Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 306/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa Polskiego Związku Motorowego w W.
przeciwko Gminie O.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 stycznia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanej kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód - Polski Związek Motorowy w pozwie skierowanym przeciwko Gminie
O. wnosił o ustalenie, że zgodnie z art. 77 ust. 4-6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst Dz. U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 ze
zm., dalej powoływana jako u.g.n.),wartość nakładów poniesionych przez niego
jako użytkownika wieczystego na budowę urządzeń infrastruktury technicznej
wynosi 901 757,83 zł; wnosił również o zaliczenie tej kwoty na poczet różnicy
pomiędzy opłatą roczną z tytułu użytkowania i opłatą zaktualizowaną.
W sprawie tej ustalono, co następuje
Powód jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości położonej w O. przy
ul. S. 5. Pozwana Gmina pismem z dnia 21 listopada 2007 r. wypowiedziała
powodowi wysokość opłaty rocznej i złożyła ofertę przyjęcia nowej opłaty w
wysokości 395 837,51 zł. Powód złożył do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego wniosek o ustalenie opłaty w niższej wysokości, skutkiem czego
było wydanie w dniu 12 grudnia 2008 r. orzeczenia obniżającego opłatę do kwoty
202 634,66 zł. W toku postępowania aktualizacyjnego, niezależnie od zarzutu
zawyżonej oceny nieruchomości, powód podniósł fakt poniesienia
kilkusettysięcznych nakładów, które winny być zaliczone na poczet różnicy
w opłatach, z powołaniem się na art. 77 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami. Zarzut ten nie był przedmiotem merytorycznego
rozpoznania przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Pismem z dnia 9 marca
2009 r. powód zwrócił się do pozwanej o zaliczenie kwoty 901 757,83 zł tytułem
nakładów poniesionych na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury
technicznej na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a zaktualizowaną.
Pismem z dnia 2 lipca 2009 r. pozwana powiadomiła powoda o braku zgody
Prezydenta Miasta O. na żądane zaliczenie.
Wyrokiem z dnia 16 września 2011 r. Sąd Okręgowy w O. ustalił, że wartość
nakładów poniesionych na budowę urządzeń infrastruktury technicznej, które w
przyszłości mogą być zaliczone na poczet ewentualnej różnicy pomiędzy opłatą
roczną z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości a opłatą zaktualizowaną,
wynosi 383 645,33 zł i w pozostałej części powództwo oddalił.
3
Rozpoznający sprawę Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy zbyt szeroko
zinterpretował pojęcie interesu prawnego, o którym mowa w art. 189 k.p.c. Pojęcie
to jest na ogół zgodnie rozumiane jako potrzeba prawna wynikająca z sytuacji
prawnej, w jakiej się powód znajduje. Przez interes prawny w procesie cywilnym
należy rozumieć obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawnych, to jest
wywołaną rzeczywistym narażeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej,
potrzebę uzyskania określonej treści wyroku.
Dokonując oceny istnienia interesu prawnego powoda w wytoczonym
powództwie o ustalenie, Sąd II instancji odwołał się do uregulowań ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarowaniu nieruchomościami. Zgodnie z art. 77 ust. 4
tej ustawy, przy aktualizacji opłaty o której mowa w ust. 1, na poczet różnicy między
opłatą dotychczasową a opłatą zaktualizowaną zalicza się wartość nakładów
poniesionych przez użytkownika wieczystego nieruchomości na budowę
poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej po dniu dokonania ostatniej
aktualizacji. Nadto w myśl ust. 5 powołanego przepisu zaliczenie wartości nakładów
poniesionych przez użytkownika wieczystego nieruchomości na budowę
poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej następuje również
w przypadku, gdy nie zostały one uwzględnione w poprzednio dokonywanych
aktualizacjach.
