Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 377/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa M. Leasing Polska Spółki z o.o.
przeciwko K. Spółce z o.o. z siedzibą w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 6 października 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I oraz III i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa M. Leasing Polska spółka z o. o. domagała się
zasądzenia od strony pozwanej K. spółki z o. o. kwoty 130.753,13 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia 21 września 2009 r. do dnia zapłaty tytułem końcowego
rozliczenia umowy finansowania operacyjnego nr …, której przedmiotem był
samochód ciężarowy marki Mercedes – Benz […].
Sąd Okręgowy w W. ustalił, że w dniu 5 września 2007 roku strona
powodowa zawarła z T. spółką jawną umowę finansowania operacyjnego nr …,
której przedmiotem był samochód ciężarowy marki Mercedes – Benz. W dniu 5
lutego 2008 r. strona pozwana K. spółka z o. o. zawarła z opisaną wyżej spółką
jawną umowę, na podstawie której na pozwaną Spółkę przeszły prawa i obowiązki
korzystającego wynikające ze wskazanej wyżej umowy, której integralną część
stanowiły Ogólne Warunki Umowy Finansowania Operacyjnego (dalej jako
OWUFO).
Zgodnie z postanowieniami OWUFO obowiązkiem pozwanej Spółki było
uiszczanie w terminach wskazanych w haromonogramie opłat leasingowych
wynoszących po 1631,62 Euro. W przypadku przedwczesnego wypowiedzenia
umowy przez leasingodawcę korzystający obowiązany był dokonać rozliczenia
z powodem. Jego podstawę stanowiła wartość rozliczeniowa zdefiniowana
w OWUFO jako wartość bieżąca obliczona na dzień płatności pierwszej opłaty
leasingowej należnej po dniu wypowiedzenia umowy uzgodnionej wartości
końcowej (bez VAT) oraz wszystkich opłat leasingowych (bez VAT) należnych
powodowi do upływu okresu, na który umowa została zawarta. Paragraf 15
OWUFO przewidywał, że po zwrocie przez leasingobiorcę pojazdu leasingodawca
zleca biegłemu dokonanie wyceny szacunkowej pojazdu czyli ceny płaconej zwykle
przez dealera przy zakupie pojazdów używanych celem ich dalszej odsprzedaży.
Po sprzedaży pojazdu przez powoda uzyskana cena podlegała zaliczeniu na
poczet wartości rozliczeniowej pomniejszając kwotę przypadającą do zapłaty przez
leasingobiorcę.
Według dalszych ustaleń Sądu I instancji strona pozwana nie uregulowała
w terminie należnej raty leasingowej nr 9. Po bezskutecznym upływie zakreślonego
przez powoda dodatkowego terminu do jej uiszczenia, strona powodowa pismem
z dnia 23 czerwca 2008 roku rozwiązała umowę ze skutkiem natychmiastowym,
3
wezwała pozwaną Spółkę do zwrotu pojazdu i przygotowała rozliczenie końcowe,
zgodnie z którym pozwana Spółka powinna była zapłacić powodowi dochodzoną
w niniejszej sprawie kwotę 130.753,13 zł.
Sąd ustalił dalej, że jeszcze przed zwrotem samochodu leasingodawcy
strona pozwana zleciła rzeczoznawcy z D. spółki z o. o. dokonanie wyceny tego
pojazdu i zgodnie z tą wyceną wartość samochodu wynosiła w dniu 11.08.2008
roku 236.200 złotych netto. Natomiast stosowne do zleconej przez powoda
ekspertyzy technicznej sporządzonej w dniu 18.11.2008 roku także przez
rzeczoznawcę z D. spółki z o. o. wartość tego samego samochodu wynosiła
172.000 zł netto. Sąd ustalił dalej, że strona powodowa zbyła powyższy pojazd za
kwotę 146.200 złotych netto na rzecz M. spółki z o. o. i ta właśnie kwota odliczona
została od końcowej sumy należnej stronie powodowej od pozwanego w wyniku
rozliczenia umowy.
Opierając się na powyższych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy oddalił
powództwo i obciążył powoda kosztami procesu, uznając, że strona powodowa nie
udowodniła zaistnienia okoliczności faktycznych uprawniających powoda w świetle
treści łączącej strony umowy (w tym Ogólnych Warunków Umowy Finansowania
Operacyjnego stanowiących jej integralną część) do rozwiązania umowy leasingu
ze stroną pozwaną, a nadto nie wykazała zasadności dochodzonej od pozwanej
Spółki kwoty.
Po rozpoznaniu apelacji powoda od powyższego rozstrzygnięcia Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 6.10.2011 roku zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I
częściowo i w punkcie 2 w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz
strony powodowej kwotę 84.508,12 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
21 września 2009 r. oraz 5.338 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. W pozostałym
zakresie oddalił apelację powoda i obciążył pozwanego kosztami postępowania
apelacyjnego w kwocie 5060 złotych.
