Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 259/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Uniwersytetowi w O.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O.
z dnia 18 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód J. B. wniósł przeciwko pozwanemu Uniwersytetowi w O. powództwo
o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. Pozwany powództwa
nie uznał i wniósł o jego oddalenie. Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 19
kwietnia 2011 r. powództwo oddalił, nie obciążając powoda kosztami procesu. Sąd
Okręgowy w O. wyrokiem z 15 września 2011 r., po rozpoznaniu apelacji strony
powodowej, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z 1 marca
2012 r. oddalił powództwo i rozstrzygnął o kosztach procesu. Sąd ustalił, że 1
grudnia 2001 r. powód został zatrudniony na podstawie mianowania na stanowisku
adiunkta w Katedrze Matematyki Stosowanej na Wydziale Matematyki i Informatyki
Uniwersytetu w O. na czas nieokreślony. Zgodnie z § 70 Statutu tej uczelni, okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby niemającej stopnia doktora
habilitowanego nie powinien przekraczać 9 lat, lecz może być przedłużony po
uzyskaniu pozytywnej oceny nie więcej niż o trzy dwuletnie przedziały czasowe
(łącznie do 15 lat). Zgodnie z art. 132 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o
szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm. (powoływanej dalej, jako:
„ustawa”), powód w trakcie zatrudnienia przez stronę pozwaną podlegał
obowiązkowej okresowej ocenie nauczycieli akademickich. 1 marca 2010 r. powód
poddany został kolejnej ocenie przez komisję oceniającą za okres pracy od 21 maja
2009 r. do 20 maja 2010. Kierownik jednostki organizacyjnej ocenił, że powód nie
rokuje zakończenia przewodu habilitacyjnego ze względu na brak publikacji już od
kilku lat. Prowadzenie zajęć dydaktycznych ocenił pozytywnie. Komisja oceniająca
całokształt działalności dydaktycznej powoda oceniła warunkowo-pozytywnie,
działalność naukową negatywnie, działalność organizacyjną negatywnie i
całokształt działalności powoda oceniony został warunkowo-pozytywnie. Komisja
zaleciła rozwiązanie z powodem stosunku pracy. Powód w uwagach do oceny
wskazał jedynie, że „nie podjęto działań, żeby ukarać przestępców”. Nie odwołał się
od niej do uczelnianej komisji oceniającej. 30 listopada 2010 r. upłynął okres 9 lat
zatrudniania powoda na stanowisku adiunkta. Przed upływem tego okresu powód
nie otrzymał stopnia doktora habilitowanego. Kierownik Katedry Matematyki
3
Stosowanej dr hab. J. J. wystąpił wówczas do rady wydziału z wnioskiem o
akceptację rozwiązania z powodem stosunku pracy za wypowiedzeniem ze
skutkiem na 30 września 2011 r. 14 grudnia 2010 r. odbyło się posiedzenie rady
wydziału, na którym w tajnym głosowaniu z oddanych 24 głosów 20 osób
opowiedziało się za akceptacją wniosku, 3 osoby były przeciwne, a jedna
wstrzymała się od głosu. Dziekan Wydziału Matematyki i Informatyki zwrócił się z
prośbą do rektora Uniwersytetu w O. o wyrażenie zgody na rozwiązanie z
powodem stosunku pracy z dniem 30 września 2011 r. w związku z brakiem
postępów w rozwoju naukowym. 14 stycznia 2011 r. wręczono powodowi pismo
datowane na 28 grudnia 2010 r. zawierające wypowiedzenie stosunku pracy
łączącego strony ze skutkiem na 30 września 2011 r. Jako przyczynę wskazano
nieuzyskanie przez powoda stopnia naukowego doktora habilitowanego oraz brak
postępów w rozwoju naukowym. 4 sierpnia 2011 r. powód wystosował do
prorektora ds. kadr prof. dr hab. T. R. pismo w sprawie ukrywania dowodów
popełnionych przestępstw.
Sąd pierwszej instancji uznał, że w okolicznościach sprawy wypowiedzenie
powodowi umowy o pracę było uzasadnione, a przyczyna wypowiedzenia była
uzasadniona i rzeczywista. Powód nie wykazał, by jej podłoże stanowiły inne
czynniki.
Od powyższego wyroku apelację wniósł powód zaskarżając go w całości.
Wyrokowi zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie
art. 118 ust. 2 ustawy, a także § 65 ust. 6 Statutu Uniwersytetu w O., które
wskazują, że wyłącznie uprawniony do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem
akademickim jest rektor. W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy oddalił
apelację i nie obciążył powoda kosztami procesu na rzecz pozwanego instancję
odwoławczą.
