Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 89/12
POSTANOWIENIE
Dnia 15 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa T. M.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuraturze Okręgowej w O.
o ochronę dóbr osobistych i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 marca 2013 r.,
zażalenia powoda na postanowienie zawarte w pkt. 2 wyroku Sądu
Apelacyjnego […]
z dnia 25 października 2011 r.,
1) oddala zażalenie
2) zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa kwotę 300 zł (trzysta zł)
tytułem kosztów postępowania zażaleniowego
3) przyznaje adw. T. F. od Skarbu Państwa (Sądu
Apelacyjnego) kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt zł)
podwyższoną o stawkę podatku od towarów i usług
przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o
podatku od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 25 października 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powoda od wyroku Sądu Okręgowego w O. (oddalającego jego powództwo) i
zasądził od niego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kwotę 2 070 zł tytułem
kosztów postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu Sąd wyjaśnił, że nie znalazł
podstaw do orzeczenia o kosztach procesu na podstawie art. 102 k.p.c. (w zw. z
art. 391 § 1 k.p.c.), ponieważ udzielenie powodowi zwolnienia od kosztów
sądowych nie jest normatywną podstawą uzasadniającą nieobciążanie go kosztami
procesu, nie jest też wyjątkową okolicznością w rozumieniu art. 102 k.p.c. Sąd nie
stwierdził, żeby występowały okoliczności sprzeciwiające się zwróceniu kosztów
przez powoda w przyszłości, kiedy jego położenie materialne się polepszy,
a obecnie - skoro powód deklaruje, że nie ma żadnego majątku – obowiązek
zwrotu kosztów nie może uszczuplić zaspokojenia jego usprawiedliwionych
potrzeb. Dodatkowo Sąd zwrócił uwagę, że odbywanie kary pozbawienia wolności
nie jest czymś wyjątkowym, zaznaczył też dużą aktywność powoda, który wytoczył
wiele procesów cywilnych dotyczących kolejnych orzeczeń wydawanych
w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym.
W zażaleniu na postanowienie o kosztach procesu powód zarzucił
naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego niezastosowanie, mimo że ze zgromadzonego
materiału wynika, jego zdaniem, iż jego sytuacja materialna jest poważna
i uniemożliwia uiszczenie kosztów procesu na rzecz pozwanego, co sprawia, że
nałożenie tego obowiązku jest sprzeczne z zasadami słuszności i współżycia
społecznego. We wnioskach skarżący wystąpił o zmianę zaskarżonego
postanowienia i nie obciążanie go kosztami postępowania apelacyjnego oraz
o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej na rzecz pełnomocnika
z urzędu reprezentującego powoda.
Pozwany wniósł o oddalenie zażalenia i zasądzenie na rzecz reprezentującej
go Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów postępowania zażaleniowego.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 102 k.p.c. jest przejawem tzw. prawa sędziowskiego i może być
stosowany wówczas, kiedy okoliczności konkretnej sprawy dają po temu podstawy.
Jego celem jest zapobieżenie wydaniu orzeczenia o kosztach procesu, które byłoby
niesprawiedliwe. Ocena przeprowadzana jest więc według zasad słuszności.
Powód odwołuje się w zażaleniu do dwóch argumentów. Po pierwsze powołuje się
na dostrzeżoną przez siebie praktykę sądów wykształconą w ramach wykładni art.
102 k.p.c., która polegać ma na niejako automatycznym stosowaniu art. 102 k.p.c.
w odniesieniu do osób, którym przyznano zwolnienie od kosztów sądowych już na
wstępnym etapie procesu. Po drugie zgłasza zastrzeżenia co do bezstronności
Sądu orzekającego, którego orzeczenie o kosztach odbiera jako „karę” za
podejmowanie działań procesowych w celu obrony swoich praw. Pierwszy z tych
argumentów jest chybiony, ponieważ na tle art. 102 k.p.c. nie wykształciła się
praktyka jego stosowania jako konsekwencji udzielenia stronie zwolnienia od
kosztów sądowych na jakimkolwiek etapie postępowania (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, Lex, nr 564753). Taka
wykładnia byłaby sprzeczna z postanowieniem art. 108 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r.
Nr 90, poz. 594 ze zm.), który wprost stwierdza, że zwolnienie od kosztów
sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.
Przyczyny, które spowodowały udzielenie zwolnienia od kosztów sądowych mogą
uzasadniać zastosowanie art. 102 k.p.c. jedynie w szczególnych wypadkach, kiedy
skumulowane w nich okoliczności dotyczące strony są wyjątkowo nasilone, trwałe
i spowodowane zdarzeniami uzasadniającymi szczególną ochronę, nawet kosztem
przeciwnika - skutkiem zastosowania art. 102 k.p.c. jest bowiem pozbawienie go
rekompensaty należnych, poniesionych kosztów procesu.
W rozpatrywanej sprawie nie zachodziły tego rodzaju przyczyny, co
właściwie ocenił Sąd Apelacyjny.
W działaniu tego Sądu nie można się dopatrzyć woli „karania” powoda
obowiązkiem zapłaty kosztów. Zawarta w uzasadnieniu uwaga o licznych sprawach
inicjowanych i prowadzonych przez powoda z wykorzystaniem drugiej instancji
4
służyła uzupełnieniu informacji o nim, wskazując, że korzysta on z ochrony sądowej
chętnie i często, wytoczenie sporu nie jest więc zdarzeniem wyjątkowym – co
również może w pewnych wypadkach podlegać ocenie w ramach podstaw do
zastosowania art. 102 k.p.c.
Z przytoczonych względów zażalenie, jako nieuzasadnione, należało oddalić
na podstawie art. 3941
§ 2 w zw. z art. 39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego wynika z treści art.
3941
§ 3, art. 39821
, art. 391 § 1 w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c.
Wysokość zasądzonych kosztów zastępstwa procesowego znajduje uzasadnienie
w postanowieniach § 2 ust. 1 i 2, § 6 pkt 7 i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Na rzecz
pełnomocnika z urzędu powoda koszty nieopłaconej pomocy prawnej przyznane
zostały w oparciu o Natomiast rozstrzygniecie o kosztach pomocy prawnej
udzielonej powodowi z urzędu uzasadnia § 19 ust. 1, § 2, § 6 pkt 3 i § 13 ust. 2 pkt
2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348
ze zm.).
db