W uzasadnieniu wyroku Sąd II instancji stwierdził, że wbrew stanowisku
Sądu Okręgowego, strona powodowa wykazała zaistnienie okoliczności
faktycznych uprawniających ją do przedwczesnego zakończenia umowy leasingu,
skoro na dzień złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy strona pozwana
4
zalegała z uiszczeniem jednej opłaty, którą zapłaciła już po wygaśnięciu łączącego
strony stosunku prawnego.
Sąd Odwoławczy podzielił natomiast zastrzeżenia pozwanego co do wartości
zwróconego powodowi pojazdu, która miała podlegać odliczeniu od należnej
powodowi sumy końcowej. Sąd Apelacyjny wskazał, że z faktury z dnia 6.01.2009
roku (k. 183 akt) wynika, że strona powodowa odkupiła wskazany samochód od M.
spółki z o.o. (wcześniej zbyty temu kontrahentowi za 146.200 złotych netto) za
wyższą cenę, to jest 180.000 złotych. Sąd II instancji podniósł, że obie strony
przedstawiły prywatne wyceny leasingowanego pojazdu (sporządzone przez spółkę
D.) różniące się znacznie co do wartości samochodu, stąd to kwotę 180.000 złotych
należało ostatecznie uznać, w szczególnej sytuacji transakcji dokonywanych
między podmiotami powiązanymi (M. spółka z o.o. i M. Leasing Polska spółka z
o.o.) za miarodajną dla przyjęcia rozmiaru korzyści odniesionej przez powoda w
wyniku przedwczesnego rozwiązania łączącej strony umowy leasingu (art.70915
k.c.). W konsekwencji Sąd Apelacyjny tę właśnie sumę odliczył od zobowiązania
pozwanego, ustalając finalną wysokość należności przysługującej powodowi od
strony pozwanej na 84.508,12 zł.
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego wyroku w części
uwzględniającej apelację powoda strona pozwana K. spółka z o. o. zarzuciła
naruszenie prawa materialnego- art. 70915
k.c. w zw. z art. 3531
k.c. i art. 65 § 2 k.c.
oraz § 15 ust. 3 i ust. 4 Ogólnych Warunków Umowy Finansowania Operacyjnego
przez ich błędną wykładnię, że korzyścią uzyskaną przez powoda wskutek zapłaty
wszystkich rat leasingowych jest kwota 180.000 zł oraz naruszenie prawa
materialnego z art. 3531
k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., art. 483 § 1 k.c., art. 58 § 1 k.c.
i § 15 ust 1 pkt 3 Ogólnych Warunków Umowy Finansowania Operacyjnego przez
ich niezastosowanie.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej pozwana Spółka zarzuciła
naruszenie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 47912
§ 1 k.p.c. poprzez
błędne uznanie, że powód udowodnił dochodzone roszczenie i zgłosił wszystkie
twierdzenia i dowody na ich poparcie, naruszenie prawa procesowego wyrażonego
w art. 382 k.p.c. w zw. z art. 217 § 2 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. oraz art. 232 zd.
pierwsze k.p.c. i art. 47914a
k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd Apelacyjny przy
5
dokonywaniu własnych ustaleń faktycznych środka dowodowego zgłoszonego
przez pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty w postaci dokumentu
prywatnego – wyceny przedmiotu leasingu i nie dopuszczenie w sytuacji złożenia
przez obie strony wykluczających się wycen samochodu zgłoszonego przez
pozwanego dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność wartości
zwróconego przez pozwanego pojazdu będącego przedmiotem umowy leasingu
oraz naruszenie prawa procesowego z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez
błędne przyjęcie, że wykazanie korzyści uzyskanych przez powoda wskutek
przedterminowego rozwiązania umowy leasingu i zapłaty przed terminem
wszystkich rat spoczywał na pozwanym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Omówienie zarzutów skargi kasacyjnej rozpocząć należy od zarzutów
procesowych, z których pierwszy dotyczący naruszenia art. 382 k.p.c. w zw. z art.
232 k.p.c. i art. 47912
§ 1 k.p.c. jest niezasadny. Ostatecznie strona pozwana nie
kwestionowała, że zaistniały przewidziane umową leasingu okoliczności
uzasadniające rozwiązanie przez stronę powodową umowy ze skutkiem
natychmiastowym i przygotowanie rozliczenia końcowego (k.33 akt). Zostało ono
wysłane stronie pozwanej i skoro zastrzeżenia do tego rozliczenia strona pozwana
zgłosiła dopiero w sprzeciwie od nakazu zapłaty (k. 50 i n. akt), ustosunkowanie się
przez powoda do tych zastrzeżeń i wskazanie w piśmie procesowym z dnia
9.07.2010 roku (k.113 in. akt sprawy), co składa się na kwoty widniejące
w rozliczeniu nie było spóźnione. Twierdzenia zgłaszane dopiero w toku
postępowania, ale stanowiące rozwinięcie i sprecyzowanie twierdzeń
przedstawionych w pozwie i będące adekwatną reakcją na sposób obrony strony
pozwanej w zasadzie nie mogą być uznane za spóźnione w rozumieniu art. 47912
§ 1 k.p.c. (por. wyrok SN z dnia 5.11.2009 roku, I CSK 158/09, niepubl.).
