.h.:
- art. 402 § 2 k.s.h. i art. 404 § 1 k.s.h. – wskutek przyjęcia, że punkt porządku
obrad walnego zgromadzenia o powzięciu uchwały w sprawie podziału zysku
nie obejmuje swym zakresem uchwały w przedmiocie ustalenia dnia
dywidendy;
- art. 395 § 2 pkt 2 k.s.h. oraz art. 395 § 5 k.s.h. poprzez uznanie ich za źródło
wymogu zawarcia w porządku obrad odrębnego punktu dotyczącego
ustalenia dnia dywidendy, w sytuacji gdy jest on już objęty punktem
porządku obrad o powzięciu uchwały o podziale zysku;
- art. 347 § 3 k.s.h. w następstwie błędnego przyjęcia, że nie świadczy on
o tym, iż ustalenie dnia dywidendy mieści się już w punkcie porządku obrad
dotyczącym powzięcia uchwały o podziale zysku;
- art. 348 § 2 k.s.h. w wyniku bezzasadnego rozróżnienia „ustalenia dnia
dywidendy” i „przesunięcia dnia dywidendy” i w konsekwencji niezasadnego
wniosku, że przesunięcie dnia dywidendy wymaga ujęcia w odrębnym
punkcie porządku obrad;
- art. 425 § 1 k.s.h., ponieważ o niezasadności jego zastosowania świadczy
to, że zarzucane naruszenie procedury podejmowania uchwał nie mogło
mieć wpływu na przebieg walnego zgromadzenia, ani na treść zaskarżonej
uchwały.
Strona skarżąca wniosła o łączne rozpoznanie niniejszej sprawy
z pozostającymi z nią w związku innymi sprawami toczącymi się przed Sądem
Najwyższym, a oznaczonymi sygnaturami: V CSK 294/11, V CSK 291/11 oraz
II CSK 764/11.
Powód w obszernej odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie
w całości jako nieuzasadnionej oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów
postępowania kasacyjnego, szczegółowo kwestionując zasadność poszczególnych
zarzutów skargi kasacyjnej.
Z kolei interwenienci uboczni po stronie powodowej w swojej odpowiedzi
na skargę kasacyjną wnieśli o oddalenie w całości skargi kasacyjnej jako
nieuzasadnionej oraz o zasądzenie na ich rzecz od strony pozwanej kosztów
5
postępowania kasacyjnego. Sprzeciwili się zarzutom skargi kasacyjnej oraz poparli
stanowisko powoda zawarte w jego odpowiedzi na skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zawarty w pkt. 6 skargi kasacyjnej pozwanej Spółki wniosek o łączne
rozpoznanie innych spraw pozostających z nią w związku, a wymienionych w tym
punkcie jako toczących się przed Sądem Najwyższym, stał się bezprzedmiotowy
przed rozpoznaniem skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie. W sprawach
wskazanych w pkt. 6 na str. 5 skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy wydał już wcześniej
orzeczenia i tak: 1) w sprawie oznaczonej sygn. akt V CSK 291/11 wydany został
wyrok z dnia 22 czerwca 2012 r., a także postanowienie z tej samej daty;
2) w sprawie oznaczonej sygn. akt V CSK 294/11 wydane zostało postanowienie z
dnia 22 czerwca 2012 r.; 3) w sprawie oznaczonej sygn. akt II CSK 764/11 zapadło
postanowienie z dnia 23 sierpnia 2012 r.
Skarga kasacyjna w niniejszej sprawie okazała się dopuszczalna, chociaż
o wartości przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego nie przesądziła wartość podana
w skardze kasacyjnej przez pozwaną Spółkę. Zważyć bowiem należy, że wartość
przedmiotu zaskarżenia limituje wskazana przez powoda wartość przedmiotu
sporu, która, jeśli nie została sprawdzona przez Sąd pierwszej instancji, pozostaje
aktualna także w postępowaniu kasacyjnym (v. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 23 sierpnia 2012 r., sygn. akt II CSK 764/11, niepubl.). W niniejszej sprawie
tak określona wartość przedmiotu zaskarżenia przekraczała minimalną kwotę
określoną w art. 3982
§ 1 k.p.c. i przesądzającą o dopuszczalności skargi
kasacyjnej w sprawach o prawa majątkowe.
