Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 469/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "H." w W.
przeciwko P. R.C. i M. E. C.
o stwierdzenie nieważności umów,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 20 grudnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Powodowa Spółdzielnia Mieszkaniowa „H.” domagała się w pozwie
skierowanym przeciwko małżonkom P. i M. C. stwierdzenia nieważności umowy
najmu lokalu mieszkalnego (z dnia 29 listopada 2009 r.) i umowy o ustanowienie
odrębnej własności lokalu na rzecz małżonków (z dnia 11 grudnia 2009 r.).
W ocenie Spółdzielni, umowy te były nieważne, ponieważ pozwany nie był
członkiem Spółdzielni i umów tych nie poprzedzała stosowna uchwała Rady
Nadzorczej Spółdzielni.
Sąd Rejonowy oddalił powództwo po dokonaniu następujących ustaleń
faktycznych.
Pozwany pełnił funkcję prezesa zarządu powodowej Spółdzielni i w tym
czasie została zawarta między nim a spółdzielnią umowa „najmu lokalu
mieszkalnego na zasadach lokatorskich” (w dniu 23 listopada 2009 r.), przy czym
Spółdzielnię reprezentował m.in. sam pozwany. W dniu 11 grudnia 2009 r. doszło
do zawarcia umowy o ustanowieniu odrębnej własności lokalu i przeniesienia
jego własności na rzecz obojga pozwanych małżonków. Spółdzielnię w tym
wypadku reprezentował także pozwany i inni jeszcze członkowie zarządu.
Prawo własności lokalu małżonków zostało ujawnione w księdze wieczystej.
W dniu 29 października 2010 r. zarząd Spółdzielni podjął uchwałę o uchyleniu się
od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.
Sąd Rejonowy uznał, że fakt ujawnienia prawa własności pozwanych
małżonków w księdze wieczystej ma decydujące znaczenie dla oceny tego, czy
Spółdzielnia miała interes prawny w żądaniu stwierdzenia nieważności obu umów.
Spółdzielni przysługuje zatem roszczenie na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. nr 19, poz. 147 ze zm.; cyt. dalej
jako „u.k.w.i.h.”). Odnosi się ono do umowy z dnia 11 grudnia 2009 r.
Ocena ważności tej umowy stanowi jedynie przesłankę ustalenia, czy nastąpiło
przeniesienie prawa własności do lokalu objętego tą umowa na rzecz pozwanych.
Natomiast żądanie stwierdzenia nieważności umowy z dnia 23 listopada 2009 r.
3
jest przedwczesne, a powodowa Spółdzielnia nie wykazała interesu prawnego do
dochodzenia tego roszczenia.
Apelacja powodowej Spółdzielni została oddalona. Sąd uznał,
że Spółdzielnia nie wykazała interesu prawnego w wytoczeniu powództwa
na podstawie art. 189 k.p.c. W księdze wieczystej doszło do ujawnienia własności
nabytego przez pozwanych lokalu i udziału w użytkowaniu wieczystym gruntu oraz
w części budynku i urządzeń służących także właścicielom innych lokali. Wpis miał
charakter konstytutywny. Żądaniem dalej idącym niż ustalenie nieważności umowy
(której następstwem jest dokonanie wpisu w księdze wieczystej) jest powództwo
o uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Wyrok, który mógł zapaść w obecnym postępowaniu, nie mógłby być podstawą
odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej, mógłby być tylko wyłącznym dowodem
w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej właśnie w sprawie na podstawie
art. 10 u.k.w.h. Krąg osób legitymowanych czynnie w takim procesie określono
w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05
(OSNC 2006, z. 10, poz. 160). Chodzi tu o podmioty, które mogą w ogóle złożyć
wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 6262
§ 5 k.p.c.).
W skardze kasacyjnej powodowej Spółdzielni podniesiono zarzuty
naruszenia przepisów art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. oraz przepisu art. 189
k.p.c. Wskazywano także na błędną wykładnię art. 10 u.k.w.i.h. w zw. z art. 6262
§ 2 k.p.c. Skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew sugestii skarżącej Spółdzielni, uzasadnienie zaskarżonego wyroku
zawiera wszystkie niezbędne elementy formalne przewidziane w art. 328 § 2 k.p.c.
i może być poddane właściwej kontroli kasacyjnej. W postępowaniu kasacyjnym
nie może, oczywiście, być brany pod uwagę zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
(art. 3983
§ 3 k.p.c.). Zarzut „nieodniesienia się do zarzutów apelacji” (s. 2-3 skargi)
nie może być z kolei uzasadniany naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c. i art. 233 § 1
k.p.c.