Skarga kasacyjna strony pozwanej zasługuje natomiast na uwzględnienie
z uwagi na trafność zarzutu wskazanego w ramach drugiej podstawy kasacyjnej,
a mianowicie nie uwzględnienia przez Sąd Apelacyjny wniosku dowodowego strony
pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność
wartości szacunkowej pojazdu będącego przedmiotem umowy leasingu,
zwróconego stronie powodowej po ustaniu łączącej strony umowy leasingu.
6
Podzielić bowiem należy zastrzeżenia skarżącego co do poprawności przyjęcia
przez Sąd II instancji orzekający reformatoryjnie, iż wartością szacunkową pojazdu
w rozumieniu łączącej strony umowy leasingu (OWUFO) jest kwota 180.000 złotych
netto czyli cena, którą powód zapłacił M. spółce z o.o. (k.183 akt) nabywając od niej
w dniu 6.01.2009 roku, wcześniej zbyty tej Spółce w listopadzie 2008 roku
samochód za cenę wynoszącą 146.200 złotych netto (k. 32 akt sprawy).
Zgodnie z treścią paragrafu 15 ustęp 3 OWUFO, stanowiących integralną
część łączącej strony umowy leasingu wartość szacunkowa pojazdu to cena zwykle
płacona przez dealera przy zakupie pojazdów używanych celem dalszej
odsprzedaży, a więc kwota, którą dealer byłby skłonny w określonych
uwarunkowaniach gospodarczych towarzyszących transakcji zapłacić kupując od
strony powodowej pojazd zwrócony przez pozwaną Spółkę celem jego dalszej
odsprzedaży. Z ustaleń faktycznych wynika, że w dniu 26.11.2008 roku powód zbył
ten samochód na rzecz M. spółki z o.o. za kwotę 146.200 złotych netto, a więc
niższą nie tylko od wyceny przedstawionej przez pozwanego (236.200 złotych), ale
nawet także poniżej wyceny sporządzonej na zlecenie powoda (172.000 złotych).
Tę właśnie kwotę czyli 146.200 złotych powód uznał za wartość szacunkową
pojazdu w rozumieniu postanowień umownych, podlegającą uwzględnieniu w
rozliczeniu końcowym i tę kwotę zakwestionowała jako miarodajną K. spółka o.o.
przedstawiając własną ekspertyzę z dnia 11.08.2008 roku, wyceniającą pojazd na
kwotę 236.200 złotych (k. 71 akt).
W sytuacji stanowiącego istotę niniejszego procesu sporu o właściwą
wartość szacunkową pojazdu w rozumieniu OWUFO, rzutującą na wysokość kwoty
pozostającej do zapłaty przez pozwanego w wyniku ostatecznego rozliczenia
wzajemnych zobowiązań, gdy obie strony przedstawiły prywatne ekspertyzy
(pochodzące notabene od tego samego podmiotu trudniącego się wycenami czyli
D. spółki z o.o.) znacznie różniące się co do wartości leasingowanego przez
pozwanego samochodu ciężarowego, rzeczą sądu orzekającego merytorycznie co
do zakresu zobowiązania pozwanego wynikającego z zakończenia umowy leasingu
było ustalenie wartości szacunkowej przedmiotowego pojazdu przy wykorzystaniu
wiadomości specjalnych reprezentowanych przez biegłego sądowego, zwłaszcza
że pozwany złożył w tym zakresie stosowny wniosek dowodowy. Jego oddalenie
7
przez Sąd Okręgowy było konsekwencją przyjęcia przez ten Sąd odmiennej
koncepcji rozstrzygnięcia prowadzącej do oddalenia powództwa w całości
z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji. Trudno jest
odeprzeć, w realiach rozpatrywanej sprawy, zarzut pozwanego co do dowolnego
przyjęcia przez Sąd II instancji, że wartością szacunkową pojazdu w rozumieniu
OWUFO jest 180.000 złotych, skoro kwota ta wynika z kolejnej transakcji zdziałanej
przez powoda z nie występującą w niniejszej sprawie M. spółką z o.o., powiązaną
ze stroną powodową i nie może stanowić dowodu korzyści uzyskanej przez powoda
w wyniku przedwczesnego zakończenia umowy leasingu zawartej przez strony
(strona 13 uzasadnienia zaskarżonego wyroku). Wskazuje ona co najwyżej
pośrednio na to, że cena uzyskana przez powoda w pierwszej transakcji z M.
spółka z o.o. powinna być wyższa od ostatecznie zaaprobowanej przez powoda
czyli 146.200 złotych netto.
Wobec trafności omówionego wyżej zarzutu procesowego, decydującego
o uwzględnieniu skargi kasacyjnej strony pozwanej, zbędna była analiza zawartych
w skardze kasacyjnej zarzutów materialnoprawnych, zwłaszcza, że kontrola
prawidłowości zastosowania prawa materialnego jest aktualna w sytuacji
prawidłowo ustalonego, z poszanowaniem przepisów regulujących dopuszczanie
dowodów i ich przeprowadzanie przez sąd meriti, stanu faktycznego.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak
w sentencji.
db