Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 15/13
POSTANOWIENIE
Dnia 18 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa 1) M. A.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 20000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
w sprawie z powództwa 2) K. A.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 20000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
w sprawie z powództwa 3) J. A.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 14000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
w sprawie z powództwa 4) M. A.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 14000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
w sprawie z powództwa 5) B. A.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 14000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
2
w sprawie z powództwa 6) A. W.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 14000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
w sprawie z powództwa 7) T. W.
przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w S.
o zapłatę kwoty 5000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2010 roku
do dnia zapłaty,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 kwietnia 2013 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w L.
postanowieniem z dnia 21 czerwca 2012 r.,
"Czy dopuszczalne jest zażalenie strony na zawarte w wyroku sądu
pierwszej instancji rozstrzygnięcie, którego przedmiotem jest zwrot
kosztów procesu, jeżeli ta sama strona składa środek zaskarżenia co
do istoty sprawy od tego wyroku (apelację)?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
3
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2011r. Sąd Rejonowy w L. oddalił powództwo
M. A., K. A., J. A., M. A., B. A., A. W. i T. W. przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń
S.A. w S. o zasądzenie określonych w pozwie kwot tytułem zadośćuczynienia i
zasądził od każdego z powodów na rzecz strony pozwanej wskazane w sentencji
wyroku kwoty tytułem zwrotu kosztów procesu.
W ustawowym terminie do wniesienia zażalenia pełnomocnik powodów
złożył w ich imieniu zażalenie na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach
procesu, wnosząc o zmianę zaskarżonych postanowień przez oddalenie żądania
zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego przewyższających kwotę 3 600 zł.
od wszystkich powodów oraz o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Następnie, w ustawowym terminie do wniesienia apelacji, pełnomocnik
powodów wniósł w ich imieniu apelację od wskazanego wyżej wyroku Sądu
pierwszej instancji zaskarżając go w całości i wnosząc o jego uchylenie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania apelacyjnego. Wniósł również o łączne rozpoznanie apelacji
i zażalenia na postanowienie w przedmiocie kosztów procesu zawarte
w zaskarżonym wyroku Sądu pierwszej instancji.
Przy rozpoznawaniu powyższej apelacji i zażalenia Sąd Okręgowy w L.
powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym
przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1
k.p.c.
Stwierdził, że wprawdzie z przepisów k.p.c. można wyprowadzić zasadę,
iż od tego samego rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu sądowym przysługuje
tylko jeden środek zaskarżenia, jednak treść art. 394 § 1 pkt.9 k.p.c. może
wskazywać, że przepis ten przewiduje wyjątek od powyższej zasady i dotyczy
sytuacji, gdy strona nie składa w ogóle środka zaskarżenia co do istoty sprawy
(apelacji) albo nie składa go jeszcze. Wniesienie zażalenia na zawarte w wyroku
rozstrzygnięcie o kosztach procesu nie wyklucza wówczas późniejszego wniesienia
apelacji, w związku z czym oba te środki należy uznać za dopuszczalne i powinny
być one łącznie rozpoznane merytorycznie przez sąd drugiej instancji, mimo że
zakres zaskarżenia apelacją obejmuje w takim wypadku również zakres
4
zaskarżenia wynikający z zażalenia. Przyjęcie takiej wykładni art. 394 § 1 pkt. 9
i art. 394 § 2 k.p.c. mogłoby jednak, zdaniem Sądu Okręgowego, rodzić problemy
związane z wyznaczeniem zakresu rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji,
określeniem stopnia, w jakim każda ze stron wygrała lub przegrała sprawę w tej
instancji w związku z rozstrzygnięciem o dwóch środkach zaskarżenia, jak również
z określeniem wysokości kosztów postępowania odwoławczego (apelacyjnego
i zażaleniowego) i rozstrzygnięciem o tych kosztach.
W ocenie Sądu Okręgowego literalne brzmienie art. 394 § 1 pkt. 9 k.p.c.
może przemawiać za przyjęciem, że zażalenie na zawarte w wyroku sądu
pierwszej instancji rozstrzygnięcie o kosztach jest dopuszczalne tylko wówczas,
gdy strona w ogóle nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, a więc
apelacji.