Uznając apelację za niezasadną Sąd podzielił oceną Sądu pierwszej
instancji, że podane przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia stosunku pracy
były rzeczywiste i stanowiły wystarczającą i zgodną z przepisami prawa podstawę
wypowiedzenia. Apelacja sprowadza się do kwestionowania prawidłowości
dokonanego wypowiedzenia z uwagi na to, że zostało ono dokonane przez
4
prorektora d/s kadr, podczas gdy zdaniem powoda wyłącznie uprawniony jest rektor
Uniwersytetu. W ocenie Sądu odwoławczego zarzut ten był niezasadny. Powołując
się na motywy wyroku Sądu Okręgowego wydanego w niniejszej sprawie 15
września 2011 r., Sąd drugiej instancji stwierdził, że zgodnie z przepisami ustawy i
postanowieniami statutu Uniwersytetu oraz podziałem czynności zatwierdzonym
przez rektora, sprawami pracowniczymi zajmuje się prorektor d/s kadr, który
zarówno zatrudniał powoda jak i dokonywał wypowiedzenia. Nie ma więc
ustawowych podstaw do przyjęcia, że tylko rektor był uprawniony do rozwiązania
stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim. To, że uniwersytetem
kieruje rektor nie uniemożliwia dokonania podziału czynności na poszczególnych
prorektorów i nie uzasadnia wymagania stwierdzenia każdorazowo „z upoważnienia
Rektora”.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powoda zaskarżył w całości wyrok Sądu
Okręgowego wskazując jako jej podstawę niezastosowanie art. 118 ust. 2 ustawy
oraz § 65 ust. 6 statutu Uniwersytetu w O., z których wynika, że wyłącznie
uprawniony do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim jest
rektor. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, ewentualnie o
jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez przywrócenie powoda do
pracy na poprzednich warunkach i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda
kosztów postępowania. Skarżący zwrócił się także do Sądu Najwyższego o
rozważenie, czy przy wydaniu zaskarżonego wyroku Sadu Okręgowego nie doszło
do nieważności postępowania. Taka możliwość wynika, w jego ocenie z faktu, że w
skład Sądu Okręgowego w O., który wydał wyrok w dniu 15 września 2011 r., sygn.
akt …152/11 (gdzie uznał za niezasadny zarzut powoda rażącego naruszenia
prawa materialnego przez niezastosowanie art. 118 ust. 2 ustawy Prawo o
szkolnictwie wyższym z 2005 r.) orzekało dwóch sędziów, którzy również orzekali
przy wydawaniu wyroku objętego skargą kasacyjną (ten sam sędzia
sprawozdawca).
W odpowiedzi na skargę strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości i
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za instancję
kasacyjną według norm przepisanych.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Bezpodstawny okazał się jednak najdalej idący
zarzut nieważności postępowania. Nieważności tej skarżący upatruje w fakcie, że w
składzie Sądu Okręgowego, który wydał wyrok zaskarżony rozpoznawaną skargą
kasacyjną orzekało dwóch sędziów wchodzących w skład Sądu Okręgowego, który
w sprawie tej po jej rozpoznaniu po raz pierwszy przez Sąd Rejonowy orzekł o jej
uchyleniu do ponownego rozpoznania przez ten Sąd. Artykuł 386 § 5 k.p.c., którego
treść ma prawdopodobnie na uwadze skarżący przedstawiając powyższy zarzut,
stanowi, że w wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie. Przepis ten, co wprost wynika z
jego brzmienia, odnosi się do składu sądu pierwszej instancji, któremu sprawa
została przekazana do ponownego rozpoznania, a nie do składu sądu
odwoławczego, orzekającego wskutek ewentualnej ponownej apelacji. Wobec tego
nie ma podstaw do uznania, że skład Sądu drugiej instancji był sprzeczny z
przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c., co uzasadniałoby uznanie
nieważności postępowania. Należy zatem stwierdzić, że obecność w składzie sądu
drugiej instancji sędziów orzekających drugi raz w tej samej sprawie po jej
uchyleniu do ponownego rozpoznania przez sąd pierwszej instancji nie powoduje
nieważności postępowania (art. 386 § 5 w związku z art. 379 pkt 4 k.p.c.).
Trafnie natomiast skarżący zarzucił naruszenie art. 118 ust. 2 ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.
