Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KO 83/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Barbara Skoczkowska
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie J. G.
co do którego umorzono postępowanie o czyn z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1984r. Prawo prasowe ( Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze zm.)
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 marca 2013 r.,
apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 sierpnia 2012r.,
którym wznowiono postępowanie w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu
Okręgowego w B. z dnia 21 stycznia 2009r. uchylono tenże wyrok, a także wyrok
Sądu Rejonowego w B. z dnia 11 września 2008r. - i umorzono postępowanie
orzeka
1) utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy,
2) obciąża J. G. kosztami procesu za postępowanie
odwoławcze.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z dnia 11 września 2008 r., sygn. akt XVI K
1…/07, skazał J. G. za przestępstwo z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984
r. prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) na karę grzywny w wysokości 40
stawek dziennych po 30 zł każda i obciążył go kosztami postępowania w sprawie.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez obrońcę ówcześnie oskarżonego – Sąd
Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 21 stycznia 2009 r., sygn. akt IV Ka …/08,
utrzymał w mocy orzeczenie Sądu I instancji.
Wobec tego, że w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1
grudnia 2010 r., sygn. K 41/07, przepis art. 46 ust. 1 ustawy- prawo prasowe stracił
moc jako niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, pełnomocnik J. G. wystąpił z wnioskiem o wznowienie postępowania w tej
sprawie i uchylenie obu wyroków wymienionych na wstępie oraz uniewinnienie
oskarżonego od popełnienia zarzuconego mu czynu, ewentualnie o umorzenie
postępowania.
Po rozpoznaniu tego wniosku, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 21 sierpnia
2012 r.:
1. wznowił postępowanie w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem
Sądu Okręgowego w B. z dnia 21 stycznia 2009 r., sygn. akt IV Ka …/08,
utrzymującym w mocy wyrok Sądu Rejonowego w B. z dnia 11 września
2008 r. sygn. akt XVI K …/07;
2. uchylił oba w/w wyroki i umorzył postępowanie w sprawie;
3. kosztami sądowymi w sprawie o wznowienie postępowania obciążył Skarb
Państwa.
Obecnie, apelację w tej sprawie, w oparciu o przepis art. 547 § 3 in fine
k.p.k., wniósł – określając się jako „obrońca skazanego” – pełnomocnik
wnioskodawcy J. G., jednocześnie ograniczając zakres środka odwoławczego do
rozstrzygnięć o umorzeniu postępowania i o kosztach postępowania w przedmiocie
wznowienia. Powołując jako podstawę przepisy art. 427 § 2 k.p.k. i art. 438 pkt 1 i 2
k.p.k., autor apelacji zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego obrazę przepisów
postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 545 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 529 k.p.k., a w szczególności art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 2 k.p.k., co
doprowadziło do wydania wyroku umarzającego postępowanie w sprawie, zamiast
do orzeczenia o uniewinnieniu J. G. od popełnienia zarzuconego mu czynu.
3
W oparciu o tak sformułowany zarzut autor apelacji wniósł o zmianę wyroku
w zaskarżonej części przez uniewinnienie „skazanego” J. G. od popełnienia
zarzuconego mu czynu oraz orzeczenie o kosztach postępowania w sprawie, w tym
także kosztach postępowania o wznowienie i postępowania wywołanego
wniesieniem niniejszej apelacji – stosownie do treści art. 632 pkt 1 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Apelacja wniesiona przez pełnomocnika wnioskodawcy J. G. okazała się
niezasadna, a sformułowany w niej zarzut i wniosek o zmianę zaskarżonego
wyroku – nie zasługiwały na uwzględnienie. Niezależnie od pewnych perturbacji,
jakie autor środka odwoławczego miał z określeniem pozycji procesowej zarówno
swojej, jak i swego mocodawcy (po wznowieniu postępowania i uchyleniu wyroków
skazujących J. G. oraz umorzeniu postępowania – nie ma on już statusu
skazanego) oraz wyraźnych trudności z prawidłowych określeniem charakteru
zarzutu stawianego w apelacji (powołanie m.in. jako podstawy zarzutu przepisu art.
