Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 273/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Jan Bogdan Rychlicki
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie M. T.
skazanego z art. 228 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 27 marca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 15 marca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w R.
z dnia 11 października 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia
o środku karnym (pkt I) i w tym zakresie sprawę przekazuje do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. do
postępowania odwoławczego.
2
UZASADNIENIE
M. T. stanął pod zarzutem tego, że:
I – w okresie 25 – 28 grudnia 2000r. w M. działając w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej w związku z pełnieniem funkcji Ordynatora Oddziału
Położniczo – Ginekologicznego Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki
Zdrowotnej przyjął od K. C. korzyść majątkową w postaci 200 zł.
tj. popełnienia czynu z art. 228§1 k.k.;
II – w dniu 2 listopada 2005r. w M. działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej w związku z pełnieniem funkcji Ordynatora Oddziału Położniczo –
Ginekologicznego Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej przyjął
od W. T. korzyść majątkową w postaci 500 zł.
tj. popełnienia czynu z art. 228§1 k.k.;
III – w dniu 20 stycznia 2009r. w M. działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej w związku z pełnieniem funkcji Ordynatora Oddziału Położniczo –
Ginekologicznego Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej przyjął
od K. Ł. korzyść majątkową w postaci 200 zł.
tj. popełnienia czynu z art. 228§1 k.k.
Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z dnia 11 października 2011r. uznał
oskarżonego za winnego popełnienia zarzuconych mu czynów i skazał go za każdy
z nich na kary po 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz po 50 stawek dziennych
grzywny przyjmując każdą z nich za równoważną kwocie 40 zł. Jednostkowe kary
pozbawienia wolności i grzywny połączono kara łączną roku pozbawienia wolności i
100 stawek dziennych grzywny po 40 zł każda. Wykonanie kary łącznej
pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 2 lata.
Na podstawie art. 45§1 k.k. orzeczono wobec oskarżonego przepadek
korzyści majątkowej w kwocie 900 zł.
Wyrok zaskarżony został apelacją obrońcy oskarżonego, w której
podniesiono zarzuty:
- rażącego naruszenia prawa procesowego, mianowicie art. 2§2 k.p.k., art.
5§2 k.p.k., art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k.,
- błędu w ustaleniach faktycznych.
Wskazując na powyższe, obrona wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i
uniewinnienie oskarżonego od stawianych mu zarzutów.
3
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 15 marca 2012r. w sprawie XI Ka 33/12
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił rozstrzygnięcie zapadłe na
podst. art. 45§1 k.k., a w pozostałej części wyrok Sądu Rejonowego utrzymał w
mocy.
Orzeczenie to zaskarżone zostało w zakresie dotyczącym wymiaru kary, na
niekorzyść skazanego, kasacją wniesioną w dniu 26 lipca 2012r. przez Prokuratora
Generalnego. W skardze podniesiono zarzut:
- rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia prawa
karnego materialnego, a mianowicie art. 45§1 k.k. polegającego na błędnym
uznaniu, iż orzeczenie tytułem środka karnego obligatoryjnego przepadku
równowartości korzyści majątkowej odniesionej przez M. T. w wyniku popełnienia
przestępstw przypisanych mu w pkt II i III wyroku Sądu Rejonowego wymaga
władania przez sprawcę w chwili orzekania równowartości takiej korzyści
majątkowej bądź też pozostawaniem jej w zakresie faktycznego władztwa organów
prowadzących postępowanie karne, co w konsekwencji skutkowało, w wyniku
zmiany wyroku, niezasadnym odstąpieniem od orzeczenia przewidzianego w tym
przepisie obligatoryjnego zasądzenia wobec oskarżonego przepadku
równowartości osiągniętej korzyści majątkowej w kwocie 700 zł.
Podnosząc powyższe, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w L.
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja wniesiona przez Prokuratora Generalnego jest oczywiście zasadna.
Sąd Okręgowy dokonując zmiany wyroku Sądu I – instancji miał rację tylko w
jednym, bezsprzecznie art. 45§1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w czasie
popełnienia pierwszego z przypisanych skazanemu przestępstw, nie dawał
podstawy do orzeczenia środka karnego przepadku korzyści majątkowej, w innej
sytuacji, niż skazanie, o którym mowa w art. 65 k.k. (działanie w zorganizowanej
grupie przestępczej lub ustalenie, że skazany uczynił sobie z popełniania
przestępstw stałe źródło dochodu). Zmiana brzmienia art. 45 k.k. rozszerzająca
penalizację, nastąpiła dopiero z dniem 4 lutego 2001r. – ustawa z dnia 9 września
2000r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego,
ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawy o zamówieniach publicznych
oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz. U. Nr 93, poz.1027). Czyn zarzucony
4
skazanemu w pkt I, popełniony został w dniu 28 grudnia 2000r. i nie przyjęto, aby
popełniono go w warunkach art. 65 k.k. W tym zakresie błędne rozstrzygnięcie
Sądu Rejonowego słusznie zmieniono.
Powyższego nie można jednak już odnieść do pozostałego zakresu zmian
dokonanych przez Sąd Odwoławczy. Zmiany te zostały uzasadnione w sposób
niezrozumiały i na ile można odczytać intencje Sądu Okręgowego, oparto je na
wadliwej wykładni prawa.
Środek karny przepadku z art. 39 pkt 4 k.k. ma swoje dwie postacie
ustawowe – przepadku przedmiotów (art. 44 k.k.) i korzyści majątkowej (art. 45
k.k.). Możliwe jest też orzeczenie równowartości obu powyższych. W pierwszej z
wymienionych postaci środek ten ukierunkowany jest na pozbawienie sprawcy
przedmiotów uzyskanych w wyniku popełnienia czynu zabronionego, a więc
owoców przestępstwa oraz narzędzi służących lub przeznaczonych do jego
popełnienia. Przez korzyść majątkową natomiast rozumieć natomiast należy
przysporzenie aktywów lub zmniejszenie pasywów, jakie sprawca osiągnął w
wyniku popełnienia przestępstwa.