4
Z przebiegu postępowania rozpoznawczego w danej sprawie wynika to,
że powodowa Spółdzielnia domagała się ustalenia nieważności obu umów
wskazanych w pozwie. Na rozprawie w dniu 24 maja 2011 r. strona powodowa
popierała powództwo, a w złożonej apelacji stwierdzała, że „interes prawny powódki
wynika z faktu bezprawnego pozbawienia jej własności lokalu i utraty znacznego
dochodu w razie zbycia go niezgodnie z przepisami” (k. 123-125 akt sprawy).
Na rozprawie apelacyjnej w dniu 20 grudnia 2011 r. strona powodowa akcentowała
to, że domaga się ustalenia nieważności wspomnianych umów na podstawie art.
189 k.p.c., ponieważ takie ustalenie umożliwi jej uzyskanie legitymacji czynnej
w późniejszym procesie na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.i h. w związku z wąskim
ujęciem takiej legitymacji w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. w powołanej już
uchwale z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05; ograniczenie legitymacji do osób
mogących skutecznie złożyć wiosek o dokonanie wpisu; art. 6262
§ 2 k.p.c.).
Podobna argumentacja znalazła się też w skardze kasacyjnej w związku
z zarzutem naruszenia art. 189 k.p.c. i art. 10 ust. 1 u.k.w.i h. w zw. z art. 6262
§ 5
k.p.c. Oznaczało, że powodowa Spółdzielnia zmierzała do ograniczenia żądania
jedynie do „stwierdzenia nieważności” dwóch umów wskazanych w pozwie, jako
prawną podstawę tego żądania wskazywała przepis art. 189 k.p.c., a swój interes
prawny w wytoczeniu takiego powództwa (tego sposobu ochrony prawnej)
upatrywała w uzyskaniu w obecnym postępowaniu legitymacji czynnej w procesie
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Należy stwierdzić, że Sądy meriti w okolicznościach danej sprawy zasadnie
zakwestionowały interes prawny powodowej Spółdzielni w wytoczeniu powództwa
na podstawie art. 189 k.p.c.
Po pierwsze, wprawdzie strona powodowa zeznawała, że żąda jedynie
„ustalenia nieważności” dwóch określonych w pozwie umów, w tym - umowy
o ustanowienie odrębnej własności lokalu mieszkalnego i przeniesienie prawa
własności tego lokalu, ale prawna skuteczność umowy o skutkach rzeczowych
powiązana jest przecież z wpisem do księgi wieczystej (wpis konstytutywny).
Oznacza to możliwość zakwestionowania prawnej skuteczności całego zdarzenia
prowadzącego do ustanowienia pozwanych małżonków właścicielami lokalu
mieszkalnego, tj. porozumienia stron i towarzyszącemu mu wpisu do księgi
5
wieczystej. Innymi słowy, prawny sens żądania powodowej Spółdzielni należy
odnieść do prawnego charakteru kwestionowanej czynności prawnej, a nie
poprzestawać na samym, werbalnym sformułowaniu tego żądania.
Po drugie, ustalenie prawnego sensu żądania strony powodowej
przesądzało także o tym, że powodowa Spółdzielnia nie miała obiektywnego,
rzeczywistego interesu prawnego w dochodzeniu żądania na podstawie art. 189
k.p.c. Ten obiektywny i rzeczywisty interes uzasadniał ochronę prawną
przewidzianą właśnie w art. 10 ust. 1 u.k.w.i.h. Jeżeli bowiem okoliczności danej
sprawy i rzeczywisty interes prawny powodowej Spółdzielni uzasadniały posłużenie
się dalej idącym (intensywniejszym) środkiem ochrony prawnej, to ochrona taka nie
mogła być skutecznie poszukiwana jedynie w oparciu o art. 189 k.p.c. (por. np.
ostatnio uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r., I CSK
305/10, nie publ., oraz powołane tam orzeczenia).
Z przedstawionych względów należało przyjąć bezpodstawność zarzutów
naruszenia art. 189 k.p.c. i art. 10 ust. 1 u.k.w.i.h. w zw. z art. 6262
§ 5 k.p.c.
i dlatego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę kasacyjną
jako nieuzasadnioną.
jw