Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 556/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania C. P.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - Oddziałowi
Regionalnemu w Ł. Placówce Terenowej w T.
o ustalenie podlegania ubezpieczeniu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 19 czerwca 2012 r. oddalił apelację wnioskodawczyni C. P. od wyroku Sądu
Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. z dnia 19 października
2011 r., oddalającego jej odwołanie od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego Oddziału Regionalnego Placówki Terenowej w T. Oddziału w Ł. z dnia
21 lipca 2009 r., stwierdzającej ustanie jej ubezpieczenia społecznego rolników z
dniem 1 kwietnia 2005 r.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawczyni podlega od dnia 6 kwietnia
1995 r. ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy. Wydana w tym
zakresie decyzja KRUS z dnia 16 października 1995 r. zawierała pouczenie, że
rolnik jest zobowiązany, nie czekając na wezwanie, informować Kasę o
okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych
okoliczności. Decyzję z takim pouczeniem wnioskodawczyni otrzymała również 4
września 1997 r., w związku z objęciem ubezpieczeniem rolniczym jej męża Z. P.
od dnia 1 maja 1997 r. W okresie od 1 marca 1997 r. do 5 maja 2011 r. prowadziła
ponadto pozarolniczą działalność gospodarczą, której przedmiotem była obróbka
drewna, kupno i sprzedaż, działalność usługowa związana z leśnictwem i z
zagospodarowaniem terenów zieleni, transport drogowy towarów. Z tego tytułu
wnioskodawczyni była wpisana do ewidencji działalności gospodarczej Urzędu
Gminy w K. W tym okresie figurowała też w Urzędzie Skarbowym jako osoba
fizyczna prowadząca działalność gospodarczą. Wnioskodawczyni nie powiadomiła
KRUS o podjęciu tej działalności przez cały okres jej prowadzenia. Do ZUS
wnioskodawczyni odprowadzała tylko składki na ubezpieczenie zdrowotne. Należny
podatek dochodowy od osób fizycznych od przychodów z pozarolniczej działalności
gospodarczej wyniósł odpowiednio: za rok 2004 - 250,20 zł, za rok 2005 - 220 zł, za
rok 2006 - 2.242 zł, za rok 2007 - 2.145 zł, za rok 2008 - 1.438 zł, za rok 2009 -
2.421 zł, a za rok 2010 - 0,00 zł. Wnioskodawczyni nie złożyła do KRUS
zaświadczeń o wysokości podatku za wymienione lata, zaświadczenia o formie
opodatkowania prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej ani
zaświadczenia o wysokości należnego podatku.
3
Organ rentowy nigdy nie informował wnioskodawczyni o zmianie przepisów
wprowadzonych ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 91, poz. 873, zwanej dalej nowelizacją z 2 kwietnia 2004 r.). O prowadzeniu
przez wnioskodawczynię pozarolniczej działalności gospodarczej KRUS dowiedział
się w dniu 12 maja 2011 r. z dokumentów przekazanych z Urzędu Gminy w K.,
który przesłał wpis z ewidencji o zaprzestaniu pozarolniczej działalności i decyzję o
wykreśleniu tej działalności. Zaskarżoną decyzją z dnia 21 lipca 2011 r., KRUS
wyłączył wnioskodawczynię z ubezpieczenia rolniczego, ponieważ nie złożyła
zaświadczenia o wysokości podatku „za miniony rok”.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji
stwierdzając, że rozpoczynając działalność gospodarczą powinna we własnym
zakresie dowiedzieć się, czy będzie to miało wpływ na jej ubezpieczenie rolnicze.
