II CZ 177/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:23-05-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CSK 142/06 I CZ 148/07 I CZ 91/07 I PKN 61/97 I PKN 65/96 II CSK 439/11 II CSK 705/11 III CZP 111/07 IV CZ 41/06 V CSK 206/06 I CR 158/67 I CZ 97/67 III CZ 53/01 III CZP 82/74 V CZ 59/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 177/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSA Monika Koba (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. K.
przeciwko H. R.
o zapłatę
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko H. R.
o zapłatę
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko H. R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 marca 2013 r.,
zażalenia pozwanej
na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 3 lipca 2012 r.,
1) oddala zażalenie,
2) zasądza od pozwanej na rzecz powodów E. K., M. K. i M. K.
kwoty po 600 (sześćset) złotych na rzecz każdego z nich
tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z 3 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Ł. w ramach
sprawdzenia z urzędu wartości przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu
kasacyjnym ustalił tą wartość na kwotę 42.969,01 zł i wobec treści art. 3982
§ 1
k.p.c., na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. odrzucił skargę kasacyjną pozwanej jako
niedopuszczalną.
Wyjaśnił, iż ustalenie wartości przedmiotu zaskarżenia powinno być
odniesione odrębnie do rozstrzygnięcia Sądu w każdej z połączonych spraw, a nie
podlega zsumowaniu. Skoro na rzecz każdego z powodów zasądzono kwoty
po 42.969,01 zł, wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi ta kwota, a nie kwota
128.908 zł powstała ze zliczenia zasądzonych kwot.
W zażaleniu zawierającym wniosek o uchylenie zaskarżonego
postanowienia pozwana zarzuciła naruszenie art. 1035 § 1 k.c. oraz 72 § 2 k.p.c.
i 25 § 1 k.p.c. w zw. z 3986
§ 2 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie, iż roszczenie
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, do czasu działu spadku po R. K. mogło być
dochodzone jedynie łącznie przez wszystkich spadkobierców, co powinno
skutkować ustaleniem wartości przedmiotu zaskarżenia na kwotę 128.908 zł i
przyjęciem, iż skarga kasacyjna w rozpoznawanej sprawie jest dopuszczalna.
Powodowie w odpowiedzi na zażalenie wnieśli o jego oddalenie i zasądzenie
od pozwanej na rzecz każdego z powodów kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodzić należy się z Sądem Okręgowym, iż połączenie na podstawie art.
219 k.p.c. kilku spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia jest
zabiegiem jedynie technicznym i nie prowadzi do powstania jednej, nowej sprawy.
Wszystkie połączone sprawy zachowują swoją odrębność i są nadal
samodzielnymi sprawami, zatem o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje
nie łączna wartość przedmiotu zaskarżenia ustalona jako suma wartości
poszczególnych połączonych spraw lecz wartość przedmiotu zaskarżenia w każdej
z nich z osobna (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1967 r., I CR
158/67, OSNC 1968/6/105 oraz z dnia 6 października 2006 r., V CSK 206/06,
Lex nr 327891; postanowienia Sądu Najwyższego z 31 maja 2006 r., IV CZ 41/06,
3
Lex nr 1101687; z dnia 15 lutego 2008 r., I CZ 148/07, Lex nr 455916; z dnia
10 lutego 2012 r., II CSK 439/11, Lex nr 1215279).
Ten trafny pogląd nie znajduje jednak zastosowania w rozpoznawanej
sprawie, skoro nie doszło w niej do połączenia spraw.
R. K. wystąpił o zniesienie współwłasności nakładów na nieruchomość
wskazując jako wartość przedmiotu sporu kwotę 230.000 zł. Po jego śmierci
postępowanie zostało podjęte z udziałem następców prawnych E. K., M. K. i M. K.,
którzy zgodnie z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku nabyli spadek po
R. K. po 1/3 części każdy z nich. Na rozprawie w dniu 15 października 2010 r. Sąd
Rejonowy zmienił tryb postępowania na procesowy, a pełnomocnik powodów
wniósł o zasądzenie na rzecz każdego z powodów po 1/3 z dochodzonej pozwem
kwoty 230.000 zł, stosownie do udziałów spadkowych spadkobierców. Sąd
Rejonowy wyrokiem z 21 kwietnia 2011 r. zasądził na rzecz powodów kwoty po
42.969,01 zł na rzecz każdego z nich, a Sąd Okręgowy wyrokiem z 22 marca 2012
r. oddalił apelację pozwanej. W skardze kasacyjnej pozwana jako wartość
przedmiotu zaskarżenia wskazała kwotę 128.908 zł powstałą z zsumowania
zasadzonych od niej kwot na rzecz każdego z powodów.