Po merytorycznym rozpoznaniu skargi kasacyjnej strony pozwanej Sąd
Najwyższy ocenił, że jest ona pozbawiona uzasadnionych podstaw, co skutkowało
jej oddaleniem.
Oparcie skargi kasacyjnej na zarzutach mieszczących się wyłącznie
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej przesądza o tym, że oceny tych zarzutów
należało dokonać z uwzględnieniem stabilnie ustalonego stanu faktycznego,
przyjętego za podstawę orzekania przez Sąd drugiej instancji.
Rozbudowana lista wcześniej przytoczonych zarzutów pozwala
na pogrupowanie ich w trzech płaszczyznach:
6
1) niedopuszczalności zastosowania art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.,
do stwierdzenia nieważności zaskarżonej części uchwały Zwyczajnego
Walnego Zgromadzenia Spółki PGE z dnia 26 czerwca 2010 r. (k. 120 –
121);
2) błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisów art. 395 § 2 pkt 2
k.s.h., art. 395 § 5, art. 402 § 2 k.s.h., art. 404 § 1 k.s.h. oraz art. 347 § 3
k.s.h. i art. 348 § 2 k.s.h. a uzasadnionych przez skarżącą brakiem potrzeby
wskazywania w porządku obrad punktu o przesunięciu dnia dywidendy
w razie objęcia tym porządkiem punktu przewidującego powzięcie uchwały
o podziale zysku;
3) niezasadnego zastosowania art. 425 § 1 k.s.h. w sytuacji, gdy zarzucane
naruszenie procedury podejmowania uchwał nie mogło mieć wpływu na
przebieg walnego zgromadzenia ani na treść zaskarżonej uchwały.
Przechodząc do oceny zarzutów mieszczących się w ramach pierwszej
z wymienionych płaszczyzn stwierdzić na wstępie należy, że w dniu 26 czerwca
2010 r. powzięta została jedna uchwała oznaczona nr 22, która w dwóch jej
merytorycznych częściach poświęcona została nietożsamym przedmiotowo
materiom, bo w § 1 dokonaniu podziału zysku, a w § 2 przesunięciu dnia
dywidendy. O tym, że wola większości akcjonariuszy doprowadziła do podjęcia
rozbudowanej, dwuczęściowej jednej uchwały przesądza okoliczność, że odbyło się
nad jej projektem jedno głosowanie, w którym za przyjęciem w takim kształcie
uchwały oraz przeciw niej oddano wskazaną szczegółowo w protokole liczbą
głosów, przy równoczesnym braku głosów wstrzymujących się i nieważnych,
co skutkowało podjęciem większością głosów skonstruowanej w taki sposób
uchwały (k. 121 akt). Ponieważ z mocy art. 416 § 3 k.s.h. każda uchwała powinna
być powzięta w drodze jawnego i imiennego głosowania oraz ogłoszona, przeto
przeprowadzenie jednego aktu głosowania nad projektem nawet strukturalnie
rozbudowanej uchwały nr 22 oznacza, że Walne Zgromadzenie podjęło jedną
uchwałę, która składa się z części poświęconych dwóm odrębnym przedmiotowo
materiom.
Przesądza to o zaktualizowaniu się potrzeby dokonania oceny postawionego
w skardze zarzutu niedopuszczalności zastosowania art. 58 § 3 k.c., poprzedzonej
7
uprzednią oceną zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 2 k.s.h. Dla jej
dokonania nie jest niezbędne odniesienie się do charakteru prawnego sankcji
wymienionej w art. 425 § 1 k.s.h., czego Sąd Najwyższy już dokonał w obszernym
uzasadnieniu wyroku z dnia 4 grudnia 2009 r., III CSK 85/09, OSNC 2010, nr 7-8,
poz. 113. Podejmowanie uchwał przez Walne Zgromadzenie spółki akcyjnej jest
niewątpliwie jednym z przejawów funkcjonowania spółki handlowej w rozumieniu
art. 1 § 1 k.s.h. Ponieważ w zakresie tego przejawu funkcjonowania m.in. spółki
akcyjnej nieuregulowano jednak expressis verbis w art. 425 § 1 k.s.h. możliwości
domagania się stwierdzenia nieważności części uchwały walnego zgromadzenia,
przeto spełniona została przesłanka będąca elementem hipotezy normy art. 2
k.s.h., co skutkuje potrzebą zastosowania przepisów Kodeksu cywilnego.
