Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 401/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Rafał Malarski
SSN Józef Szewczyk
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie B. K.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 12 kwietnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
na korzyść skazanego
od wyroku łącznego Sądu Okręgowego w G.
z dnia 26 lutego 2009 r.,
uchyla pkt IV zaskarżonego wyroku w zakresie orzeczenia o
karze łącznej pozbawienia wolności oraz pkt V tego wyroku i
postępowanie o wydanie wyroku łącznego w tej części na
podstawie art. 572 k.p.k. umarza, zaś kosztami procesu w tym
zakresie obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w G., po rozpoznaniu sprawy B. K. skazanego m.in.
prawomocnymi wyrokami:
2
„(…)
3. Sądu Rejonowego w W. z dnia 23.06.2004 r., sygn. akt VI K 874/03, za
przestępstwa popełnione w dniu 3 czerwca 2003 r. na karę łączną 1 roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania
na okres lat 2 oraz karę grzywny w rozmiarze 50 stawek dziennych po 10 zł
każda;
4. Sądu Rejonowego w G. z dnia 8.11.2004 r., sygn. akt IX K 346/04, za
przestępstwo popełnione w dniu 10 kwietnia 2003 r. na karę 1 roku i 8
miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w rozmiarze 20 stawek
dziennych po 20 zł każda;
5. Sądu Okręgowego w G. z dnia 25.05.2005 r., sygn. akt IV K 382/04, za
przestępstwo popełnione w dniu 9 października 2004 r. na karę 3 lat i 6
miesięcy pozbawienia wolności, przy czym wyroki IX K 346/04 i IVK 382/04
objęte zostały wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego w G. z dnia 27.02.2006
r., sygn. akt IV K 364/05, gdzie orzeczono karę łączną 4 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności;
6. Sądu Rejonowego w K. z dnia 29.12.2005 r., sygn. akt IV K 1241/05, za
przestępstwo popełnione 15 grudnia 2003 r. na karę 1 roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
lat 5 oraz karę grzywny w rozmiarze 40 stawek dziennych po 10 zł każda;
7. Sądu Rejonowego w G. z dnia 29.11.2007 r., sygn. akt II K 644/06 za
przestępstwo popełnione w dniu 13 sierpnia 2003 r. na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności”,
wyrokiem łącznym z dnia 26 lutego 2009 r., sygn. akt IV K 26/08, orzekł:
I. „na mocy art. 569 § 1 i 2 k.p.k., art. 570 k.p.k., art. 573 § 1 k.p.k., art. 85
k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. orzeczone wyrokami w sprawach: Sądu
Rejonowego w G. z dnia 8.11.2004 r., sygn. akt IX K 346/04, Sądu
Okręgowego w G. z dnia 25.05.2005 r., sygn. akt IV K 382/04 i Sądu
Rejonowego w G. z dnia 29.11.2007 r., sygn. akt II K 644/06, kary
pozbawienia wolności łączy i wymierza skazanemu B. K. karę łączną w
rozmiarze 5 (…) lat i 2 (…) miesięcy pozbawienia wolności;
II. na mocy art. 577 k.p.k. na poczet orzeczonej kary łącznej zalicza
skazanemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności od dnia
25.11.2005 r. do dnia 2.02.2005 r.;
3
III. na mocy art. 575 § 2 k.p.k. ustala, iż wyrok łączny Sądu Okręgowego w
G. z dnia 27.02.2006 r., sygn. akt IV K 364/05 traci moc;
IV. na mocy art. 569 § 1 i 2 k.p.k., art. 570 k.p.k., art. 573 § 1 k.p.k., art. 85
k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. orzeczone wyrokami Sądu Rejonowego w W. z
dnia 23.06.2004 r., sygn. akt VI K 874/03 i Sądu Rejonowego w K. z dnia
29.12.2005 r., sygn. akt IV K 1241/05 kary pozbawienia wolności i
grzywny łączy i wymierza skazanemu B. K. karę łączną 2 (…) lat
pozbawienia wolności oraz karę grzywny w rozmiarze 80 (…) stawek
dziennych po 10 (…) zł każda;
V. na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej
kary łącznej 2 lat pozbawienia wolności warunkowo zawiesza skazanemu
B. K. na okres próby wynoszący 5 (…) lat…”.
Powołany wyrok łączny, który zawierał również rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania (pkt VI) oraz kosztach obrony z urzędu (pkt VII), nie został
zaskarżony i uprawomocnił się w dniu 6 marca 2009 r. (k. 78).
