Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 506/12
POSTANOWIENIE
Dnia 26 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosków Miasta P.
oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta P.
przy uczestnictwie B. N. i W. K.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 kwietnia 2013 r.,
skarg kasacyjnych wnioskodawców: M. P.
oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta P.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 10 stycznia 2012 r.,
oddala obie skargi kasacyjne i orzeka, że każdy
z wnioskodawców ponosi koszty postępowania związane
ze swym udziałem w sprawie w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji postanowieniem z dnia 5 stycznia 2009 r. oddalił
wniosek Skarbu Państwa – Prezydenta m. P. z dnia 15 maja 2000 r. o odłączenie z
księgi wieczystej oznaczonych działek, założenie dla nich nowej księgi wieczystej i
ujawnienie w dziale II jako nowego właściciela Skarbu Państwa.
Z kolei postanowieniem z dnia 17 lutego 2009 r. Sąd ten oddalił wniosek
Miasta P. z dnia 13 kwietnia 2000 r. o wpis na jego rzecz w tej samej księdze
wieczystej własności innych oznaczonych działek.
Oddalenie obu wniosków uzasadniono ich przedwczesnością w sytuacji, gdy
wnioskodawcy żądali wpisania ich w miejsce B. N., a wpisanym właścicielem w
dacie rozpoznania wniosków był W. K.
Apelacje obu wnioskodawców od powyższych postanowień oddalił Sąd
Okręgowy postanowieniem z dnia 9 października 2009 r.
Skargi kasacyjne wnioskodawców od ostatnio wymienionego postanowienia
Sądu Okręgowego uwzględnił Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 1 czerwca
2011 r. w ten sposób, że uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
W następstwie ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 10 stycznia 2012 r. ponownie oddalił apelacje obu
wnioskodawców.
Odwołując się do wykładni prawa dokonanej w wydanym w tej sprawie
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2011 r., Sąd odwoławczy
wskazał na konieczność rozpoznania wniosków i zbadanie dołączonych do nich
dokumentów oraz treści księgi wieczystej według stanu rzeczy w chwili ich złożenia,
a nie według stanu rzeczy istniejącego w chwili orzekania.
Uzasadniając zasadność oddalenia wniosku m. P., Sąd II instancji wskazał
m.in. na wadliwość jego sformułowania, polegającą na dążeniu do ujawnienia
różnych właścicieli gruntów opisanych w tej samej księdze wieczystej.
W ocenie Sądu odwoławczego, wpis jako właściciela W. K., dokonany w dniu
14 marca 2005 r., uzyskał na podstawie art. 29 u.k.w.h. moc wsteczną już w dniu 6
3
stycznia 2000 r., tj. w dacie wpłynięcia tego wniosku, co oznaczało, przy ocenie
wniosku o wpis m. P., konieczność uwzględnienia stanu księgi wieczystej
wynikającego z wpisania w niej jako właściciela W. K.. Skutkowało to, zdaniem
Sądu, bezzasadnością wniosku z dwóch przyczyn: żądaniem wykreślenia prawa
własności innej osoby (B. N.), w sytuacji gdy właścicielem wpisanym w księdze
wieczystej jest W. K., co do którego nie ma we wniosku żadnego odniesienia. Po
wtóre, wnioskodawca powołał się na podstawy wykreślenia z działu II B. N.,
podważając dokumenty będące podstawą jej wpisania, w sytuacji, gdy na moment
złożenia przezeń wniosku nie była ona już wpisanym właścicielem. Brak zarazem
jednoznacznego skutecznego zakwestionowania podstaw wpisania w jej miejsce
W. K. nie mógł odnieść oczekiwanego skutku, stwierdził Sąd odwoławczy.
Ponadto Sąd drugiej instancji uznał, że nie mógł uwzględnić kilkakrotnych
modyfikacji w toku postępowania pierwotnego kształtu wniosku Miasta P.,
w szczególności zgłoszonych w apelacji, stwierdzając, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym późniejsza zmiana wniosku jest nieskuteczna w świetle art.
