Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 185/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa D. R.
przeciwko R. G., Towarzystwu Ubezpieczeń Allianz Polska Spółce Akcyjnej w
Warszawie i Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń na Życie Spółce Akcyjnej w
Warszawie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 marca 2013 r.,
skarg kasacyjnych powoda i pozwanego R. G.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 listopada 2011 r.,
oddala obie skargi kasacyjne; koszty postępowania
kasacyjnego znosi wzajemnie.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3 listopada 2011 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w G. z dnia 19 maja 2011 r. o tyle, że zasądzoną od pozwanego R. G.
na rzecz powoda D. R. kwotę 62362 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania
podwyższył do kwoty 76946 zł, a dalej idącą apelację powoda oddalił. Oddalił też
apelację pozwanego. Podzielił pogląd, że zgodnie z art. 11 k.p.c., ustalenia
wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego Sądu w T.
z dnia 20 grudnia 2004 r. wiążą sąd w niniejszym postępowaniu cywilnym co do
popełnienia przestępstwa z art. 110.582 Kodeksu Karnego włoskiego, którego
hipoteza nie odbiega w istotny sposób od występku z art. 158 § 1 k.k. Przyjął, że
pozwany popełnił przestępstwo przypisane mu tym wyrokiem karnym, mianowicie,
współuczestniczył z Ł. K. w pobiciu powoda, kopiąc i uderzając pięściami, w wyniku
czego powód doznał obrażeń osobistych (urazu podstawy czaszki ze złamaniem w
części potylicznej, liczne stłuczenia w części czołowej i przeciwstawnej)
powodujących konieczność leczenia przez okres około 30 dni. Nie podzielił oceny
Sądu Okręgowego, że powodowi można przypisać zachowanie uzasadniające
przyjęcie jego przyczynienia się do powstałej szkody. Ponadto uznał, że powód nie
wykazał szkody z tytułu utraconych zarobków.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosły obie strony.
Skarga kasacyjna pozwanego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c.
– zawiera zarzut naruszenia art. 11 k.p.c., 362, 445, 118 w zw. z art. 4421
§ 2 k.c.,
i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej apelację
powoda i oddalającej apelację pozwanego oraz przekazania sprawy w tej części do
ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna powoda – oparta na podstawie drugiej z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 385 w zw. z art. 386 § 4, 217 § 1 i 227 k.p.c., art.
382 w zw. z art. 240 § 1 i 162 k.p.c., art. 328 k.p.c., i zmierza do uchylenia
zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację powoda oraz przekazania
sprawy w tej części do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kluczowym zagadnieniem w rozpoznawanej sprawie jest, czy prawomocny
wyrok skazujący sądu karnego włoskiego, państwa Unii Europejskiej, za czyn
podlegający ściganiu karnemu w Polsce wiąże na podstawie art. 11 k.p.c. Pozwany
zarzucił, że niepodobna objąć hipotezą tego przepisu zagranicznych wyroków
skazujących. Pojęcia „przestępstwo” oraz „postępowanie karne” zostały użyte
w tym przepisie jedynie w znaczeniu zdefiniowanym na gruncie prawa polskiego
w art. 1 k.p.k. oraz art. 7 k.k.
Trzeba zauważyć, że prawomocne orzeczenie karne zapadło w sprawie
powoda po dniu 1 maja 2004 r., tj. po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej,
kiedy Polska była związana art. 54 Traktatu wykonawczego do Układu z Schengen
z dnia 14 czerwca 1995 r. (Dz. Urz. UE z 2000 r. Nr 239, poz. 19 ze zm.), który od
chwili wejścia w życie traktatu amsterdamskiego stał się częścią acquis
communautaire Unii Europejskiej (por. wyrok SN z dnia 2 czerwca 2006 r., IV KO
22/05, OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 75, z dnia 29 marca 2011 r., III KK 365/10 nie
publ.). Zgodnie z art. 54 tego Traktatu osoba, której proces zakończył się wydaniem
prawomocnego wyroku na obszarze jednej Umawiającej się Strony, nie może być
ścigana na obszarze innej Umawiającej się Strony za ten sam czyn, pod warunkiem
że została nałożona i wykonana kara lub jest ona w trakcie wykonywania, lub nie
może być już wykonana na mocy przepisów prawnych skazującej Umawiającej się
Strony. To oznacza, przy uwzględnieniu art. 114 § 3 pkt 3 k.k., że prawomocny
wyrok Sądu w T. z dnia 20 grudnia 2004 r.(wykonany) stoi na przeszkodzie
ściganiu karnemu pozwanego w Polsce za przypisany jemu tym wyrokiem czyn.
Powstała bowiem na przyszłość w sprawie o ten sam czyn przesłanka rzeczy
osądzonej (res iudicata - art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.). Przy czym, użyte w art. 54
Traktatu sformułowanie „za ten sam czyn” odnosi się do natury czynów, a nie do
prawnej kwalifikacji. Odmienna kwalifikacja prawna tego samego czynu nie stanowi
przeszkody do zastosowania art. 54 Traktatu. Najważniejszym kryterium dla
ustalenia tożsamości czynu w świetle art. 54 Konwencji jest kryterium tożsamości
zdarzenia, rozumianego jako całość, na którą składają się wszystkie związane ze
sobą okoliczności dotyczące zdarzenia.