Jak widać przepisy ustawy nie przewidują żadnych terminów, które
wiązałyby wieczystego użytkownika w zakresie zgłoszenia przez niego nakładów
w celu ich zaliczenia na poczet opłaty. Wspomniany przepis art. 77 ust. 4, wskazuje
jedynie, że wartość takich nakładów zalicza się „przy aktualizacji opłaty”. Pojęcie
aktualizacji obejmuje okres od wypowiedzenia wysokości opłaty rocznej do
ostatecznego ustalenia jej wysokości. Jeżeli wieczysty użytkownik złoży wniosek do
Samorządowego Kolegium Odwoławczego o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest
nieuzasadniona, a następnie po niekorzystnym orzeczeniu Kolegium sprzeciw do
sądu powszechnego, proces aktualizacji wydłuży się aż do prawomocnego wyroku
sądu. Zaznaczyć przy tym należy, że dopiero prawomocny wyrok sądu przesądza
ostatecznie o wysokości opłaty i ma on charakter konstytutywny.
W związku z powyższym przyjąć należy, że w okresie od wypowiedzenia
wysokości opłaty za wieczyste użytkowanie, aż do prawomocnego orzeczenia sądu
4
wieczysty użytkownik może domagać się ustalenia wartości i zaliczenia jego
nakładów przez właściciela, z tym że dla skuteczności takiego wniosku jest
koniecznym, by zawarł go on najpóźniej we wniosku do SKO, który to wniosek
określa zakres rozpoznania sporu, bowiem stosownie do treści art. 80 ust. 2 u.g.n.
zastępuje pozew.
Dodać też należy, że prawo wypowiedzenia opłaty zgodnie z art. 77 ust. 3
u.g.n. przysługuje też użytkownikowi wieczystemu, który wypowiadając wysokość
opłaty może domagać się jej ustalenia w niższej wysokości, ze wskazaniem, że
właściciel obowiązany jest zaliczyć na poczet różnicy pomiędzy opłatą
dotychczasową a zaktualizowaną wartość nakładów poniesionych na budowę
urządzeń infrastruktury technicznej lub koniecznych. W przypadku, gdy użytkownik
wieczysty zgłosi taki wniosek, to właściciel nieruchomości (Skarb Państwa lub
jednostka samorządowa) nie może uchylić się od zaliczenia na poczet różnicy
pomiędzy opłatą poprzednią a opłatą aktualizowaną wartości udokumentowanych
nakładów użytkownika wieczystego wnoszącego o takie zaliczenie.
W tym stanie rzeczy należy uznać, że prawo powoda do ustalenia wysokości
nakładów i zaliczenia ich na poczet opłaty, jest wystarczająco zabezpieczone w
postępowaniu aktualizacyjnym uregulowanym w art. 77 u.g.n., a zatem nie można
przyjąć aby powód w tym trybie nie mógł uzyskać w pełni ochrony swoich praw.
W ocenie Sądu Apelacyjnego powód nie wykorzystał w pełni uprawnień
w zakresie zaliczenia nakładów przysługujących mu w toku procedury
aktualizacyjnej. Jak wynika z materiału dowodowego po wypowiedzeniu przez
pozwaną w dniu 21 listopada 2007 r. wysokości opłaty rocznej i zaproponowaniu
wyższej, powód odwołał się od tej decyzji do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w O. We wniosku z dnia 7 stycznia 2008 r. powód wniósł
o ustalenie, iż opłata jest uzasadniona w niższej wysokości, kwestionując dokonaną
wycenę nieruchomości i zaznaczył, iż poniósł nakłady na infrastrukturę techniczną
w kilkusettysięcznej wysokości. Orzeczeniem z dnia 1 grudnia 2008 r. SKO ustaliło
opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego w niższej wysokości. Od decyzji tej
powód nie wniósł sprzeciwu do sądu i nie domagał się uwzględnienia jego żądania
zaliczenia nakładów.
5
W dniu 9 marca 2009 r. ponownie zwrócił się o zaliczenie nakładów
precyzując je co do wysokości i szczegółowo uzasadniając, zaś SKO w dniu
25 sierpnia 2009 r. zwróciło wniosek, uznając, iż nie jest właściwe do jego
rozpoznania. Analiza przebiegu postępowania toczącego się w związku
z aktualizacją opłaty rocznej w 2007 roku wskazuje, iż powód zrezygnował
z możliwości zaspokojenia swoich praw w toku zagwarantowanej mu przez
przepisy ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami procedury.