Problemem w sprawie nie było zatem, jak wadliwie przyjął Sąd Okręgowy,
określenie wartości przedmiotu zaskarżenia w połączonych sprawach, lecz
w sprawie, w której spadkobiercy dochodzili każdy na swoją rzecz wierzytelności
wchodzącej w skład spadku w wysokości przypadającego im udziału w spadku.
W tym zakresie zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze dominujący jest
pogląd, który należy podzielić, iż spadkobierca jest uprawniony do dochodzenia
od dłużnika udziału w wierzytelności z tytułu dziedziczenia jeżeli przypadające od
dłużnika świadczenie jest podzielne. W takiej sytuacji świadczenie dzieli się
stosownie do treści art. 379 § 1 k.c. na tyle części, ilu jest będących wierzycielami
spadkobierców (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 1967 r., I CZ
97/67, OSNC 1968/8-9/145; uchwała Sądu Najwyższego z 2 stycznia 1975 r.,
III CZP 82/74, OSNC 1976/1/5).
W literaturze jest także prezentowany pogląd, iż konstrukcja dopuszczająca
samodzielne dochodzenie przez spadkobiercę zaspokojenia wierzytelności
4
spadkowej o świadczenie podzielne jako prowadząca do wyeliminowania
wspólności majątku spadkowego jest sprzeczna z art. 1035 k.c. Jest on
wyprowadzany ze stanowiska, iż zniesienie wspólności majątku spadkowego może
się odbyć jedynie przez dział spadku, a przed działem nie wiadomo jeszcze jakie
konkretnie składniki przypadną poszczególnym spadkobiercom, stąd też
spadkobierca bez zgody pozostałych nie może dysponować poszczególnymi
składnikami spadku. Wobec powyższego uznaje się, że wierzytelność
o świadczenia podzielne jako objęta wspólnością majątku spadkowego, zachowuje
pierwotny kształt i należy do niej stosować reguły dotyczące wierzytelności
o świadczenia niepodzielne. W konsekwencji realizacja wierzytelności powinna być
traktowana jako czynność zachowawcza i opierać się na treści art. 209 k.c.
Ta rozbieżność w poglądach doktryny nie ma praktycznego znaczenia
w rozpoznawanej sprawie. Konstrukcja wspólności majątku spadkowego ma
chronić spadkobierców przed samodzielnym zadysponowaniem spadkiem,
bez zgody współspadkobierców, przed przeprowadzeniem działu spadku.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy żądanie zapłaty sumy pieniężnej
w wysokości odpowiadającej udziałom w spadku odbyło się na żądanie wszystkich
spadkobierców (k. 1046), a taki sposób podziału wierzytelności spadkowej został
przez nich zaakceptowany, co jest tożsame, z umownym, częściowym działem
spadku w tym zakresie.
W rezultacie nie sposób także podzielić stanowiska jakoby powodowie mogli
dochodzić wierzytelności spadkowej jedynie łącznie i zachodziło między nimi
współuczestnictwo konieczne czynne (art. 195 k.p.c.). Natomiast zarówno przy
współuczestnictwie formalnym jak i materialnym (art. 72 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.) wartość
przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną określa się odrębnie w stosunku do
każdego z współuczestników (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego
z 17 stycznia 1997 r., I PKN 65/96, OSNAP i US 1997/17/317; z 21 marca 1997 r.,
I PKN 61/97, OSNP 1998/1/16; z 24 października 2001 r., III CZ 53/01,
Lex nr 1169063; z 15 lipca 2004 r., V CZ 59/04, Lex nr 489004; z 30 maja 2006 r.,
I CSK 142/06, Lex nr 490439; z 24 sierpnia 2007 r., I CZ 91/07, Lex nr 488948;
z 23 maja 2012 r., II CSK 705/11, Lex nr 1226680 oraz uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z 9 stycznia 2008 r., III CZP 111/07, Mon. Prawn. z 2009 r., Nr 3,
5
str. 151).
W konsekwencji prawidłowo Sąd Okręgowy przyjął, iż wartością przedmiotu
zaskarżenia, podlegającą ocenie ze względu na dopuszczalność skargi kasacyjnej
przewidzianą w art. 3982
§ 1 k.p.c. była nie kwota 128.907,03 zł, lecz poszczególne
kwoty składające się na tę sumę czyli 42.969,01 zł. Sąd Okręgowy trafnie zatem
ocenił, że skarga kasacyjna pozwanej była niedopuszczalna z uwagi na wartość
przedmiotu zaskarżenia (art. 3982
§ 1 k.p.c.) i prawidłowo skargę kasacyjną
odrzucił (art. 3986
§ 2 k.p.c.).