Sam fakt niezgłoszenia do KRUS działalności gospodarczej powodował wyłączenie
jej z ubezpieczenia rolników.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawczyni w pełni podzielając
stanowisko Sądu pierwszej instancji. Przepis art. 5a ust. 5 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50,
poz. 291 ze zm.), w brzmieniu nadanym nowelizacją z 2 kwietnia 2004 r., stanowił,
że do dnia 14 lutego każdego roku rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą
działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności,
podlegający ubezpieczeniu, zobowiązany jest po rozliczeniu roku podatkowego
złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości
należnego podatku za miniony rok. Niezachowanie tego terminu, o ile nadal
prowadzona jest pozarolniczą działalność gospodarcza, jest równoznaczne z
ustaniem ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik
zobowiązany był złożyć zaświadczenie (art. 5a ust. 7). Na mocy art. 2 ustawy z dnia
1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r. Nr 150, poz. 1248, zwanej nowelizacją z 1
lipca 2005 r.), z dniem 24 sierpnia 2005 r., art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników uzyskał nowe brzmienie i wydłużył termin do złożenia
wspomnianego zaświadczenia do dnia 31 maja każdego roku podatkowego (art. 5a
4
ust. 4). Niezachowanie tego terminu było równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia
rolniczego z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik obowiązany był złożyć
zaświadczenie w Kasie (art. 5a ust. 6). Termin ten mógł zostać przywrócony, gdyby
rolnik lub domownik udowodnili, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek
zdarzeń losowych (art. 5a ust. 7). Wobec niezłożenia przez wnioskodawczynię
stosownego zaświadczenia organu podatkowego o wysokości należnego podatku
„za miniony rok, Sąd Okręgowy słusznie uznał, że w sprawie ziścił się warunek
ustania ubezpieczenia społecznego rolników”. Trafnie też wskazał, że obecnie nie
ma znaczenia wysokość ustalonego podatku za rok 2004 oraz że termin do
złożenia tego zaświadczenia nie może zostać przywrócony, ponieważ nowelizacja z
1 lipca 2005 r. nie zawiera przepisu umożliwiającego jej wsteczne oddziaływanie.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, KRUS nie miał obowiązku pouczania
wnioskodawczyni o zmianie treści art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, po pierwsze, dlatego, że nie miał wiedzy, iż wnioskodawczyni taką
działalność w marcu 1997 r. podjęła i prowadziła w dniu wejścia w życie, a po
wtóre, obowiązek indywidualnego powiadamiania rolników o przepisach prawa nie
wynikał „z treści ustawy, ani z żadnego innego aktu prawnego”. Przewidziany w art.
5a ust. 6 tej ustawy restrykcyjny skutek niezłożenia wymaganego zaświadczenia
właściwego urzędu skarbowego prowadzi z mocy samego prawa do ustania
rolniczego tytułu ubezpieczenia społecznego i nie jest uwarunkowany
wcześniejszym pouczeniem o skutkach zaniechania corocznego składania
wymaganych zaświadczeń.
Niezależnie od tego, wnioskodawczyni nie wypełniła także obowiązku, o
którym mowa w art. 5 ust. 1 nowelizacji z 2 kwietnia 2004 r. Przepis ten nakazywał
rolnikowi lub domownikowi, prowadzącemu pozarolniczą działalność gospodarczą
lub współpracującemu przy jej prowadzaniu, w terminie do dnia 30 września
2004 r., udokumentować w KRUS, w jakiej formie jest opodatkowana prowadzona
przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza lub działalność, przy której jest
osobą współpracującą, a w przypadku prowadzenia działalności w 2003 r.,
udokumentować także wysokość należnego podatku za dany rok. Rolnik lub
domownik zostaje wyłączony z ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 r.,
jeżeli z dokumentu, wymienionego w ust. 1 wynika, że prowadzona przez niego
5
pozarolniczą działalność gospodarcza lub działalność, przy której prowadzeniu jest
osobą współpracującą, jest opodatkowana na zasadach innych, niż określone w
przepisach o zryczałtowanym podatku dochodowym lub należny za ubiegły rok
podatek przekroczył kwotę 2.528 zł (art. 5 ust. 2). Niedostarczenie tych
dokumentów powoduje ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 r.