Podnoszona przez stronę skarżącą okoliczność, że niewłaściwym jest stosowanie
art. 58 § 3 k.c. do innych sankcji aniżeli bezwzględna nieważność czynności
prawnych nie może odnieść zamierzonego skutku. Zważyć bowiem należy,
że ustawodawca przewidział także i taką sytuację w art. 2 zd. drugie k.s.h.,
pozwalając w nim na odpowiednie stosowanie (bez wyłączeń) przepisów Kodeksu
cywilnego, a więc także art. 58 § 3 k.c., jeżeli wymaga tego właściwość (natura)
stosunku prawnego spółki handlowej. Tymczasem właśnie natura stosunku
prawnego handlowej spółki kapitałowej, wyrażająca się m.in. szczególnym
charakterem sankcji dotykającej uchwałę walnego zgromadzenia powziętą
sprzecznie z ustawą (art. 425 § 1 k.s.h.), uzasadnia zastosowanie art. 2 zd. drugie
k.s.h., a w konsekwencji, na jego podstawie, odpowiednie zastosowanie art. 58 § 3
k.c., i to nawet w sytuacji, w której zastosowanie wprost art. 58 § 1 i 2 k.c. uznano
za wykluczone, jak to przyjęto w powołanym wyżej judykacie Sądu Najwyższego.
Dopuszczalność odpowiedniego zastosowania art. 58 § 3 k.c., z mocy art. 2
zd. drugie k.s.h., w odniesieniu do kwestionowania ważności części uchwał
zgromadzenia obu kategorii spółek kapitałowych była już wcześniej zaaprobowana
w orzecznictwie, także w sprawach wszczętych powództwem o uchylenie uchwały
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 maja 2004 r., V CSK 452/03, niepubl.;
z dnia 19 grudnia 2007 r., V CSK 350/07, niepubl.). W powołanych judykatach
stwierdzono wprost, że dopuszczalne jest zakwestionowanie części uchwały
walnego zgromadzenia, w szczególności, gdy kwestionowane postanowienie
8
ma charakter autonomiczny i nie jest powiązane treściowo z pozostałymi
postanowieniami tej samej uchwały.
W tej sytuacji Sąd Apelacyjny zasadnie zastosował odpowiednio art. 58 § 3
k.c., z mocy art. 2 zd. drugie k.s.h., w odniesieniu do części uchwały nr 22
poświęconej w jej § 2 przesunięciu dnia dywidendy, którego to przesunięcia
dokonano na podstawie art. 348 § 2 zdanie trzecie i czwarte k.s.h.
Uznając za zasadną dopuszczalność odpowiedniego zastosowania art. 58
§ 3 k.c., Sąd Apelacyjny wyczerpująco ocenił, na s. 17 uzasadnienia zaskarżonego
wyroku, wystąpienie przesłanek, o których mowa w tym przepisie, a pozwalających
na uznanie za dotkniętą nieważnością tylko części uchwały, co skutkowało
pozostaniem w mocy pozostałych jej części. Zarzut strony skarżącej,
sprowadzający się do stwierdzenia, że z ustalonych okoliczności sprawy wynika,
iż bez postanowienia dotyczącego przesunięcia dnia dywidendy uchwała nie
zostałaby podjęta, stanowi niedopuszczalną w postępowaniu kasacyjnym, z mocy
art. 3933
§ 3 k.p.c., polemikę z dokonaną przez Sąd odwoławczy oceną
materiału dowodowego.
Zarzut strony skarżącej niewystąpienia przesłanek wynikających z art. 58 § 3
k.c. pozostaje zresztą w wewnętrznej sprzeczności z uzasadnieniem zarzutu
naruszenia art. 425 § 1 k.s.h., sprowadzającym się do stwierdzenia pozwanej
Spółki, że naruszenie procedury podejmowania uchwał nie mogło mieć wpływu na
treść zaskarżonej uchwały.
Pozbawione uzasadnionych podstaw okazały się również zarzuty błędnej
wykładni art. 402 § 2 k.s.h. i niezasadnego zastosowania art. 404 § 1 k.s.h.