W takiej sytuacji zażalenie na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach
procesu, wniesione już po wniesieniu przez tę samą stronę apelacji, podlegałoby
odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji na podstawie art. 370 w zw. z art. 397 § 2
zd. 1 k.p.c. jako niedopuszczalne. Natomiast w razie wniesienia takiego zażalenia
przed wniesieniem apelacji, postępowanie zażaleniowe podlegałoby umorzeniu na
podstawie art. 355 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c. podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały
stanowiącej odpowiedź na przedstawione zagadnienie prawne może nastąpić
jedynie wówczas, gdy zagadnienie to budzi poważne wątpliwości prawne, a jego
wyjaśnienie jest niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. Jak wielokrotnie wskazywał
Sąd Najwyższy, instytucja pytań prawnych ma charakter wyjątkowy, a norma
prawna zawarta w art. 390 § 1 k.p.c. podlega wykładni ścisłej i wąskiej (porównaj
między innymi uchwałę siedmiu sędziów z dnia 30 kwietnia 1999 r. III CZP 62/98,
OSNC z 1999 nr 10 poz. 166). Użyte w tym przepisie określenie „poważne
wątpliwości” oznacza, że zagadnienie wywołuje pryncypialne wątpliwości natury
prawnej, o charakterze obiektywnym, które nie dadzą się usunąć przy
wykorzystaniu zwykłych metod wykładni. Wykazanie, na czym polegają wątpliwości
prawne i dlaczego są one poważne, jest obowiązkiem sądu przedstawiającego
5
pytanie prawne ( porównaj między innymi postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
27 czerwca 2008 r. III CZP 25/08, OSNC 2009/9/127, z dnia 9 maja 2008 r. III CZP
26/08, z dnia 26 października 2011 r. III CZP 59/11 i z dnia 16 maja 2012 r.,
niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie przedstawione zagadnienie sprowadza się do
pytania o to, czy dopuszczalne jest wniesienie przez tę samą stronę zażalenia na
zawarte w wyroku sądu pierwszej instancji orzeczenie o kosztach procesu oraz
apelacji od rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. W świetle brzmienia art. 394 § 1
pkt. 9 k.p.c. oraz powszechnie przyjętej wykładni tego przepisu, jak również
obowiązującej w aktualnym stanie prawnym zasady wyłączności i niepodzielności
środków zaskarżenia w Kodeksie postępowania cywilnego, należy uznać, że
przedstawione zagadnienie nie budzi wątpliwości prawnych, a tym bardziej
wątpliwości o poważnym charakterze. Wątpliwości takich nie przedstawił też Sąd
Okręgowy zadający pytanie, nie wskazał bowiem żadnych argumentów prawnych
przemawiających za przyjęciem rozwiązania odmiennego od powszechnie przyjętej
wykładni omawianego przepisu.
W literaturze i orzecznictwie nie ma wątpliwości, że Kodeks postępowania
cywilnego nie przewiduje zbiegu czy konkurencji kilku środków zaskarżenia bowiem
obowiązuje w nim zasada wyłączności i niepodzielności tych środków. Jeżeli zatem
przewiduje on określony środek zaskarżenia, to tym samym wyklucza inny.
Przepis art. 394 § 1 pkt. 9 k.p.c. jednoznacznie stanowi, że zażalenie do
sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienie sądu pierwszej instancji
o kosztach procesu, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty
sprawy. W doktrynie przyjmuje się jednolicie, że strona może zaskarżyć
zażaleniem zawarte w wyroku sądu pierwszej instancji orzeczenie o kosztach
procesu tylko wtedy, gdy nie wniosła od tego wyroku środka zaskarżenia co do
istoty sprawy, a więc dawniej rewizji a obecnie apelacji. Nie występuje tu zbieg
dwóch środków zaskarżenia ani możliwość wyboru przez stronę jednego z nich.
Wniesienie środka zaskarżenia co do istoty sprawy wyklucza dopuszczalność
wniesienia zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w wyroku.
6
Podobne stanowisko jednolicie prezentowane jest w orzecznictwie Sądu
Najwyższego. W wyroku z dnia 5 października 1966 r. III CR 213/66 (OSPiKA
z 1967 r. nr 9 poz. 226) Sąd ten stwierdzając, że nie istnieje dualizm środków
zaskarżenie orzeczeń sądowych wskazał między innymi na przepis art. 394 § 1
pkt. 9 k.p.c. przewidujący zaskarżenie rewizją albo zażaleniem rozstrzygnięcia
o kosztach procesu zawartego w wyroku. Także w uchwale siedmiu sędziów z dnia
26 lutego 1968 r. III PZP 44/67, stanowiącej zasadę prawną, (OSNC z 1968 r.
nr 8-9, poz.130) Sąd Najwyższy stwierdził, że Kodeks postępowania cywilnego nie
przewiduje możliwości wyboru środka zaskarżenia w przypadku, gdy określone
postanowienie zawarte zostało w sentencji wyroku. Oznacza to, że w razie
zamieszczenia w wyroku postanowienia, na które przysługuje zażalenie, stronie
służy środek prawny odpowiadający istocie wydanego orzeczenia, zgodnie
z przedmiotem rozstrzygnięcia, czyli zażalenie. Tylko w jednym przypadku
ustawodawca dał wyraz zasadzie zbiegu środków odwoławczych, ale ze skutkiem
pochłonięcia jednego środka prawnego przez inny środek prawny – w art. 394 § 1
pkt. 9 k.p.c. – gdzie wyraźnie przewidziano sytuację, gdy orzeczenie o kosztach
procesu, będące z istoty rzeczy postanowieniem, zawarte w wyroku, może być
zaskarżone łącznie z rozstrzygnięciem mającym charakter wyroku, jednym
środkiem prawnym- rewizją. Jeżeli zatem strona składa rewizję od wyroku, a więc
środek zaskarżenia co do istoty sprawy, to nie musi wnosić odrębnego środka
w postaci zażalenia na postanowienie o kosztach zawarte w wyroku. Wniesienie
rewizji od wyroku „pochłania” zatem (ze skutkiem unicestwienia) możliwość
wniesienia zażalenia na zawarte w wyroku postanowienie o kosztach procesu.
W konsekwencji nie budzi wątpliwości, że na zawarte w wyroku
postanowienie o kosztach procesu stronie nie przysługują dwa środki zaskarżenia:
apelacja od całego wyroku i zażalenie na postanowienie o kosztach. Ma ona
możliwość wniesienia albo apelacji od całego wyroku albo zażalenia na
postanowienie o kosztach. Wniesienie apelacji niweczy dopuszczalność zażalenia
na postanowienie o kosztach procesu zawarte w wyroku i to niezależnie od
kolejności wniesienia każdego z tych środków odwoławczych.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.
7