Z przytoczonych względów na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c. zażalenie należało oddalić.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 i 3 k.p.c., 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1, 39821
i 3941
§ 3 k.p.c. oraz § 12 ust. 2
pkt 2 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 z późn zm.).
jw
POSTANOWIENIE
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSA Monika Koba (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. K.
przeciwko H. R.
o zapłatę
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko H. R.
o zapłatę
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko H. R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 marca 2013 r.,
zażalenia pozwanej
na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 3 lipca 2012 r.,
1) oddala zażalenie,
2) zasądza od pozwanej na rzecz powodów E. K., M. K. i M. K.
kwoty po 600 (sześćset) złotych na rzecz każdego z nich
tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z 3 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Ł. w ramach
sprawdzenia z urzędu wartości przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu
kasacyjnym ustalił tą wartość na kwotę 42.969,01 zł i wobec treści art. 3982
§ 1
k.p.c., na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. odrzucił skargę kasacyjną pozwanej jako
niedopuszczalną.
Wyjaśnił, iż ustalenie wartości przedmiotu zaskarżenia powinno być
odniesione odrębnie do rozstrzygnięcia Sądu w każdej z połączonych spraw, a nie
podlega zsumowaniu. Skoro na rzecz każdego z powodów zasądzono kwoty
po 42.969,01 zł, wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi ta kwota, a nie kwota
128.908 zł powstała ze zliczenia zasądzonych kwot.
W zażaleniu zawierającym wniosek o uchylenie zaskarżonego
postanowienia pozwana zarzuciła naruszenie art. 1035 § 1 k.c. oraz 72 § 2 k.p.c.
i 25 § 1 k.p.c. w zw. z 3986
§ 2 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie, iż roszczenie
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, do czasu działu spadku po R. K. mogło być
dochodzone jedynie łącznie przez wszystkich spadkobierców, co powinno
skutkować ustaleniem wartości przedmiotu zaskarżenia na kwotę 128.908 zł i
przyjęciem, iż skarga kasacyjna w rozpoznawanej sprawie jest dopuszczalna.
Powodowie w odpowiedzi na zażalenie wnieśli o jego oddalenie i zasądzenie
od pozwanej na rzecz każdego z powodów kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodzić należy się z Sądem Okręgowym, iż połączenie na podstawie art.
219 k.p.c. kilku spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia jest
zabiegiem jedynie technicznym i nie prowadzi do powstania jednej, nowej sprawy.
Wszystkie połączone sprawy zachowują swoją odrębność i są nadal
samodzielnymi sprawami, zatem o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje
nie łączna wartość przedmiotu zaskarżenia ustalona jako suma wartości
poszczególnych połączonych spraw lecz wartość przedmiotu zaskarżenia w każdej
z nich z osobna (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1967 r., I CR
158/67, OSNC 1968/6/105 oraz z dnia 6 października 2006 r., V CSK 206/06,
Lex nr 327891; postanowienia Sądu Najwyższego z 31 maja 2006 r., IV CZ 41/06,
3
Lex nr 1101687; z dnia 15 lutego 2008 r., I CZ 148/07, Lex nr 455916; z dnia
10 lutego 2012 r., II CSK 439/11, Lex nr 1215279).
Ten trafny pogląd nie znajduje jednak zastosowania w rozpoznawanej
sprawie, skoro nie doszło w niej do połączenia spraw.
R. K. wystąpił o zniesienie współwłasności nakładów na nieruchomość
wskazując jako wartość przedmiotu sporu kwotę 230.000 zł. Po jego śmierci
postępowanie zostało podjęte z udziałem następców prawnych E. K., M. K. i M. K.,
którzy zgodnie z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku nabyli spadek po
R. K. po 1/3 części każdy z nich. Na rozprawie w dniu 15 października 2010 r. Sąd
Rejonowy zmienił tryb postępowania na procesowy, a pełnomocnik powodów
wniósł o zasądzenie na rzecz każdego z powodów po 1/3 z dochodzonej pozwem
kwoty 230.000 zł, stosownie do udziałów spadkowych spadkobierców. Sąd
Rejonowy wyrokiem z 21 kwietnia 2011 r. zasądził na rzecz powodów kwoty po
42.969,01 zł na rzecz każdego z nich, a Sąd Okręgowy wyrokiem z 22 marca 2012
r. oddalił apelację pozwanej. W skardze kasacyjnej pozwana jako wartość
przedmiotu zaskarżenia wskazała kwotę 128.908 zł powstałą z zsumowania
zasadzonych od niej kwot na rzecz każdego z powodów.
Problemem w sprawie nie było zatem, jak wadliwie przyjął Sąd Okręgowy,
określenie wartości przedmiotu zaskarżenia w połączonych sprawach, lecz
w sprawie, w której spadkobiercy dochodzili każdy na swoją rzecz wierzytelności
wchodzącej w skład spadku w wysokości przypadającego im udziału w spadku.