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy przypomnieć należy, że w wyniku
popełnienia przypisanych mu w pkt II i III przestępstw, skazany uzyskał pieniądze w
kwocie 700 zł. Pieniądze te zatem, były zarazem, z jednej strony przedmiotami
pochodzącymi z przestępstwa, jak i realną korzyścią majątkową. Jednocześnie
pieniądz, z istoty swojej, ma cechy zarówno rzeczy oznaczonej co do tożsamości –
o ile mówimy o indywidualnie określonych banknotach o zidentyfikowanych
numerach seryjnych, jak i rzeczy oznaczonej co do gatunku – gdy znany jest tylko
rodzaj waluty, nominał, ilość sztuk, czy łączna kwota.
Bezsprzecznie, orzeczenie przepadku pieniędzy w oparciu o art. 44§1 k.k.
możliwe będzie tylko wówczas, gdy zachowają one cechę oznaczenia co do
tożsamości. Sytuacja taka będzie miała miejsce na przykład, gdy sprawca zostanie
ujęty na gorącym uczynku popełniania przestępstwa lub bezpośrednio potem i
będzie dysponował pieniędzmi pochodzącymi z przestępstwa, które następnie, w
postaci konkretnych banknotów, zostaną zabezpieczone jako dowód rzeczowy.
Stosunkowo rzadki będzie też przepadek równowartości korzyści majątkowej, bo
zasadniczo ograniczy się on do sytuacji, gdy uzyskana korzyść nie będzie miała
charakteru materialnego – przykładowo może polegać na uzyskaniu usługi lub
5
zwolnienia z długu. Żadne z opisanych zdarzeń nie zaistniało jednak w niniejszej
sprawie.
W sytuacji, gdy pochodzącymi z przestępstwa przedmiotami (jego owocami)
są pieniądze, w oczywisty sposób wprost stanowią one jednocześnie korzyść
majątkową. Po włączeniu tych pieniędzy do majątku sprawcy (choćby poprzez
wymieszanie z innymi banknotami) tracą one cechy indywidualne. Możliwe zatem
jest orzeczenie jedynie przepadku równowartości takich przedmiotów.
Ponieważ zaś istotą obowiązującej regulacji ustawowej w omawianym
zakresie jest pozbawienie sprawcy osiągniętych owoców przestępstwa lub korzyści
majątkowej, orzeczenie przepadku w tym zakresie, powinno być obligatoryjne.
Skutkiem powyższego, na gruncie niniejszej sprawy, powinno zatem być,
orzeczenie bądź to przepadku równowartości przedmiotu pochodzących
bezpośrednio z przestępstwa bądź osiągniętej w wyniku tego przestępstwa korzyści
majątkowej.
W takim zatem wypadku, jak będący przedmiotem rozstrzygania w niniejszej
sprawie, przyjąć należy, że zakresy penalizacji objęte dyspozycją art. 44§4 k.k. i
art. 45§1 k.k. całkowicie się pokrywają. Nie ma zatem też, z praktycznego punktu
widzenia, istotniejszego znaczenia, który z przywołanych wyżej przepisów zostanie
wskazany jako podstawa orzeczenia środka karnego przepadku.
Stąd też, nie można podzielić argumentacji przedstawionej przez Sąd
odwoławczy w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.
Całkowicie natomiast niezrozumiałe jest uzależnienie przez ten Sąd
możliwości orzeczenia omawianego przepadku korzyści majątkowej od tego, czy
„sprawca w dacie orzekania znajduje się w posiadaniu takiej równowartości”. Tą
niejasność odnieść należy przede wszystkim do tego, że z uzasadnienia wyroku
Sądu Okręgowego nie wynika, co rozumie on przez posiadanie tej
skonkretyzowanej równowartości. Z pewnością bowiem, nie chodzi tu Sądowi o
posiadanie środków finansowych w takiej kwocie. Wynika to choćby stąd, że
skazanego obciążono kosztami postępowania odwoławczego w kwocie 1000 zł., a
więc uznano tym samym, że dysponuje on środkami materialnymi w takiej
wysokości. Przedstawiona przez Sąd Odwoławczy konkluzja nie ma uzasadnienia
ustawowego i nawet, gdyby zakładać, że odnosić należy ją do sytuacji, gdy
sprawca nie dysponuje już środkami materialnymi będącymi równowartością
osiągniętej przez niego korzyści majątkowej z popełnienia przestępstwa (sytuacji
6
majątkowej oskarżonego Sąd w ogóle nie analizował na użytek zaprezentowanych
twierdzeń, jak wynika z oświadczenia skazanego – k. 291 – osiąga on miesięczne
dochody ok. 10 – 11 tyś. zł.), to taka sytuacja, w sposób oczywisty, nie ma miejsca
w niniejszej sprawie.
Kierując się przedstawionymi względami, Sąd Najwyższy orzekł o uchyleniu
zaskarżonego wyroku w części uchylającej rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego o
orzeczeniu środka karnego.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Odwoławczy powinien raz jeszcze
rozważyć, czy istnieją podstawy do orzeczenia środka karnego przepadku korzyści
majątkowej, a jeżeli tak, to w jakim zakresie i stanowisko swoje rzetelnie uzasadnić.
Mając na względzie wyżej przedstawione względy, Sąd Najwyższy orzekł,
jak na wstępie.