Zgodnie ze zdaniem pierwszym art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego
w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia
4
przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Niewątpliwie, związanie owo,
jak zauważa się w literaturze, jest swoistym skutkiem zewnętrznym prawomocnego
wyroku skazującego, którego podstawę stanowi „szczególna norma” (art. 11 k.p.c.),
mająca na względzie tylko i wyłącznie specyficzne zjawisko procesowe, mianowicie
przeniesienie ustaleń z procesu karnego co do popełnienia przestępstwa,
zamieszczonych w zasadzie w sentencji wyroku skazującego, do procesu
cywilnego. Polega na tym, że sąd w postępowaniu cywilnym przyjmuje te ustalenia
jako jeden z elementów podstawy faktycznej swego rozstrzygnięcia. W rezultacie
strona, która w postępowaniu karnym została prawomocnie skazana nie może już
udowadniać przed sądem cywilnym, że nie popełniła czynu, który wypełnia normę
prawną i został jej przypisany jako przestępstwo (por. art. 413 k.p.k.).
Konsekwencją skazania w postępowaniu karnym przez Sąd państwa Unii
Europejskiej prawomocnym wyrokiem jest, jak wskazano, niemożność wszczęcia
postępowania w rozumieniu art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., z uwagi na negatywną
przesłankę powagi rzeczy osądzonej. To „związanie” stanowi podstawę do
rozszerzenia obowiązywania art. 11 k.p.c. na wyroki zagraniczne w drodze
prowspólnotowej wykładni tego przepisu. Zatem zarzut naruszenia art. 11 k.p.c. nie
podlegał uwzględnieniu.
Sądy niższych instancji zasadnie uznały, że nie wiążą sądu w postępowaniu
cywilnym poza wskazanymi ustaleniami wyroku karnego co do popełnienia
przestępstwa ustalenia wszelkich innych okoliczności, jak np. przyczyn popełnienia
przestępstwa, wzajemnych krzywd wyrządzonych przez poszkodowanego i innych
okoliczności towarzyszących popełnieniu przestępstwa, a także ustalenia
dotyczące następstw popełnionego przestępstwa i poczyniły w tym zakresie
stosowne ustalenia. Sąd Apelacyjny poczynione ustalenia Sądu Okręgowego
uzupełnił ustalając, że udział powoda w zajściu sprowadzał się do próby
rozdzielenia pozwanego i B. S. Na gruncie tego ustalenia, wiążącego Sąd
Najwyższy, zasadnie uznał, wbrew zarzutom skargi kasacyjnej pozwanego, że
powód swoim zachowaniem nie przyczynił się do powstałej szkody.
Odnośnie do zarzutu pozwanego naruszenia art. 445 § 1 k.c., godzi się
przypomnieć, że w myśl tego przepisu w razie uszkodzenia ciała lub wywołania
rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem
5
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zarówno w orzecznictwie, jak
i w nauce prawa przyjmuje się, że zadośćuczynienie pełni funkcję kompensacyjną,
przyznana bowiem suma pieniężna ma stanowić przybliżony ekwiwalent
poniesionej szkody niemajątkowej. Powinna ona wynagrodzić doznane cierpienia
fizyczne i psychiczne, aby w ten sposób przynajmniej częściowo została
przywrócona równowaga zachwiana na skutek popełnienia czynu niedozwolonego.
Ocenny charakter kryteriów wyznaczających wysokość odpowiedniej sumy, o której
mowa w art. 445 § 1 k.c., sprawia, że zarzut naruszenia tego przepisu przez
zawyżenie lub zaniżenie wysokości przyznanego zadośćuczynienia może być
skuteczny tylko w razie oczywistego naruszenia tych kryteriów przez sąd drugiej
instancji (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r., III CKN
339/98, OSNC 2000, nr 3, poz. 58, z dnia 29 października 1999 r., I CKN 173/98,
nie publ., z dnia 12 października 2000 r., IV CKN 128/00, nie publ., z dnia 4 lipca
2002 r., I CKN 837/00, nie publ. i z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 282/03, nie publ.
I z dnia 15 lutego 2006 r., IV CK 384/05, nie publ.). Takiego naruszenia, wbrew
zarzutowi pozwanego, niepodobna dostrzec, jeśli się uwzględni cierpienia fizyczne
i psychiczne powoda związane z doznanymi obrażeniami ciała.
Z tych przyczyn skarga kasacyjna pozwanego nie podlegała uwzględnieniu.
Istota zarzutów skargi kasacyjnej powoda sprowadza się do twierdzenia, że
Sądy niższej instancji uchybiły przytoczonym w skardze przepisom procedury
przez niedopuszczenie (pominięcie) dowodu z opinii biegłego księgowego, który by
wyliczył utracone przez powoda zarobki.
Sądy niższych instancji rozstrzygające w sprawie wyszły z założenia, że
przedłożone przez powoda umowy zlecenia (dokumenty) są dokumentami
prywatnymi w rozumieniu art. 245 k.p.c., i że z dokumentem prywatnym nie wiąże
się domniemanie prawne, iż jego treść przedstawia rzeczywisty stan rzeczy.
Wychodząc z tego prawidłowego założenia dokonały oceny tych dokumentów,
w wyniku której przekreśliły ich wartość dowodową. Przy tej ocenie nie zachodziła
potrzeba przeprowadzenia wnioskowanego dowodu z opinii biegłego księgowego.
Skarżący powód zaś tej oceny nie podważył w drodze odpowiednio
sformułowanych zarzutów kasacyjnych.
6
Z tych przyczyn nie podlegała uwzględnieniu również skarga kasacyjna
powoda.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
db