(art. 5 ust. 3). Sąd Apelacyjny wskazał, że art. 5 ust. 2 tej ustawy w zakresie, w
jakim ze względu na formę opodatkowania wyłączył z obowiązkowego
ubezpieczenia społecznego rolników, z końcem trzeciego kwartału 2004 r., rolnika
lub domownika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą, został
uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
„Niezgodność dotyczy jedynie ust. 2 i to tylko w takim zakresie, w jakim przepis ten
przewiduje ustanie rolniczego ubezpieczenia z powodu formy opodatkowania
prowadzonej działalności gospodarczej. Natomiast art. 5 ust. 3 powołanej ustawy,
regulujący wyłączenie z ubezpieczenia społecznego rolników ze względu na
niedostarczenie dokumentów w terminie, jest zgodny z ustawą zasadniczą”.
W skardze kasacyjnej skarżąca wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie
przepisów prawa materialnego, w szczególności art. 5a ust. 2, ust. 3, ust. 4, ust. 5,
ust. 6 i ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu nadanym
nowelizacją z 2 kwietnia 2004 r. oraz art. 5a ust. 1 pkt 1, ust. 3, ust. 4, ust. 5 i ust. 6
tej ustawy w brzmieniu obecnie obowiązującym przez „błędną wykładnię i ich
zastosowanie, wskutek przyjęcia, iż mają one zastosowanie niezależnie od
pouczenia rolnika przez organ rentowy o obowiązku składania zaświadczeń z
urzędu skarbowego w określonym terminie i skutkach prawnych ich niezłożenia
oraz przez przyjęcie, że to na rolniku w całości spoczywa odpowiedzialność za
znajomość wszystkich przepisów oraz konieczności dostosowania się do nich,
podczas gdy organ rentowy nie ma żadnych obowiązków w tym zakresie i może
nawet po kilku lalach wydać decyzję wsteczną stwierdzającą niepodleganie
ubezpieczeniu rolników”. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do
rozpoznania wskazano występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego,
„czy w przypadku gdy ubezpieczona nie zawiadomiła KRUS o podjęciu działalności
gospodarczej i nie składała zaświadczeń z Urzędu Skarbowego o wysokości
osiągniętego dochodu, bowiem nie wiedziała o tym obowiązku, lecz dokonała
6
zawiadomienia innych organów administracji publicznej (Gminy K.) oraz ZUS i nie
przekroczyła kryterium osiągniętego dochodu to czy nadal pozostaje objęta
ubezpieczeniem społecznym rolników”.
Skarżąca wskazała, że z dniem 2 maja 2004 r. powołane w podstawach
skargi przepisy nałożyły na rolnika obowiązek dokonania szeregu zawiadomień do
KRUS, (o rozpoczęciu działalności gospodarczej oraz wysokości dochodu),
„przenosząc na niego całe ryzyko w ich wypełnieniu, bez określenia obowiązków
KRUS, co jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa
prawnego i zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP)”. Tymczasem
skarżąca nie znała przepisów, a pomimo tego, że kilkakrotnie składała wnioski o
wydanie zaświadczeń o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników, nigdy nie
została pouczona przez KRUS, że w przypadku podjęcia działalności gospodarczej,
będzie zobowiązana do złożenia zaświadczenia o rozpoczęciu działalności
gospodarczej i składania zaświadczeń o należnym podatku z tej działalności.
Informacji takich nie otrzymała także od innych organów, którym zgłosiła
rozpoczęcie działalności gospodarczej tj. od Urzędu Gminy ani od ZUS.
Tymczasem organy administracji publicznej oraz rentowe powinny ze sobą
współdziałać, a zatem dokonanie zgłoszenia choćby jednemu z nich powinno być
wystarczające do możliwości kontynuowania ubezpieczenia rolniczego. Wymaganie
przez ustawodawcę wypełniania obowiązków przez dużo słabszą stronę
ubezpieczeniowego stosunku prawnego powinno rodzić zwiększone, a co najmniej
takie same obowiązki organów rentowych. Wypełnienie przez organy rentowe
obowiązku pouczenia o konieczności dokonania przez ubezpieczonych aktów
staranności nie rodzi żadnych kosztów i problemów, a może być dokonane za
pomocą standardowego pouczenia zawartego przy dowolnej czynności KRUS.
