Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 183/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z wniosku Instytutu Żywności i Żywienia im. […]
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 31 stycznia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 6 maja 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził,
że podwyższa o 50% stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe
obowiązującą płatnika – Instytut Żywności i Żywienia […] w roku składkowym
2
obejmującym okres od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. W tym samym dniu
ZUS wydał jeszcze trzy takie decyzje wobec płatnika dotyczące kolejno roku
składkowego: od 1 kwietnia 2007 r. do 31 marca 2008 r., od 1 kwietnia 2008 r. do
31 marca 2009 r. i od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r.
Od powyższych decyzji odwołanie wniósł płatnik – Instytut Żywności i
Żywienia w W.
Wyrokiem z dnia 12 maja 2011 r. Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w W. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustalił, iż Instytut
Żywności i Żywienia nie jest zobowiązany do opłacenia stopy procentowej składki
na ubezpieczenie wypadkowe podwyższonej o 50% w latach składkowych
obejmujących okres od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2010 r.
Sąd Okręgowy w podstawie faktycznej swojego rozstrzygnięcia wskazał
między innymi następujące ustalenia. W trakcie kontroli (rozpoczętej 22 kwietnia
2010 r.) ZUS ustalił, że płatnik nie przekazał do organu rentowego informacji o
dwóch wypadkach przy pracy jakie miały miejsce w 2005 i 2007 r. Dopiero w
trakcie kontroli płatnik dokonał odpowiedniej korekty informacji ZUS IWA o
identyfikatorze 02.2005 i 02.2007. Informacje dotyczące sporządzenia protokołów
powypadkowych inspektor BHP (osobiście lub za pośrednictwem działu kadr)
powinien był przekazać do księgowości. Jednakże w dniu 25 maja 2010 r. na
posiedzeniu dyrekcji Instytutu okazało się, że inspektor BHP nie przekazał danych
o wypadkach do działu finansowo-księgowego. Ponadto Sąd ustalił, że sytuacja
finansowa placówki jest bardzo trudna. Decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyższego z dnia 19 stycznia 2011 r. obniżono dotację dla Instytutu o 45,7%,
wskutek czego Instytut musiał rozpocząć procedurę zwolnień grupowych, która
objęła 30 pracowników (21% ogółu zatrudnionych).
Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie z przedmiotowego odwołania ma
obowiązek ocenić zasadność zaskarżonej decyzji pod względem celowości, biorąc
pod uwagę przyczynę powstania zaległości, stopień zawinienia płatnika i skutek
jaki ma wywrzeć wymierzenie podwyższonej stopy procentowej.
Zastosowanie sankcji określonej w art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej jest
możliwe jedynie w sytuacji zawinionego zachowania płatnika. Świadczy o tym
sama treść przepisu art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, który przewiduje
3
konieczność opłaty odsetek jedynie za zwłokę, a także przepis art. 219 k.k., który
statuuje umyślny czyn zabroniony polegający na niedopełnieniu obowiązków
związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Uwzględniając przekonanie płatnika,
że przekazane dane są zgodne z rzeczywistością, a także jego trudną sytuację
finansową Sąd Okręgowy uznał, że zwiększenie stopy procentowej składki na
ubezpieczenie wypadkowe nie jest celowe.
Wyrok Sądu Okręgowego Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżył
apelacją.
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2012 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §
1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd drugiej instancji uznał, że – wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji
– Sąd nie rozstrzyga o celowości zastosowania sankcji z art. 34 ust. 1 ustawy
wypadkowej. Sądowa kontrola decyzji powinna uwzględnić treść art. 34 ust. 1
ustawy wypadkowej, który jednoznacznie określa działanie organu jako „Zakład
ustala ... stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy
procentowej...”, co wyklucza uznaniowe decydowanie o celowości zastosowania
sankcji, która jest nakazana.