Nie można więc przyjąć, iż powód nie mógł w innej drodze, niż powództwo
o ustalenie osiągnąć w pełni ochrony swych praw. Powód nie może więc domagać
się ustalenia w oparciu o art. 189 k.p.c., iż poniósł nakłady podlegające zaliczeniu
w przyszłości na poczet opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego przy
kolejnej jej aktualizacji. Taki wniosek może złożyć przy kolejnej aktualizacji opłaty,
przy czym postępowanie w tej sprawie może być wszczęte również na jego
żądanie.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj.:
1) art. 189 k.p.c., polegające na jego niewłaściwym zastosowaniu, w związku
z przyjęciem przez Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku braku interesu
prawnego po stronie powodowej; 2) art. 77 ust. 4 i 5 u.g.n. polegające na błędnej
wykładni, w związku z przyjęciem, że przepisy te wyłączają możliwość po stronie
użytkownika wieczystego wytoczenia powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. w
celu ustalenia istnienia i wartości nakładów, które mogą zostać w przyszłości
zaliczone na poczet ewentualnej różnicy pomiędzy opłatą roczną z tytułu
użytkowania wieczystego, a opłatą zaktualizowaną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie zasługuje na uwzględnienie podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut
niewłaściwego zastosowania art. 189 k.p.c. Podstawową przesłanką, która
umożliwia skuteczne wystąpienie z powództwem o ustalenie stosunku prawnego
lub prawa na podstawie art. 189 k.p.c. jest istnienie po stronie powoda interesu
prawnego. Racje ma skarżący, gdy wskazuje, że interes prawny należy rozumieć
szeroko. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się między innymi, że przy ustalaniu
istnienia takiego interesu należy uwzględniać potrzebę zapewnienia dostępu do
sądu w celu ochrony prawnej w razie gdy istnieje potrzeba jej udzielenia. Interes
6
prawny, o którym mowa w art. 189 k.p.c. należy też rozumieć jako potrzebę
wprowadzenia pewności co do istnienia konkretnego stosunku prawnego lub
prawa, w celu zapewnienia zainteresowanemu powodowi ochrony sfery jego
uprawnień przed grożącym naruszeniem. Interes ten istnieje nie tylko gdy chodzi
o obecne stosunki prawne i prawa, ale także gdy dotyczy przyszłych, ale
obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw. (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 lutego 2003 r. I CKN 58/1 nie publ.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 marca 1987 r., III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27
oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05, nie publ.).
Takie szerokie rozumienie interesu prawnego, jako przesłanki skutecznego
wystąpienia z powództwem z art. 189 k.p.c. ma na celu ochronę uzasadnionych
interesów powoda, ale tylko wtedy gdy nie może on na innej drodze uzyskać
ochrony swoich praw. W rozpoznawanej sprawie, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd
Apelacyjny, powód może skutecznie uzyskać ochronę swojego prawa do zaliczenia
na poczet opłaty z tytułu użytkowania wieczystego wartości nakładów poniesionych
przez niego jako użytkownika wieczystego nieruchomości.
Jak wynika z art.77 ust. 4 i 5 u.g.n., przy aktualizacji opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej na poczet różnicy miedzy opłatą
dotychczasową a opłatą zaktualizowaną zalicza się wartość nakładów
poczynionych przez użytkownika wieczystego na tej nieruchomości. Literalna
wykładnia tego przepisu wskazuje, że zaliczenie wartości poczynionych na
nieruchomość nakładów następuje przy aktualizacji opłaty rocznej jaką
zobowiązany jest płacić użytkownik wieczysty. Jest to więc wyraźna wskazówka
ustawodawcy, że zaliczenie powinno zostać dokonane w trybie określonym dla
aktualizacji opłaty rocznej. Tryb ten określony został szczegółowo w art. 77 – 80
u.g.n.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że aktualizacji opłaty rocznej
dokonuje się z urzędu lub na wniosek użytkownika wieczystego na podstawie
wartości nieruchomości gruntowej określonej przez rzeczoznawcę majątkowego.
