Sygn. akt II CSK 325/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSA Monika Koba
w sprawie z powództwa E. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Okręgowemu w P.
o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2013r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie przed Sądem
Apelacyjnym, począwszy od rozprawy w dniu 23 listopada
2011r., i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 23 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 7 września 2010 r., którym
oddalono powództwo E. Z. przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w
P. o ochronę dóbr osobistych.
Od wyroku Sądu drugiej instancji powódka wniosła skargę kasacyjną opartą
na obu podstawach kasacyjnych. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuciła
naruszenie przepisów postępowania: art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 214 § 1 k.p.c.,
art. 378 § 1, art. 380 i art. 381 k.p.c. w zw. z art. 217 i art. 227 k.p.c., art. 214 § 1,
art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 i art. 328 § 2 k.p.c., nadto art. 328 § 2 w zw.
z art. 391 § 1 oraz art. 4241b
k.p.c. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 24, art. 4171
§ 2 i art. 448
k.c., art. 40 ustawy o ustroju sądów powszechnych oraz art. 32, art. 178, art. 190
ust. 1 oraz art. 193 Konstytucji. Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji powódka w sprawie
o sygn. akt I C …/05 nie była reprezentowana przez pełnomocnika, natomiast
w sprawie o sygn. akt I C …/05 (poprzednia sygnatura XII P …) ustanowiła
pełnomocnika procesowego w osobie adw. B. O. przed wszystkimi sądami pismem
z dnia 10 stycznia 2005 r. (k. 24), które wpłynęło do Sądu w dniu 13 stycznia 2005
r. Pismami z dnia 5 czerwca 2009 r. (k. 455 akt I C …/05 oraz k. 165 akt I C 1../05),
powódka wniosła o połączenie obydwu spraw. Postanowieniem z dnia 25 czerwca
2009 r. Sąd Okręgowy w P. połączył obie sprawy do wspólnego rozpoznania
i rozstrzygnięcia pod wspólną sygnaturą I C …/05. Pełnomocnictwo udzielone
przez powódkę adw. B. O. w toku sprawy nie zostało cofnięte, a pełnomocnik
powódki brał udział w postępowaniu do chwili wydania wyroku przez Sąd pierwszej
instancji. Wydany wyrok, zaskarżony w części apelacją powódki, dotyczył obu
powództw zgłoszonych przez powódkę w połączonych do wspólnego rozpoznania
sprawach. Po wydaniu tego wyroku w sprawie zaniechano dokonywania doręczeń
3
pełnomocnikowi powódki. Pisma procesowe oraz pisma sądowe były doręczane
bezpośrednio powódce, którą z pominięciem jej pełnomocnika, zawiadomiono o
terminie rozprawy przed Sądem Apelacyjnym w dniu 23 listopada 2011 r.
Pełnomocnik powódki nie brał także udziału w tej rozprawie.
W świetle przedstawionych wyżej okoliczności wynika, że także
w postępowaniu apelacyjnym powódka była reprezentowana przez pełnomocnika
procesowego, który powinien zostać zawiadomiony o terminie rozprawy, po której
zapadł wyrok zaskarżony skargą kasacyjną. Nieobecność pełnomocnika
procesowego powódki na rozprawie była spowodowana uchybieniami Sądu drugiej
instancji w zakresie doręczania pism sądowych i zawiadomień stronie
reprezentowanej przez pełnomocnika procesowego (art. 133 § 3 w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c.). Zgodnie z art. 133 § 3 k.p.c., jeżeli ustanowiono pełnomocnika
procesowego, doręczenia należy dokonywać tym osobom. Przepis ten, mający
poprzez art. 391 § 1 k.p.c. zastosowanie także w postępowaniu apelacyjnym, ma
charakter kognitywny i wyłącza swobodną dyspozycję stron oraz sądu w kwestii
kształtowania sposobu doręczeń (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
15 kwietnia 2005 r., I CZ 20/05, niepubl.; z dnia 24 listopada 2005 r., III CZ 89/05,
niepubl.; z dnia 10 lipca 2007 r., II PZ 28/07, niepubl.). Mimo niezawiadomienia
o terminie rozprawy pełnomocnika powódki i nieobecności samej powódki,
rozprawa nie został odroczona, zgodnie z art. 214 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, stąd potrzeba prawidłowego
zawiadomienia stron jest szczególnie istotna. Uchybienie w tym zakresie musi być
oceniane na płaszczyźnie nieważności postępowania (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 stycznia 2004 r., II CK 373/02, niepubl.). Zgodnie
z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, nieważność postępowania
na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy strona (jej pełnomocnik),
na skutek uchybień sądu, nie brała udziału w postępowaniu lub w jego istotnej
części postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 10 maja 1974 r., II CR
155/74, OSP 1975, nr 3, poz. 66, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca
1998 r., III CKN 34/98, Prok. i Pr. 1999, nr 5, poz. 41, wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, niepubl. oraz z dnia 7 października
2009 r., III CSK 35/09, niepubl.). Taka sytuacja zachodzi w szczególności wówczas,
4
gdy o rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku nie został prawidłowo
zawiadomiony pełnomocnik procesowy strony, mimo zawiadomienia samej strony
i ani strona, ani jej pełnomocnik nie wzięli udziału w rozprawie (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 16 października 1972 r., III CRN 236/72, niepubl., z dnia
4 września 1996 r., III ARN 33/96, OSNP 1997, nr 6, poz. 89, z dnia 12 września
2001 r., V CKN 1535/00, niepubl., z dnia 6 marca 2002 r., III RN 12/01, niepubl.,
z dnia 13 maja 2005 r., IV CSK 620/04, niepubl. oraz z dnia 18 marca 2008 r.,
IV CSK 539/07, niepubl.).
Stwierdzenie nieważności postępowania apelacyjnego uzasadniało
na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.
uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością oraz przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania. Uwzględnienie zarzutu nieważności postępowania czyniło
bezprzedmiotowym rozważanie pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
es