„Brak dokonania jedynie aktów staranności, których (skarżąca) nie ukrywała przed
organami administracji publicznej oraz przy braku pouczenia o obowiązkach
skarżącej przez organ rentowe - KRUS, nie powinien skutkować tak
rygorystycznymi sankcjami” jak wyłączenie z ubezpieczenia społecznego rolników.
W przypadku skarżącej, która prowadzi gospodarstwo rolne o niskiej
dochodowości, „zrodzi to obowiązek zapłaty prawie 100.000 zł tytułem składek na
ubezpieczenie społeczne”.
7
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie odwołania oraz o zasadzenie kosztów postępowania, w tym kosztów
zastępstwa adwokackiego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy prawne już dlatego, że
zaskarżony wyrok zapadł przedwcześnie, bo bez należytego rozeznania sprawy. U
jej podłoża leży nieuzasadniona pewność Sądu drugiej instancji, że skarżąca nie
zgłosiła podjęcia pozarolniczej działalności właściwym organom. Wprawdzie
istotnie nie zgłosiła ona tego faktu bezpośrednio Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (KRUS), tym niemniej złożyła wniosek o wpis do ewidencji
działalności gospodarczej, który przecież „stanowi jednocześnie zgłoszenie do
ZUS/KRUS”, w którym wskazała KRUS w S. jako jej instytucję ubezpieczeń
społecznych. Takie zgłoszenie właściwej dla skarżącej „jednostki ubezpieczeń
społecznych” wymagało jego niezwłocznego, nie później niż w dniu roboczym
następującym po dokonaniu wpisu, przekazania przez Centralną Ewidencję i
Informację o Działalności Gospodarczej (CEIDG) „za pośrednictwem elektronicznej
platformy” do właściwego naczelnika urzędu skarbowego wskazanego przez
skarżącą, a po uzyskaniu informacji o nadanym numerze identyfikacji podatkowej
(NIP) - do wskazanej instytucji ubezpieczeń społecznych (art. 23 ust. 1 w związku z
art. 25 ust. 1 i art. 28 pkt 2 ustawy z dnia o swobodzie działalności gospodarczej,
Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.). Tymczasem w aktach sprawy znajduje
się tylko zaświadczenie Urzędu Gminy K. z dnia 14 marca 1997 r., które zamiast do
wskazanej przez skarżącą jednostki KRUS zostało błędnie przesłane do „ZUS – Ż.”
(k. 41 akt ubezpieczenia - a.u.).
Nieprzekazanie przez organy publiczne zgłoszenia podjęcia pozarolniczej
działalności gospodarczej wskazanej przez skarżącą jednostki KRUS uruchomiło w
istocie rzeczy losowy ciąg zdarzeń, który - na gruncie skomplikowanych i często
zmieniających się regulacji prawa rolniczych ubezpieczeń społecznych - nie został
w ogóle rozeznany, ale „urzędniczo” restrykcyjnie zakwalifikowany jako prowadzący
do ustania tytułu rolniczego ubezpieczenia skarżącej, dla której działalność rolnicza
8
ewidentnie stanowiła i stanowi główne źródło utrzymania. Dopiero bowiem 7 lipca
2011 r. Oddział ZUS w T. przekazał właściwej jednostce KRUS informację, że
skarżąca „figuruje w okresie od 01.01. 1999 r. do 27.02.1999 r. jako osoba
zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej z siedzibą C. 36, K.”, tyle że stanowiące integralną część
wniosku skarżącej o wpis do ewidencji działalności gospodarczej - wskazanie przez
skarżącą KRUS w S. jako właściwej instytucji ubezpieczeń społecznych, nie zostało
w ogóle przesłane do KRUS, a instytucja ta dowiedziała się o wpisie skarżącej do
ewidencji działalności gospodarczej dopiero z decyzji wójta Gminy K. z dnia 21
lipca 2011 r., już o wykreśleniu skarżącej z tej ewidencji „z datą 2011-05-05” (k. 42
a.u.).