I chociaż w piśmiennictwie podniesiono, że nie da się uniwersalnie określić
szczegółowego porządku obrad, to jednak zasadnie uznał Sąd Apelacyjny,
że ustawodawca w sposób szczególny traktuje przesunięcie dnia dywidendy na
podstawie art. 348 § 2 zdanie drugie k.s.h., ponieważ stanowi ono wyjątek od
ustawowej zasady, że dniem dywidendy wg. którego określa się krąg uprawnionych
jest dzień powzięcia uchwały o podziale zysku (art. 348 § 2 zdanie pierwsze
k.s.h.). Już ta okoliczność zasadnie przesądziła o trafności oceny Sądu
Apelacyjnego, że podjęcie uchwały w przedmiocie przesunięcia dnia dywidendy
wymaga objęcia tej kwestii szczegółowym porządkiem obrad.
9
W judykaturze zasadnie podkreślono (v. wyrok SN z dnia 14 maja 2009 r.,
I CSK 406/08, niepubl.), że ustawodawca słusznie sprzeciwia się możliwości
podejmowania uchwał w sprawach, o których nieobecny na zgromadzeniu wspólnik
nie wiedział, czemu służy właśnie ustawowy wymóg oznaczenia m.in.
szczegółowego porządku obrad (art. 402 § 2 k.s.h.). Oznaczenie szczegółowego
porządku obrad walnego zgromadzenia musi więc być na tyle dokładne, żeby
jednoznacznie przesądzało o rzeczywistym przedmiocie obrad i umożliwiało
realne przygotowanie się akcjonariuszy do merytorycznego udziału w dyskusji i do
oceny projektów uchwał mających być poddanych pod głosowanie. Sporządzenie
zatem porządku obrad uchybiającego tym wymogom wprowadza wspólników
w błąd, uniemożliwiając albo bezzasadnie ograniczając im rzeczywistą realizację
przysługujących im korporacyjnych uprawnień kontrolnych.
Ponadto w judykaturze podniesiono także, że celem art. 402 § 2 k.s.h.
i związanego z nim art. 404 § 1 k.s.h. jest niedopuszczenie do prawnie skutecznego
podjęcia uchwał, które mogłyby stanowić zaskoczenie dla akcjonariuszy.
W konsekwencji, uchybienie wymogom wynikającym z art. 402 § 2 k.s.h. stanowi
tego rodzaju naruszenie proceduralnej regulacji ustawowej, które zawsze jest
doniosłe z punktu widzenia treści podjętej uchwały (v. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 19 września 2007 r., II CSK 165/07, niepubl.).
W ocenie składu orzekającego w niniejszej sprawie, podjęcie uchwały
w sprawie nieobjętej porządkiem obrad nie jest naruszeniem reguł proceduralnych,
lecz jest zachowaniem jednoznacznie sprzecznym z ustawową normą
imperatywną wyrażoną w art. 404 § 1 k.s.h. i przewidującą zakaz powzięcia w takiej
sytuacji uchwały, o ile w stanie faktycznym sprawy nie wystąpiły ustawowe
przesłanki uchylenia tego zakazu.
Przepis art. 404 § 1 k.s.h. jest wyraźnym źródłem ustawowego zakazu
powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad, który to zakaz nie
obowiązuje z woli ustawodawcy jedynie wówczas, gdy podczas podejmowania
uchwały cały kapitał zakładowy był reprezentowany, a zarazem nikt z obecnych nie
zgłosił sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały. Brak wystąpienia choćby jednej
z obu kumulatywnych przesłanek pozwalających na powzięcie w takiej sytuacji
uchwały skutkuje obowiązywaniem stanowczego zakazu jej powzięcia.
10
Jego obowiązywanie z mocy art. 404 § 1 k.s.h. jest ponadto niezależne od
wykonania, wynikającego z art. 402 § 2 zd. pierwsze k.s.h., obowiązku
sporządzenia szczegółowego porządku obrad. Nie można bowiem wykluczyć
i takiej sytuacji, w której został sporządzony bezspornie szczegółowy porządek
obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia, a mimo tego walne zgromadzenie
powzięło uchwałę nieobjętą takim porządkiem obrad, który spełniał wszelkie
wymogi wynikające z art. 402 § 2 zd. pierwsze k.s.h. Takie zachowanie również jest
naruszeniem niezależnego samodzielnego zakazu wynikającego z art. 404 § 1
k.s.h., a zatem stanowi ono o powzięciu uchwały sprzecznie z ustawą w rozumieniu
art. 425 § 1 k.s.h. O ile więc art. 402 § 2 zd. pierwsze k.s.h. można uznać za
ustawowe źródło określenia reguły proceduralnej, o tyle takiego charakteru nie
można przypisać normie zawartej w art. 404 § 1 k.s.h. Zawartego w niej
ustawowego zakazu określonego zachowania się nie można bowiem utożsamiać
z regułą li tylko proceduralną funkcjonowania walnego zgromadzenia.