Sąd drugiej instancji miał na uwadze wynikające z orzecznictwa wyjaśnienie
sytuacji „nieprawdziwych danych”, o których mowa w art. 34 ustawy wypadkowej,
jako sytuacji zawinionej przez płatnika (por. wyrok SN z dnia 16 czerwca 2011 r.,
I UK 15/11 – OSNP 2012/15-16/199). Jednakże – według Sądu – w rozpoznawanej
sprawie taka sytuacja nie występuje, ponieważ przekazane przez płatnika dane
okazały się „nieprawdziwe” – płatnik nie poinformował o wypadkach przy pracy
dotyczących pracowników Instytutu; nie kwestionował, że wypadki te miały miejsce
i że brak stosownej informacji wyniknął z uchybień przy składaniu deklaracji. W
ocenie Sądu skutki zaniedbania w przepływie informacji pomiędzy poszczególnymi
działami Instytutu nie mogą być ocenione jako zachowania, za które nie ponosi on
odpowiedzialności. Natomiast trudna sytuacja finansowa Instytutu jako jednostki
budżetowej nie może być brana pod uwagę w postępowaniu dotyczącym sądowej
kontroli decyzji ZUS wydanej na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego odwołujący się zaskarżył skargą kasacyjną. W
skardze powołane zostały obie podstawy skargi ze wskazaniem naruszenia art. 34
4
ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych i art. 316 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że nie wymaga wykładni, której
celem byłoby ustalenie, „czy zachodzą przesłanki uzasadniające odpowiedzialność
na zasadzie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej”, ponieważ – zdaniem Sądu drugiej
instancji – przepis ten jednoznacznie określa działanie organu. Ponadto skarga
zawiera zarzut naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej w związku z art. 219
k.k. przez przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że zastosowanie przepisu
„sankcyjnego”, jakim jest art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, może być dokonane
bez uwzględniania winy płatnika składek oraz zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji
RP przez zastosowanie art. 34 ust. 1 ustawy w sposób „podrywający” zaufanie
obywateli do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i
przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd drugiej instancji wadliwie
przyjął, że zastosowanie przepisu „sankcyjnego”, jakim jest art. 34 ust. 1 ustawy
wypadkowej, „może być dokonane bez uwzględniania okoliczności winy płatnika
składek - bez ustalenia faktu winy umyślnej po stronie płatnika składek”.
Stanowisko zaskarżonego wyroku jest sprzeczne z poglądem wyrażonym przez
Sad Najwyższy w wyroku I UK 15/11. Sąd drugiej instancji pominął całkowicie
kwestię przyczyn i okoliczności, z powodu których jednostka płatnika wadliwie
przekazała informacje i przyjął stanowisko obiektywne, oparte na założeniu winy
absolutnej, co doprowadziło do wydania wyroku abstrahującego od winy płatnika
składek rozumianej w sposób właściwy dla prawa karnego, regulującego kwestię
odpowiedzialności karnej za czyny zakazane dotyczące ubezpieczenia
społecznego (art. 219 k.k.), które należało – w ocenie skarżącego – zastosować
dokonując wykładni art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej zobowiązuje organ rentowy do
wymierzenia składki w ustawowo określonej („sztywnej”) wysokości, jeśli płatnik
5
składek nie przekaże danych lub przekaże nieprawdziwe dane, co spowoduje
zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych „ustala, w drodze decyzji, stopę procentową składki na
cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie
prawidłowych danych”. Decyzja wydawana na podstawie przepisu art. 34 ust. 1
ustawy wypadkowej nie jest decyzją uznaniową. Ustalenie, że w danym wypadku
zachodzi sytuacja faktyczna określona w hipotezie normy art. 34 ust. 1 ustawy
wypadkowej powoduje obowiązek (a nie uprawnienie) zastosowania przewidzianej
w przepisie sankcji. Tak określona kompetencja „wykonywania” sankcji z art. 34
ust. 1 ustawy wypadkowej przysługuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Sąd,
który rozpoznaje odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (por. art.
83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), kontrolując zgodność z
prawem tej decyzji, nie uzyskuje kompetencji do uznaniowego rozstrzygania o
celowości zastosowania sankcji. Skoro – jak to przedstawiono wyżej – sankcja jest
koniecznym, a nie uznaniowym sposobem realizacji przepisu przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, to Sąd z tytułu kompetencji organu odwoławczego, nie
uzyskuje uprawnienia, które z przepisu nie wynika. Regulacja określona w
przepisie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej wyklucza uznaniowe decydowanie o
celowości zastosowania sankcji, która jest określona w tym przepisie. Wbrew
zarzutom skargi kasacyjnej zaskarżony rozpatrywaną skargą kasacyjną wyrok
Sądu Apelacyjnego zawiera trafną ocenę tak co do treści wskazanego przepisu jak
i niewłaściwości Sądu do uznaniowego, według zasad celowości, zastosowania
sankcji określonej w tym przepisie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że tylko przyczyny
wadliwego zgłoszenia danych, za które płatnik nie ponosi odpowiedzialności
(niezawinione), mogą go zwolnić z sankcji wynikającej z art. 34 ust. 1 ustawy
wypadkowej. W sytuacji, gdy przekazane przez płatnika dane nie odpowiadają
prawdzie, to płatnik składek ma wykazać, że zgłoszenie nieprawdziwych danych
nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
21 lutego 2012 r., I UK 207/11 – Lex nr 1130156).