438 pkt 1 k.p.k., który odnosi się do obrazy prawa materialnego – przy
jednoczesnym zarzuceniu wyłącznie obrazy przepisów postępowania, wskazanie
na przepis art. 17 § 2 k.p.k., który nie pozostaje w żadnym związku z analizowaną
sytuacją procesową), zasadniczym powodem nieuwzględnienia skargi apelacyjnej
w tej sprawie, był brak zaakceptowania poglądu prawnego wyrażonego przez
skarżącego. Sprowadzał się on do tezy (wyprowadzonej z treści art. 414 § 1 k.p.k.),
że po rozpoczęciu przewodu sądowego stwierdzenie okoliczności wyłączającej
ściganie a należącej do kręgu ujemnych przesłanek procesowych wymienionych w
art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., powoduje konieczność uniewinnienia oskarżonego, a nie
umorzenia postępowania. W tym kontekście autor apelacji przywoływał także
przepis art. 545 § 1 k.p.k., przewidujący odpowiednie stosowanie całego szeregu
norm postępowania kasacyjnego, w tym, m. in. art. 529 k.p.k., uprawniającego do
rozpoznania kasacji na korzyść oskarżonego, pomimo odbycia kary lub istnienia
okoliczności wyłączających ściganie.
Przytoczona argumentacja nie jest jednak przekonująca i to z kilku
powodów. Po pierwsze, orzeczenie o wznowieniu postępowania w sprawie i
uchyleniu w całości obu wyroków, które funkcjonowały dotychczas w obrocie
prawnym, stanowi ich pełne unicestwienie, a tym samym następuje powrót sprawy
do stadium w jakim znajdowała się na samym początku postępowania sądowego
zainicjonowanego wniesieniem aktu oskarżenia. Skoro bowiem wznowiono
4
postępowanie i wyeliminowano oba rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, jakie w nim
zapadły, to oznacza, że co do zasady, powinno ono toczyć się od początku. W
sytuacji natomiast, gdy przepis prawny, będący podstawą zarzutu aktu oskarżenia,
stracił moc, jest oczywiste, że takie postępowanie toczyć się już nie może. Zarazem
jednak nie można skutecznie twierdzić, że w takiej konfiguracji procesowej można
odwołać się do dyspozycji art. 414 § 1 k.p.k., który przewiduje wydanie wyroku
uniewinniającego, gdy okoliczność wymieniona w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k.,
zostanie stwierdzona po rozpoczęciu przewodu sądowego. Skoro czyn zarzucony
oskarżonemu nie zawiera już znamion przestępstwa, to nie ma podstaw do
rozpoczęcia przewodu sądowego i nie materializuje się przesłanka wymieniona w
tym przepisie.
Po drugie, podkreślić trzeba, że regulacja dotycząca orzekania w
postępowaniu o wznowienie postępowania, pomimo odesłania wynikającego z
dyspozycji art. 545 § 1 k.p.k., w pewnych kwestiach różni się od rozwiązań
przyjętych w postępowaniu kasacyjnym. Na gruncie tego ostatniego, Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca 2004 r. V KK 101/04 (OSNKW 2004 z. 7-8,
poz. 80) opowiedział się za wydaniem wyroku uniewinniającego także w stadium
postępowania kasacyjnego w razie stwierdzenia, że czyn zarzucony oskarżonemu
nie zawiera znamion czynu zabronionego, jeśli tylko przypisanie popełnienia czynu
zawierającego znamiona przestępstwa nastąpiło po rozpoczęciu przewodu
sądowego przed sądem I instancji, natomiast sąd kasacyjny dokona odmiennej
oceny prawnej, stwierdzając oczywistą niesłuszność tak poczynionego ustalenia
(art. 414 § 1 zd. 2 w zw. z art. 458 i art. 518 oraz art. 537 § 1 i 2 k.p.k.).
Jednak ten pogląd nie znajduje zastosowania na gruncie niniejszej sprawy
albowiem w wyniku uwzględnienia kasacji i orzekania w warunkach określonych w
art. 537 § 2 in fine k.p.k., nie dochodzi do wznowienia postępowania. To jego
ostateczny wynik ulega zmianie i to zmianie co do istoty, przy czym taka właśnie
zmiana jest wyraźnie przewidziana w przepisach regulujących postępowanie
kasacyjne.