Orzeczenie powyższe, na korzyść skazanego B. K., w części dotyczącej pkt
IV i V jego dyspozycji, zaskarżył w trybie art. 521 § 1 k.p.k. Prokurator Generalny.
W kasacji zarzucił: „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie
przepisów prawa materialnego, tj. at. 85 k.k., polegające na połączeniu dwóch
jednostkowych kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania i orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania w sytuacji, gdy w jednej ze spraw w chwili orzekania
wyrokiem łącznym upłynął okres próby na jaki zawieszono karę pozbawienia
wolności i dalsze 6 miesięcy, a tym samym tak orzeczone kary jednostkowe, nie
podlegały już łączeniu”. W oparciu o powołany zarzut skarżący wniósł o „uchylenie
zaskarżonego wyroku w pkt IV, w zakresie orzeczenia o karze łącznej pozbawienia
wolności i umorzenie postępowania na podstawie art. 572 k.p.k. oraz uchylenie pkt
V jego części dyspozytywnej”, a stanowisko to podtrzymał prokurator Prokuratury
Generalnej również w toku rozprawy kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Odczytanie zarzutu kasacyjnego, tak jak został on sformułowany w
wniesionej przez Prokuratora Generalnego skardze, również przy uwzględnieniu
argumentacji zawartej w jej części motywacyjnej, może zrodzić wątpliwości co do
jego zasadności.
4
Zarzucając rażące naruszenie art. 85 k.k., w zakresie połączenia kar
pozbawienia wolności orzeczonych wyrokami Sądu Rejonowego w W. z dnia
23.06.2004 r., sygn. akt VI K 874/03 i Sądu Rejonowego w K. z dnia 29.12.2005 r.,
sygn. akt IV K 1241/05, autor kasacji wywodzi, że orzeczona tym pierwszym
wyrokiem kara pozbawienia wolności w rzeczywistości w chwili rozstrzygania w
przedmiocie wyroku łącznego już „nie istniała”, a tym samym nie został spełniony
jeden z warunków orzekania kary łącznej, także w ramach wyroku łącznego (art.
569 § 1 k.p.k.), jakim jest wymierzenie – za pozostające w zbiegu realnym
przestępstwa – kar tego samego rodzaju (art. 85 k.k.). Tymczasem, co wynika z
przytoczonych in exstenso w komparycji zaskarżonego wyroku łącznego orzeczeń,
ujętych następnie w pkt IV jego części dyspozytywnej, w obu wymienionych
sprawach B. K. wymierzone zostały kary pozbawienia wolności i grzywny, a więc
bez wątpienia kary tego samego rodzaju, które wobec treści art.. 85 k.k., mogły
zostać objęte węzłem kary łącznej.
W tym miejscu przypomnieć należy jednak i inne okoliczności, które skłoniły
skarżącego do wyrażenia powołanego wyżej poglądu.
Pierwszym ze wskazanych wyroków, który – wobec niezaskarżenia go –
uprawomocnił się w dniu 1 lipca 2004 r., wymierzono B. K. m.in. karę roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres próby 2 lat. Okres ten zakończył swój bieg, z uwagi na unormowanie art. 70 §
1 in principio k.k., w dniu 1 stycznia 2006 r., a jednocześnie w ciągu kolejnych 6
miesięcy od zakończenia okresu próby nie zarządzono wykonania tej kary. W
związku z powyższym dniu 1 lipca 2006 r., stosownie do treści art. 76 § 1 k.k.,
powinno nastąpić zatarcie przedmiotowego skazania z mocy prawa, co w
kontekście zarzutu kasacji skutkowałoby jej oczywista zasadnością, gdyby nie to,
że w tym wypadku zastosowanie znalazła również regulacja art. 76 § 2 k.k.