(powoływanej dalej, jako: „ustawa”). Zgodnie z tym przepisem, stosunek pracy z
nauczycielem akademickim w uczelni publicznej nawiązuje i rozwiązuje rektor w
trybie określonym w statucie, z zastrzeżeniem art. 121 ust. 4. Powołany przepis
upoważnia do nawiązania i rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem
akademickim tylko rektora. Przepis ten, jako przepis szczególny, ma pierwszeństwo
przed art. 31
§ 1 k.p., który stanowi, że za pracodawcę będącego jednostką
organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub
organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona osoba. Artykuł 31
§ 1 k.p.
nie ma więc zastosowania do rozważanej czynności prawnej (rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem akademickim) ponieważ na podstawie art. 136 ust. 1 ustawy
6
z 2005 r. oraz art. 5 k.p. przepisy Kodeksu pracy mają zastosowanie jedynie w
sprawach nieuregulowanych w tej ustawie. Sąd Okręgowy uzasadniając swój
pogląd prawny, według którego nie tylko rektor mógł rozwiązać z powodem
stosunek pracy stwierdził, że „zgodnie z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie
wyższym jak i postanowieniami Statutu Uniwersytetu oraz podziałem czynności
zatwierdzonym przez Rektora, sprawami pracowniczymi zajmuje się Prorektor d/s
Kadr, który zarówno zatrudniał powoda jak i dokonywał wypowiedzenia”. Zdaniem
Sądu, brak jest ustawowych podstaw do przyjęcia by tylko rektor uczelni był
uprawniony do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem
akademickim. Przepisy, na które powód się powołuje nie stanowią podstawy do
takich twierdzeń. brak jest ustawowych podstaw do przyjęcia by tylko rektor uczelni
był uprawniony do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem
akademickim. To, że uniwersytetem kieruje rektor ani nie uniemożliwia dokonania
podziału czynności określając je dla poszczególnych prorektorów ani też nie
uzasadnia wymagania stwierdzenia każdorazowo „z upoważnienia Rektora”.
Formułując te twierdzenia, Sąd nie wskazał przepisów, na których je oparł, a które
uzasadniałyby odejście od dyspozycji zawartej w art. 118 ust. 2 ustawy z 2005 r.
Nie wiadomo więc, które przepisy tej ustawy lub postanowienia statutu
Uniwersytetu albo jaki podział czynności zatwierdzony przez rektora (kiedy, w jakim
akcie) pozwoliły mu na odejście od tej dyspozycji. Należy też mieć na uwadze, że
art. 17 ustawy stanowi, że statut określa sprawy związane z funkcjonowaniem
uczelni nieuregulowane w ustawie. Jeśli więc w ustawie znajduje się uregulowanie
zupełne dotyczące określonej kwestii, nie ma możliwości „uzupełniania” materii
ustawowej postanowieniami statutu, szczególnie w kierunku podważającym
rozwiązania ustawowe (zob. wyrok SN z dnia 4 grudnia 2008 r., II PK 155/08
(OSNP 2010 Nr 11-12, poz. 135). Wobec tego należy uznać, że art. 118 ust. 2
ustawy upoważnia do nawiązania i rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem
akademickim tylko rektora, a nie inną osobę wskazaną w statucie uczelni lub
zatwierdzonym przez rektora podziale czynności. Z tych względów zarzut
naruszenia art. 118 ust. 2 ustawy z 2005 r. okazał się uzasadniony.
Nieuzasadniony jest natomiast zarzut naruszenia § 65 ust. 6 statutu
Uniwersytetu. Jak wskazał Sąd Najwyższy, w powołanym już wyżej wyroku z dnia
7
4 grudnia 2008 r., postanowienia statutu uczelni stanowią źródło prawa pracy w
rozumieniu art. 9 § 1 k.p. (zob. też wyrok TK z dnia 10 czerwca 2003 r., SK 37/02,
OTK-A 2003 Nr 6, poz. 53, pkt III 5). Jednocześnie jednak swoiste przepisy prawa
pracy, w tym statut (art. 9 § 1 k.p.), nie są ogłaszane w dzienniku urzędowym i fakt
ich istnienia jest najczęściej znany tylko podmiotom, które je zawarły lub ustaliły. W
rezultacie sędzia nie jest obowiązany znać z urzędu (ex officio) treści tych aktów na
zasadzie iura novit curia. Dlatego stan wiedzy sądu w tym zakresie zależy od
inicjatywy dowodowej stron. Wobec tego, istnienie i treść tych aktów należy do
podstawy faktycznej orzeczenia, natomiast oceną prawną objęte są kwestie ich
obowiązywania (czasowego, przestrzennego, podmiotowego, przedmiotowego),
relacji do innych aktów prawnych oraz wykładni (zob. wyrok SN z dnia 16 czerwca
2011 r., I PK 272/10, LEX nr 1001283; wyrok z 29 stycznia 2008 r., I PK 196/07,
OSNP 2009 Nr 7-8, poz. 89). W rozpoznawanej sprawie przyjęte przez Sąd
Okręgowy ustalenia faktyczne nie obejmują treści § 65 ust. 6 statutu Uniwersytetu,
a skarżący nie sformułował zarzutów naruszenia przepisów postępowania. W tej
sytuacji Sąd Najwyższy nie może wziąć zarzutu naruszenia tego postanowienia pod
uwagę. Nie wpływa to jednak na ogólną ocenę skargi jako uzasadnionej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.