Po uzyskaniu tej informacji KRUS nie rozeznała ujawnionych okoliczności
sprawy, ale zaskarżoną decyzją z dnia 21 lipca 2011 r. stwierdziła „wsteczne”
ustanie rolniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym od 1 kwietnia
2005 r., z bezpodstawnym i mało zrozumiałym uzasadnieniem, że skarżąca nie
dotrzymała terminu złożenia zaświadczenia właściwego organu podatkowego o
wysokości należnego podatku „za miniony rok”. Tymczasem i co do zasady - rolnik,
który w terminie 14 dni o dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności
gospodarczej nie złoży w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego (art. 5a ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity
tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o
ubezpieczeniu społecznym rolników), przestaje podlegać temu ubezpieczeniu,
dlatego że z mocy prawa zostaje objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami
społecznymi z innego tytułu - prowadzenia pozarolniczej działalności od dnia jej
rozpoczęcia (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), choćby opłacał należny podatek dochodowy od
przychodów z tej działalności w kwotach nieprzekraczających ustawowej rocznej
kwoty granicznej (2.528 zł).
Równocześnie, mając na uwadze wyżej opisane i zawinione przez organy
publiczne nieprzekazanie właściwej KRUS zgłoszenia podjęcia przez skarżącą
9
pozarolniczej działalności, Sąd Najwyższy wstępnie ocenił, że ogólnikowe i w
istocie rzeczy oczywiście ułomne pouczenia skarżącej, dla której działalność
rolnicza stanowi główne źródło utrzymania, o obowiązku informowania KRUS „bez
wezwania o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o
zmianach tych okoliczności”, lub że „ubezpieczenie społeczne rolników ustaje
ostatniego dnia kwartału, w którym ustały ustawowe warunki podlegania temu
ubezpieczeniu”, nie zawierały wystarczająco identyfikowalnej, ale wręcz żadnej
informacji o warunkach kontynuowania ubezpieczenia rolniczego w razie zbiegu z
ubezpieczeniem społecznym z tytułu podjęcia pozarolniczej działalności, której
skarżąca nie uzyskała wskutek zawinienia organów publicznych (samorządowych,
CEIDG) ani od organów rentowych.
W tym kontrowersyjnym zakresie Sąd Najwyższy ponadto miał na uwadze,
że regulacje zawarte w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
dotykają konstytucyjnie chronionego prawa podmiotowego do podlegania rolnika,
dla którego działalność rolnicza stanowi podstawowe źródło utrzymania, tytułowi
rolniczego ubezpieczenia społecznego. Tytuł ten nie powinien być pochopnie
wygaszany w razie oczywiście niezawinionego, tj. losowego opóźnienia w złożeniu
przez rolnika oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego albo
zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku
dochodowego za poprzedni rok kalendarzowy od przychodów z pozarolniczej
działalności. Takie losowo niezawinione opóźnienie nie niweczy podstaw, celu ani
uzasadnienia kontynuowania rolniczego ubezpieczenia społecznego przez rolnika,
który uzyskuje niewielkie przychody z działalności pozarolniczej. W każdym razie
usunięcie rolnika z ubezpieczenia rolniczego nie powinno odbywać się przez użycie
środków nieproporcjonalnych, które niekonstytucyjnie ingerują w rolniczy tytuł
ubezpieczenia społecznego i prowadzą jedynie do „zaciśnięcia pętli zadłużeniowej’
w postaci zaległości składkowych z innego (zbiegającego się) tytułu ubezpieczeń
społecznych, która doprowadza rolnika do stanu upadłości finansowej.