Wniosek o zaliczenie wartości nakładów poniesionych przez użytkownika
wieczystego powinien więc być złożony w trakcie toczącego się postępowania
o aktualizacje opłaty rocznej. Jeżeli użytkownik wieczysty nie złożył takiego
7
wniosku i postępowanie w tej sprawie zostało zakończone, to może on złożyć tak
wniosek w czasie kolejnego postępowania o aktualizacje opłaty rocznej, co
jednoznacznie wynika z art. 77 ust. 5 u.g.n. Już z tego względu nie widać potrzeby,
aby użytkownik wieczysty miał interes prawny w ustaleniu przez sąd, na podstawie
art. 189 k.p.c., wysokości poczynionych przez niego nakładów na nieruchomość
gruntową. Nawet bowiem, gdy jego wniosek o zaliczenie wartości tych nakładów
nie zostanie uwzględniony w zakończonym postępowaniu o aktualizacje opłaty
rocznej nie ma przeszkód, aby z inicjatywy użytkownika wieczystego uruchomić
nowe postepowanie w tej sprawie i zgłosić wniosek o zaliczenie wartości
poniesionych nakładów. Użytkownik wieczysty ma więc w pełni zagwarantowaną
ochronę prawną, najpierw w postępowaniu administracyjnym, łącznie
z postępowaniem przed samorządowym kolegium odwoławczym (art. 78 i 79
u.g.n.), a w razie potrzeby także w postępowaniu sądowym (art. 80 u.g.n.), jego
prawa do zaliczenia nakładów jakie poniósł na nieruchomość. W tej sytuacji
dopuszczenie do tego, aby poza przewidzianym w ustawie trybem zaliczania tych
nakładów przy okazji aktualizacji opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego,
także w odrębnym postępowaniu wszczętym na podstawie art. 189 k.p.c. ustalano
ich wysokość, nie wydaje się celowe, a nawet w ogóle dopuszczalne. Skoro powód
może w kolejnym postępowaniu o aktualizację opłaty rocznej złożyć wniosek
o zaliczenie nakładów na poczet tej opłaty, i co więcej sam może w każdej chwili
doprowadzić do wszczęcia takiego postępowania, to nie ma on interesu prawnego
w tym, aby w odrębnym postępowaniu sądowym, na podstawie art. 189 k.p.c.,
żądać ustalenia wartości tych nakładów. Ów brak interesu prawnego użytkownika
wieczystego jest tym bardziej widoczny, że ustalenie wartości nakładów musi się
zawsze łączyć z ustaleniem wartości nieruchomości, gdyż opłata roczna jest ściśle
powiązana z tą wartością. Wartość nieruchomości musi zaś być ustalana zawsze
przez rzeczoznawcę majątkowego (art. 77 ust. 3 u.g.n.). Celowe jest wobec tego,
aby ten rzeczoznawca ustalił również wartość nakładów poniesionych na tę
nieruchomość przez użytkownika wieczystego.
W konkluzji rozważań na temat tego czy w zaskarżonym wyroku Sąd
Apelacyjny dokonał błędnej wykładni art. 189 k.p.c. i art. 77 ust. 4 i 5 u.g.n. należy
stwierdzić, że zarzuty te nie znajdują żadnego uzasadnienia. Powód ma bowiem
8
prawnie zagwarantowaną ochronę swojego prawa do zaliczenia wartości
poczynionych przez niego jako użytkownika wieczystego nakładów na poczet
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego. W toku kolejnego postępowania
o aktualizację opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego może najpierw
w postępowaniu administracyjnym zgłosić wniosek o zaliczenie wartości takich
nakładów, a po sprawdzeniu tego wniosku przez rzeczoznawcę majątkowego, jeżeli
uzna, iż organ administracji dokonała niewłaściwego wyliczenia może wystąpić do
samorządowego kolegium odwoławczego, a także do sądu powszechnego
o ostateczne rozstrzygnięcie jaką opłatę roczną jest on zobowiązany płacić na
rzecz pozwanej Gminy. Brak więc po jego stronie interesu prawnego w rozumieniu
art. 189 k.p.c., co stanowiło podstawę do oddalenia jego powództwa o ustalenie
wartości nakładów poczynionych przez powoda na nieruchomość oddaną mu
w użytkowanie wieczyste.
Mając na uwadze, że zarzuty skargi kasacyjnej nie zasługują na
uwzględnienie Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł ja w sentencji
wyroku.
db