Ponieważ chodzi tu o sankcję o charakterze karno-administracyjnym, jej
zastosowanie musi uwzględniać okoliczności dotyczące przyczyny powstania
6
sytuacji sankcjonowanej. Płatnik nie może bowiem odpowiadać za coś, co
zaistniało bez jego winy, z przyczyn od niego niezależnych pomimo należytego
wykonywania obowiązków. Podmiot, który wadliwie wypełnia swój obowiązek musi
mieć możliwość obrony i wykazania, że niedopełnienie tego obowiązku było
następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 lutego 2012 r., I UK 207/11 – Lex nr 1130156).
Zaskarżony rozpatrywaną skargą kasacyjną wyrok Sądu Apelacyjnego nie
pozostaje w sprzeczności z przedstawionymi wyżej założeniami co do konieczności
badania czy sankcjonowane quasi karą niewykonanie obowiązków płatnika
wynikało z przyczyn, za które on odpowiada. Skarżący bezpodstawnie zarzucił, że
Sąd drugiej instancji zastosował przepis art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej w
sposób „formalny” bez uwzględnienia oceny okoliczności faktycznych sprawy w
szczególności bez uwzględnienia winy płatnika składek. Wbrew temu, co twierdzi
skarżący, z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd drugiej instancji,
podzielając orzecznictwo Sądu Najwyższego (I UK 15/11), interpretuje art. 34 ust. 1
ustawy wypadkowej z uwzględnieniem możliwości zwolnienia się przez płatnika z
odpowiedzialności za podanie obiektywnie nieprawdziwych danych z przyczyn od
niego niezależnych (niezawinionych). Jednakże – jak to ustalił Sąd drugiej instancji
– w rozpatrywanej sprawie sytuacja niezawinienia płatnika nie miała miejsca. Nie
budzą wątpliwości ustalenia Sądu, że zaniedbania w przepływie informacji
pomiędzy poszczególnymi działami Instytutu (płatnika) – nieprzekazanie przez
inspektora BHP protokołów powypadkowych i – w konsekwencji – na skutek
przyczyn organizacyjnych całkowicie zależnych od płatnika – podanie przez
płatnika organowi rentowemu nieprawdziwych danych o liczbie wypadków przy
pracy – nie mogą być ocenione jako przyczyny niezawinione. Założenia
interpretacyjne przyjęte przez Sąd Apelacyjny – wbrew zarzutom skargi kasacyjnej
– uwzględniają badanie zależnej od płatnika przyczyny podania przez niego
nieprawdziwych a wymaganych od płatnika danych o liczbie wypadków przy pracy.
Wyrok Sądu drugiej instancji trafnie określa kompetencję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, która nie ma charakteru uznaniowego i tak samo trafnie określa
kompetencję Sądu jako organu odwoławczego. Zastosowanie tego samego
7
przepisu przez Sąd nie może bowiem prowadzić do zmiany jego treści –
przesłanek zastosowania wynikającej z przepisu sankcji.
Z powyższych przyczyn, wobec zgodności zaskarżonego wyroku, z
ustawowo określonymi warunkami zastosowanej sankcji o charakterze karno-
administracyjnym za zawinione przez płatnika wprowadzenie w błąd organu
rentowego, oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji RP
uzasadniany bezpodstawnie tym, że Sąd drugiej instancji zastosował przepis art.
34 ust. 1 ustawy wypadkowej w sposób „formalny”, bez uwzględnienia zawinienia
płatnika przy podaniu nieprawdziwych danych. Wbrew twierdzeniu autora skargi
ustalony stan rzeczy jest zupełnie inny. Sąd Apelacyjny uwzględnił zawinienie
płatnika w podaniu nieprawdziwych danych.
Bezpodstawnie zarzuca skarga naruszenie przepisu art. 316 § 1 k.p.c. przez
– jak to przedstawia skarżący – uchylenie się od określonej wykładni art. 34 ust. 1
ustawy wypadkowej. Niezależnie od tego, że – o czym była wyżej – skarżący nie
ma racji kwestionując zawartą w zaskarżonym wyroku wykładnię wskazanego
przepisu, nie wiadomo dlaczego powołuje się na przepis procesowy nakazujący
uwzględnienie w wyroku stanu rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy. Bezpodstawny
jest także argument skarżącego jakoby Sąd Apelacyjny nie uwzględnił ustaleń
faktycznych dokonanych w wyroku Sądu pierwszej instancji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną jako niezawierającą uzasadnionych podstaw.