Zarzuty błędnej wykładni art. 402 § 2 k.s.h. i niezasadnego zastosowania
art. 404 § 1 k.s.h. okazały się więc chybione.
Sąd Najwyższy nie uznał również za trafny zarzutu błędnej wykładni art. 395
§ 2 pkt 2 k.s.h. oraz art. 395 § 5 k.s.h., uzasadnionego w skardze kasacyjnej
przyjęciem przez Sąd możliwości wywiedzenia z tych przepisów wymogu zawarcia
w porządku obrad odrębnego punktu dotyczącego ustalenia dnia dywidendy.
Tymczasem Sąd odwoławczy nie dokonał przypisywanej mu przez stronę skarżącą
wykładni obu wymienionych ostatnio przepisów, a jedynie trafnie stwierdził (s. 22
uzasadnienia zaskarżonego wyroku), że przepis art. 395 § 2 pkt 2 k.s.h. nie
przesądza o tym, iż jedynie „powzięcie uchwały o podziale zysku” powinno znaleźć
się w porządku obrad walnego zgromadzenia, skoro w art. 395 § 5 k.s.h.
przewidziano możliwość zamieszczenia w nim także innych spraw niż
przewidziane w § 2 tego artykułu. Wykładnia dokonana przez Sąd Apelacyjny jest
prawidłowa, ponieważ przepis art. 395 § 2 k.s.h. przewiduje jedynie minimalny,
niezbędny zakres przedmiotu obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia,
nie czyniąc żadnych ograniczeń w razie konieczności jego poszerzenia
w konkretnych okolicznościach sprawy, a więc z uwzględnieniem wynikającego
11
z art. 402 § 2 zd. pierwsze k.s.h., wymogu sporządzenia szczegółowego
porządku obrad.
Sąd drugiej instancji nie dopuścił również zarzucanej mu przez stronę
skarżącą błędnej wykładni art. 347 § 3 k.s.h. wskutek uznania, że przepis ten nie
dostarcza argumentu przemawiającego za tezą forsowaną przez stronę skarżącą,
iż w ramach punktu porządku obrad o podziale zysku implicite mieści się
każdorazowo ustalenie dnia dywidendy.
Po pierwsze, przepis ten daje jedynie podstawę do zastrzeżenia w statucie
innego sposobu podziału zysku, aniżeli przewidziany w §§ 1 i 2 tegoż artykułu 347
k.s.h., natomiast nie reguluje materii porządku obrad, bo o tym stanowi art. 402 § 2
k.s.h.
Ponadto rację ma Sąd drugiej instancji, że obligatoryjny element przedmiotu
obrad każdego zwyczajnego walnego zgromadzenia, którym z mocy art. 395 § 2
pkt 2 musi być powzięcie uchwały o podziale zysku, wcale nie zawiera w sobie
ustalenia dnia dywidendy.
Po pierwsze dokonanie podziału zysku wcale nie musi zawsze polegać na
przeznaczeniu go na wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy. Natomiast nawet
w razie dokonania uchwałą podziału zysku z przeznaczeniem go na wypłatę
dywidendy akcjonariuszom, uprawnionymi do uzyskania dywidendy będą ci, którym
przysługiwały akcje w dniu powzięcia tej uchwały o podziale zysku, bo wynika to
wprost z ustawy (art. 348 § 2 zd. pierwsze k.s.h.), a więc bez konieczności
podejmowania jakiejkolwiek uchwały w przedmiocie określenia dnia dywidendy.
Uchwała walnego zgromadzenia o przesunięciu dnia dywidendy w stosunku do
dnia powzięcia uchwały o podziale zysku może być natomiast podejmowana
wówczas, gdy upoważnienie takie przewiduje statut spółki, a część akcjonariuszy
zainteresowana jest modyfikacją kręgu beneficjentów dywidendy w stosunku do ich
kręgu określonego na dzień powzięcia uchwały o podziale zysku. Tylko w tej
ostatniej sytuacji powstaje konieczność uwzględnienia w szczegółowym porządku
obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia punktu w przedmiocie powzięcia
uchwały o przesunięciu dnia dywidendy, a taka sytuacja wystąpiła właśnie
w rozpoznawanej sprawie.