W tym zakresie zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze dominujący jest
pogląd, który należy podzielić, iż spadkobierca jest uprawniony do dochodzenia
od dłużnika udziału w wierzytelności z tytułu dziedziczenia jeżeli przypadające od
dłużnika świadczenie jest podzielne. W takiej sytuacji świadczenie dzieli się
stosownie do treści art. 379 § 1 k.c. na tyle części, ilu jest będących wierzycielami
spadkobierców (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 1967 r., I CZ
97/67, OSNC 1968/8-9/145; uchwała Sądu Najwyższego z 2 stycznia 1975 r.,
III CZP 82/74, OSNC 1976/1/5).
W literaturze jest także prezentowany pogląd, iż konstrukcja dopuszczająca
samodzielne dochodzenie przez spadkobiercę zaspokojenia wierzytelności
4
spadkowej o świadczenie podzielne jako prowadząca do wyeliminowania
wspólności majątku spadkowego jest sprzeczna z art. 1035 k.c. Jest on
wyprowadzany ze stanowiska, iż zniesienie wspólności majątku spadkowego może
się odbyć jedynie przez dział spadku, a przed działem nie wiadomo jeszcze jakie
konkretnie składniki przypadną poszczególnym spadkobiercom, stąd też
spadkobierca bez zgody pozostałych nie może dysponować poszczególnymi
składnikami spadku. Wobec powyższego uznaje się, że wierzytelność
o świadczenia podzielne jako objęta wspólnością majątku spadkowego, zachowuje
pierwotny kształt i należy do niej stosować reguły dotyczące wierzytelności
o świadczenia niepodzielne. W konsekwencji realizacja wierzytelności powinna być
traktowana jako czynność zachowawcza i opierać się na treści art. 209 k.c.
Ta rozbieżność w poglądach doktryny nie ma praktycznego znaczenia
w rozpoznawanej sprawie. Konstrukcja wspólności majątku spadkowego ma
chronić spadkobierców przed samodzielnym zadysponowaniem spadkiem,
bez zgody współspadkobierców, przed przeprowadzeniem działu spadku.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy żądanie zapłaty sumy pieniężnej
w wysokości odpowiadającej udziałom w spadku odbyło się na żądanie wszystkich
spadkobierców (k. 1046), a taki sposób podziału wierzytelności spadkowej został
przez nich zaakceptowany, co jest tożsame, z umownym, częściowym działem
spadku w tym zakresie.
W rezultacie nie sposób także podzielić stanowiska jakoby powodowie mogli
dochodzić wierzytelności spadkowej jedynie łącznie i zachodziło między nimi
współuczestnictwo konieczne czynne (art. 195 k.p.c.). Natomiast zarówno przy
współuczestnictwie formalnym jak i materialnym (art. 72 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.) wartość
przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną określa się odrębnie w stosunku do
każdego z współuczestników (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego
z 17 stycznia 1997 r., I PKN 65/96, OSNAP i US 1997/17/317; z 21 marca 1997 r.,
I PKN 61/97, OSNP 1998/1/16; z 24 października 2001 r., III CZ 53/01,
Lex nr 1169063; z 15 lipca 2004 r., V CZ 59/04, Lex nr 489004; z 30 maja 2006 r.,
I CSK 142/06, Lex nr 490439; z 24 sierpnia 2007 r., I CZ 91/07, Lex nr 488948;
z 23 maja 2012 r., II CSK 705/11, Lex nr 1226680 oraz uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z 9 stycznia 2008 r., III CZP 111/07, Mon. Prawn. z 2009 r., Nr 3,
5
str. 151).
W konsekwencji prawidłowo Sąd Okręgowy przyjął, iż wartością przedmiotu
zaskarżenia, podlegającą ocenie ze względu na dopuszczalność skargi kasacyjnej
przewidzianą w art. 3982
§ 1 k.p.c. była nie kwota 128.907,03 zł, lecz poszczególne
kwoty składające się na tę sumę czyli 42.969,01 zł. Sąd Okręgowy trafnie zatem
ocenił, że skarga kasacyjna pozwanej była niedopuszczalna z uwagi na wartość
przedmiotu zaskarżenia (art. 3982
§ 1 k.p.c.) i prawidłowo skargę kasacyjną
odrzucił (art. 3986
§ 2 k.p.c.).
Z przytoczonych względów na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c. zażalenie należało oddalić.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 i 3 k.p.c., 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1, 39821
i 3941
§ 3 k.p.c. oraz § 12 ust. 2
pkt 2 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 z późn zm.).
jw