Omawianym wyrokiem wymierzono bowiem skazanemu jednocześnie karę grzywny
w rozmiarze 50 stawek dziennych z ustaleniem wysokości jednej stawki na kwotę
10 złotych każda, zaś kara ta do dnia 1 lipca 2006 r. nie została wykonana. Stan
ten istniał również w dacie wyrokowania w przedmiocie wyroku łącznego (26 lutego
2009 r.), gdyż orzeczoną grzywnę zamieniono ostatecznie, postanowieniem Sądu
Rejonowego w W. z dnia 7 kwietnia 2008 r. (VI K 874/03), na zastępczą karę 25 dni
pozbawienia wolności, której wykonanie tymże postanowieniem zarządzono, jednak
5
ostatecznie do wykonania nie została ona wprowadzona. Nie nastąpiło wobec tego
ani wykonanie, ani darowanie, ani też przedawnienie wykonania tej grzywny.
W zaistniałym układzie procesowym jest więc oczywiste, że z jednej strony
nie nastąpiło zatarcie przedmiotowego skazania również w zakresie orzeczonej
kary pozbawienia wolności (nie można więc mówić, że kara ta „nie istnieje”), z
drugiej zaś i to, że wykonanie tej ostatniej kary, wobec upływu terminu określonego
w art. 75 § 4 k.k., nie mogło już być, po dacie 1 lipca 2006 r., zarządzone. Zapadły
wyrok łączny ten, nieodwracalny stan prawny w zakresie niemożliwości
zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu
Rejonowego w W. w sprawie VI K 346/04, zmienił. Połączenie kary roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności z tej ostatniej sprawy z karą roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności wymierzonej B. K. w sprawie Sądu Rejonowego w K. o sygn.
IV K 1241, i orzeczenie w wyroku łącznym kary łącznej 2 lat pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat, w wypadku
zarządzenia wykonania kary łącznej, co w tej sprawie jest możliwe nie tylko
hipotetycznie (prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w W. z dnia 14 grudnia 2010
r., sygn. IX K 537/10, którym – za popełnione w dniu 21 maja 2009 r. przestępstwo
z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. – orzeczono karę roku i
5 miesięcy pozbawienia wolności), skutkować będzie de facto zarządzeniem, co
najmniej w zakresie 6 miesięcy, kary pozbawienia wolności z wyroku Sądu
Rejonowego w W. (sygn. VI K 874/03), która wszakże zarządzona być nie może.
W tak zarysowanym stanie procesowym nie wydaje się być zasadne
twierdzenie autora kasacji, o bezpośrednim naruszeniu przez orzekający w tej
sprawie sąd przepisu prawa materialnego, a to art. 85 k.k., bowiem – jak to
wskazano wyżej – warunki do orzeczenia kary łącznej zawarte w tym przepisie
zaistniały. Nie oznacza to jednak, że sama skarga kasacyjna, wniesiona na korzyść
skazanego, nie może zostać uwzględniona. Z jej uzasadnienia – odczytując
intencje skarżącego przez pryzmat art. 118 § 1 k.p.k. – wynika, że Prokurator
Generalny w rzeczywistości podnosi pod adresem kwestionowanego wyroku
łącznego zarzut naruszenia prawa procesowego, a to art. 572 k.p.k., który obliguje
sąd do umorzenia postępowania w wypadku braku warunków do wydania wyroku
łącznego. Warunki te określane są natomiast w takim wypadku szeroko i nie można
ograniczać ich wyłącznie do przesłanek materialnoprawnych wskazanych w
Kodeksie karnym, chociaż bez wątpienia mają one w takim wypadku podstawowe
6
znaczenie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., IV KK
168/04, LEX nr 137460 oraz uchwała z dnia 7 czerwca 2006 r., I KZP 11/06,
OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 64). Za bezsporne uznać należy również i to, że
wprawdzie instytucja wyroku łącznego nie jest ustanowiona dla polepszania sytuacji
prawnej skazanego (zob. uzasadnienie zdania odrębnego do powołanej wyżej
uchwały z dnia 7 czerwca 2006 r.), nie można jednak zaakceptować sytuacji, gdy
wydanie takiego wyroku miałoby sytuację tę pogorszyć i istotnie zwiększyć
dolegliwość karną objętej tego rodzaju orzeczeniem osoby, ponad dolegliwość
wynikającą z sumy kar wymierzonych jej odrębnie, a taki wypadek miałby przecież
miejsce w tej sprawie. Pomimo bowiem upływu okresu próby na jaki zawieszono
wykonanie kary pozbawienia wolności w sprawie VI K 874/03 Sądu Rejonowego w
W. oraz dalszych 6 miesięcy od zakończenia tego okresu, rozstrzygnięcie zawarte
w punkcie IV zaskarżonego wyroku łącznego, i to pomimo zastosowania w pkt V
instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej pozbawienia wolności,
powoduje nie tylko poddanie skazanego na nowo próbie w zakresie, w którym
okres próby zakończył swój bieg, lecz nadto prowadzi do powstania sytuacji, w
której kara pozbawienia wolności nie podlegająca już – stosownie do przepisu art.
76 § 4 k.k. – wykonaniu, może zostać do wykonania wprowadzona. W tym stanie
rzeczy brak warunków do wydania wyroku łącznego (art. 572 k.p.k.), w
zakwestionowanym przez autora kasacji zakresie, powiązać należy nie z
naruszeniem art.85 k.k., lecz nieuwzględnieniem przy dokonywaniu takiej oceny
(istnienia przesłanek określonych w art. 569 § 1 k.p.k.) przez sąd meriti unormowań
art. 89 § 3 k.k. i art. 92 k.k.
Pierwszy z tych przepisów obliguje sąd orzekający o karze łącznej, w razie
zbiegu orzeczeń o okresach próby, do orzeczenia tego okresu oraz związanych z
nim obowiązków na nowo. W wypadku skazanego B. K. wydanie takiego
orzeczenia nie było możliwe, gdyż nie istniał zbieg okresów próby, bowiem okres
próby, w sprawie VI K 874/03 Sądu Rejonowego w W., zakończył swój bieg w dniu
1 stycznia 2006 r., a więc przed uprawomocnieniem się wyroku w sprawie IV K
1241/05 Sądu Rejonowego w K., co nastąpiło w dniu 6 stycznia 2006 r. (k. 48).
Z kolei przepis art. 92 k.k. stanowi, że wydaniu wyroku łącznego nie stoi na
przeszkodzie, że poszczególne kary za należące do ciągu przestępstw lub
zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane.
Rozumując a contrario wydaniu wyroku łącznego sprzeciwia się sytuacja, gdy
7
wymierzona, za pozostające w zbiegu realnym przestępstwo, kara w czasie
orzekania w przedmiocie takiego wyroku nie mogła być już wykonana i nigdy do
wykonania nie może zostać wprowadzona.
Uwzględniając powyższe, w kontekście całości argumentacji skarżącego,
podzielić należy więc wniosek Prokuratora Generalnego o braku – w zaskarżonym
przez niego zakresie – warunków do wydania wyroku łącznego i tym samym,
wobec wydania przez Sąd Okręgowy w G. zakwestionowanego orzeczenia,
naruszenie przez tenże sąd przepisu obligującego go do umorzenia postępowania
(art. 572 k.p.k.). Ponieważ było to naruszenie rażące i mające istotny wpływ na
treść orzeczenia (surowsza dolegliwość niż ta, którą skazany mógł ponieść na
skutek wydania wyroku w sprawie VI K 874/03 Sądu Rejonowego w W.), wyrok
łączny w zaskarżonej części należało uchylić, a postępowanie w tym zakresie –
stosownie do treści powołanego wyżej art. 572 k.p.k. – umorzyć.
Z tych powodów orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.