12
Z kolei zarzut błędnej wykładni art. 348 § 2 k.s.h., uzasadniony przez
pozwaną bezzasadnym rozróżnieniem przez Sąd „ustalenia dnia dywidendy”
i „przesunięcia dnia dywidendy”, okazał się również nietrafny. Przeciwnie, to Sąd
Apelacyjny wskazał na s. 23 in fine oraz na s. 24 uzasadnienia zaskarżonego
wyroku na pewne „zamieszanie pojęciowe” wprowadzone przez ustawodawcę
w przepisie art. 348 § 2 k.s.h., z potrzebą którego to rozróżniania pojęć Sąd ten nie
identyfikuje się. Ustawodawca rzeczywiście posługuje się w art. 348 § 2 k.s.h.
pojęciami „określenie”, „wyznaczenie” i „przesunięcie” w odniesieniu do dnia
dywidendy, natomiast pojęcia „ustala się” używa w tym przepisie jedynie
w odniesieniu do listy akcjonariuszy, a nie do dnia dywidendy.
Podzielając krytyczną ocenę Sądu Apelacyjnego o „zamieszaniu
pojęciowym”, będącym w art. 348 § 2 k.s.h. udziałem ustawodawcy uznać należy,
że terminy „określenie”, „wyznaczenie” i „przesunięcie” odnoszą się wyłącznie do
innego dnia dywidendy, aniżeli wyznaczony z woli ustawodawcy w art. 348 § 2
zdanie pierwsze k.s.h. na dzień powzięcia uchwały o podziale zysku. Dokonanie
przez Sąd odwoławczy krytycznej oceny zastosowanej przez ustawodawcę techniki
legislacyjnej nie świadczy o zasadności zarzutu strony skarżącej błędnej wykładni
art. 348 § 2 k.s.h. przez Sąd Apelacyjny.
Wreszcie, jako pozbawiony uzasadnionych podstaw oceniony został zarzut
niezasadnego zastosowania art. 425 § 1 k.s.h. w sytuacji, gdy zarzucane
naruszenia procedury nie mogły, w ocenie strony skarżącej, mieć wpływu
na przebieg obrad walnego zgromadzenia, ani na treść zaskarżonej uchwały,
uwzględniając wynik głosowania i stanowisko prezentowane przez
większościowych akcjonariuszy.
Po pierwsze, zarzut ten pozostaje w wewnętrznej sprzeczności
z uzasadnieniem zarzutu naruszenia art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 425 § 1 k.s.h.,
w którym strona skarżąca wywodzi, że bez postanowienia dotyczącego dnia
dywidendy zaskarżona uchwała nie zostałaby podjęta.
Po wtóre, uchybieniem o proceduralnym charakterze było niewątpliwie
naruszenie art. 402 § 2 zd. pierwsze k.s.h. przez zaniechanie sporządzenia
szczegółowego porządku obrad, które jednak judykatura kwalifikuje jako uchybienie
13
doniosłe, mające zawsze znaczenie z punku widzenia treści podjętej uchwały
(v. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., II CSK 165/07, niepubl.).
Natomiast za takie, a więc o proceduralnym jedynie charakterze nie można
uznać uchybienia wymogowi określonemu w art. 404 § 1 k.s.h. Bezspornym jest,
że zaskarżona część uchwały została powzięta w sprawie nie objętej porządkiem
obrad, bo w nim niewymienionej, a mianowicie w sprawie przesunięcia dnia
dywidendy. Powzięcie w tej części uchwały nastąpiło więc z naruszeniem
ustawowego zakazu jej powzięcia wynikającego z art. 404 § 1 k.s.h., wobec
braku w ustalonym stanie faktycznym przesłanek określonych tym przepisem
i wyłączających obowiązywanie tego zakazu.
Uchwała w zaskarżonej przez powoda części została więc powzięta
sprzecznie z art. 404 § 1 k.s.h., a wobec takiej jej sprzeczności z ustawą podlegała
zaskarżeniu na mocy art. 425 § 1 k.s.h., ponieważ stan faktyczny sprawy
odpowiadał elementom hipotezy normy prawnej zawartej w ostatnio wymienionym
przepisie. W tej sytuacji zastosowanie art. 425 § 1 k.s.h. w ustalonym stanie
faktycznym było prawidłowe, a zarzut wadliwej subsumpcji tego przepisu ocenić
należało jako chybiony.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163,
poz. 1349 ze zm.).