Według Sądu Najwyższego, restrykcyjny rygoryzm automatycznego ustania
rolniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym wskutek okoliczności
niezawinionych przez skarżącą można poddać sanacji przez przywrócenie jej
terminów do kontynuowania ubezpieczenia rolniczego. Wymaga to rozważania
10
wyżej ujawnionych okoliczności sprawy i weryfikacji tego, czy uzyskanie danych
wymaganych do kontynuowania ubezpieczenia rolniczego może odbyć się bez
zastosowania nieproporcjonalnie drastycznych sankcji w postaci wyłączenia
skarżącej z ubezpieczenia rolniczego i włączenia jej do ubezpieczenia społecznego
z tytułu okresowo prowadzonej niskodochodowej działalności pozarolniczej, jeżeli w
razie objęcia skarżącej ubezpieczeniem z tytułu pozarolniczej działalności zostanie
ona obarczona szacowanym na „prawie 100.000 zł” obowiązkiem uregulowania
zaległości składkowych w ZUS, której racjonalnie rzecz ujmując skarżąca i tak nie
będzie w stanie zapłacić z dochodów z działalności rolniczej. W takich
okolicznościach sprawy ewidentnie widoczne jest niezachowanie konstytucyjnej
cechy proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), która w warunkach
spełnienia przez skarżącą przesłanek do kontynuowania rolniczego ubezpieczenia
społecznego, miałaby nieproporcjonalnie pozbawić skarżącą rolniczego tytułu
ubezpieczeń społecznych wskutek losowo niezawinionego przez nią uchybienia
terminów złożenia oświadczeń lub zaświadczeń niezbędnych do nieprzerwanego
kontynuowania rolniczego tytułu ubezpieczeń społecznych. Przywrócenie
uchybionych z przyczyn niezawinionych lub niezależnych od rolnika terminów do
kontynuowania rolniczego ubezpieczenia społecznego wymaga poszanowania
zasady, aby rolnik, dla którego praca w gospodarstwie stanowi główne źródło
utrzymania, nie tracił pochopnie rolniczego tytułu ubezpieczenia społecznego. W
przeciwnym razie dochodzi do zastosowania nieproporcjonalnie surowej sankcji w
zestawieniu z niezawinionym uchybieniem terminów nieadekwatnie wygaszających
rolniczy tytuł ubezpieczeń społecznych. Ujawnione kontrowersje nie mają takiego
charakteru, który uniemożliwiałby ich usunięcie za pomocą dopuszczalnych reguł
wykładni prawa, która nie powinna ograniczać się do gramatycznego brzmienia
regulacji zawartych w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ale
wymaga zastosowania reguł interpretacji celowościowo-systemowej, z
uwzględnieniem konstytucyjnej cechy proporcjonalności, która w razie ewidentnego
zawinienia organów publicznych wyklucza pozbawienie skarżącej rolniczego tytułu
ubezpieczeń społecznych w sposób prowadzący do niewspółmiernie wielkiego jej
zadłużenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (z tytułu zaległości składkowych
na ubezpieczenie z prowadzonej pozarolniczej działalności).
11
Sąd Najwyższy uznał, że ze względu na niezdefiniowane w prawie rolniczych
ubezpieczeń społecznych pojęcie zdarzeń losowych, które uzasadniają lub
usprawiedliwiają złożenie przez rolnika wniosku o przywrócenie terminu do złożenia
oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego lub zaświadczenia
właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego za
poprzedni rok kalendarzowy od przychodów z pozarolniczej działalności (art. 5a
ust. 7 w związku z ust. 1 pkt 1 lub ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników), nie można wykluczyć możliwości udowodnienia przez rolnika, że takim
zdarzeniem była usprawiedliwiona w konkretnym przypadku nieznajomość
skomplikowanych regulacji zbiegu wymienionych tytułów podlegania
ubezpieczeniom społecznym, jeżeli we wniosku o wpis do ewidencji działalności
gospodarczej rolnik wskazał KRUS jako jednostkę ubezpieczeń społecznych,
podjęcie pozarolniczej działalności było znane organom publicznym
(samorządowym i ewidencyjnym - CEIDG) oraz Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych, do którego rolnik odprowadzał składki na ubezpieczenie zdrowotne
od przychodów z pozarolniczej działalności, a instytucje te nie przekazały
zgłoszenia do KRUS ani udzieliły rolnikowi koniecznych informacji o możliwości i
warunkach kontynuowania ubezpieczenia rolniczego. Dlatego należało orzec jak w
sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.