Jest przy tym istotne – i to trzeba traktować jako trzeci argument o silnej
wymowie jurydycznej – właśnie przepis art. 537 k.p.k. nie został wymieniony w
katalogu zamieszczonym w dyspozycji art. 545 § 1 k.p.k., na który powoływał się
autor skargi apelacyjnej. Zatem, to z woli ustawodawcy nie jest możliwe
5
odpowiednie stosowanie przepisu art. 537 k.p.k. na gruncie postępowania w
przedmiocie wznowienia.
Po czwarte, w rozdziale 56 Kodeksu postępowania karnego, regulującym
instytucję wznowienia postępowania, znajduje się odrębne unormowanie wprost
przewidujące możliwość bezpośredniego uniewinnienia oskarżonego, co do którego
doszło do wznowienia procesu karnego. Stosownie do dyspozycji art. 547 § 3
k.p.k., uchylając orzeczenie w trybie wznowienia postępowania sąd może wyrokiem
uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują na to, że
orzeczenie to jest oczywiście niesłuszne. Można więc skutecznie argumentować,
że na gruncie postępowania w przedmiocie wznowienia, jest to swego rodzaju
odpowiednik regulacji zamieszczonej w art. 537 § 2 k.p.k. Taki kształt
przywołanego unormowania wskazuje jednak, że ustawodawca związał możliwość
wydania wyroku uniewinniającego – w postępowaniu o wznowienie – z tą właśnie
podstawą wznowienia procesu. Nie można też nie dostrzec, że sam katalog
podstaw wznowienia postępowania był – nawet w ostatnich latach - wielokrotnie
uzupełniany (por. np. zmiany ustawy Kodeks postępowania karnego wprowadzone
ustawami: z dnia 16 lipca 2009 r. – Dz. U. Nr 144, poz. 1178, czy też z dnia 29
lipca 2011 r. – Dz. U. Nr 191, poz.1135), natomiast nie prowadziło to do
jednoczesnego rozszerzenia kręgu sytuacji, w których dopuszczalne byłoby
wydanie wyroku uniewinniającego bezpośrednio po wznowieniu postępowania.
Przedstawione powyżej uwagi prowadzą więc do wniosku, że wznowienie
postępowania w oparciu o przesłankę wymienioną w art. 540 § 2 k.p.k. i uchylenie
prawomocnego rozstrzygnięcia – nie prowadzi do jednoczesnego uniewinnienia
oskarżonego, lecz do umorzenia postępowania prowadzonego przeciwko niemu.
Bezzasadne okazały się również wywody skarżącego dotyczące naruszenia
przepisu art. 529 k.p.k. przez sąd meriti oraz twierdzenie o umorzeniu
postępowania w tej sprawie na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Zarówno w
podstawie orzeczenia, jak i w części motywacyjnej swego rozstrzygnięcia, Sąd
Apelacyjny wyraźnie i jednoznacznie powołał przepis art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., a nie
pkt 6 tej normy procesowej. Już tylko z tego powodu dywagacje autora apelacji na
temat przedawnienia jako przesłanki umorzenia postępowania – są całkowicie
bezprzedmiotowe.
Na uwzględnienie nie zasługiwał też wniosek skarżącego o zmianę wyroku
Sądu I instancji w części dotyczącej kosztów postępowania. W sytuacji, gdy
6
przedmiotowym wyrokiem rozstrzygnięto jedynie o kosztach postępowania w
przedmiocie wznowienia i obciążono nimi Skarb Państwa, trudno uznać, aby
wnioskodawca miał gravamen do wnoszenia skargi domagającej się orzeczenia o
kosztach po myśli art. 632 pkt 1 k.p.k. Natomiast, wobec nieuwzględnienia środka
odwoławczego wniesionego przez pełnomocnika wnioskodawcy, stosownie do
dyspozycji zawartej w przepisie art. 636 § 1 k.p.k. w zw. z § 3 tego przepisu oraz
art. 639 k.p.k., kosztami procesu za postępowanie odwoławcze należało obciążyć
J. G.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.