6268
§ 2 k.p.c., a ponadto była niedopuszczalna z mocy art. 383 k.p.c. Nadto Sąd
ten uznał, że wnioskodawca Miasto P. nie złożył wraz z wnioskiem wyrysu z mapy
ewidencyjnej i wypisu z rejestru gruntów, a Sąd może uwzględnić jako podstawę
wpisu tylko dokumenty złożone równocześnie z wnioskiem, a złożone później nie
mogą być brane pod uwagę.
Uzasadniając oddalenie wniosku Skarbu Państwa o odłączenie z księgi
wieczystej oznaczonych działek, założenie dla nich nowej księgi wieczystej oraz
wpisanie w niej wnioskodawcy jako właściciela, Sąd odwoławczy odwołał się do
analogicznej argumentacji uzasadniającej oddalenie wniosku poprzedniego
wnioskodawcy. Podkreślił, że i ten wniosek zmierza do ujawnienia wnioskodawcy
– Skarbu Państwa w miejsce B. N., w sytuacji, w której w chwili jego złożenia
ujawnionym w księdze wieczystej właścicielem był W. K. z uwagi na moc wsteczną
dotyczącego go wpisu. Również w tym wniosku powołano się wyłącznie na
podstawy do wykreślenia B. N., bez wykazania takich podstaw w stosunku do W.
K., a ponadto nie można było uwzględnić stanu prawnego wynikającego z wyroku z
dnia 23 grudnia 2005 r., gdyż nie został on do wniosku dołączony, stwierdził Sąd
Okręgowy.
4
Wreszcie Sąd ten zakwestionował stanowisko wnioskodawcy – Miasta P. co
do możliwości jednoczesnego rozpoznania obu wniosków, przesądzając
samodzielność tych wniosków złożonych przez odrębne osoby prawne i
konieczność dokonania ich oceny w kolejności wpływu.
Postanowienie Sądu drugiej instancji zaskarżyli w całości obaj
wnioskodawcy.
Wnioskodawca Miasto P. oparł skargę kasacyjną na zarzutach
mieszczących się w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Skarżący ten zarzucił
naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie:
- art. 39820
k.p.c. poprzez niezastosowanie się do wskazań zawartych
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2011 r., sygn.. akt II CSK
481/10 i uznanie, że ocena wniosku o wpis wg stanu rzeczy z chwili złożenia
wniosku oznacza brak możliwości w postępowaniu wieczystoksięgowym
modyfikowania wniosku po jego wpłynięciu i brak możliwości załączania
dokumentów stanowiących podstawę wpisu;
- art. 383 k.p.c. przez jego zastosowanie wskutek przyjęcia zmodyfikowania
wniosku o wpis dopiero w postępowaniu apelacyjnym;
- art. 6266
§ 1 i § 2 k.p.c. w związku z art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 193 k.p.c. i art.
13 § 2 k.p.c. oraz art. 6269
k.p.c. poprzez przyjęcie, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym nie można modyfikować wniosku oraz uzupełniać
dokumentów po złożeniu wniosku, a w konsekwencji, że przeszkodą do
dokonania wpisu są oświadczenia i dokumenty złożone po dniu wpływu wniosku
(13 kwietnia 2000 r.) jako nie dające podstaw do dokonania wpisu wnioskodawcy
w miejsce wpisanego jako właściciel W. K., skoro we wniosku żądano ujawnienia
wnioskodawcy w miejsce B. N.
Z kolei skarga kasacyjna drugiego z wnioskodawców – Skarbu Państwa
również oparta została na zarzutach naruszenia przepisów procesowych,
a mianowicie:
5
- art. 6268
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 321 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. przez błędną
wykładnię pojęcia granic wniosku o wpis i niewłaściwego zastosowania art. 6268
§ 2 k.p.c. wskutek przyjęcia, że następczo złożone oświadczenia procesowe
i dokumenty nie dawały podstaw do uwzględnienia wniosku o dokonanie wpisu
w miejsce aktualnie wpisanego właściciela, którym w dacie złożenia wniosku
była B. N., a w dacie orzekania W. K.;
- art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c., art. 6266
§ 1 k.p.c. w związku z art. 29 u.k.w.h. przez
niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie niedopuszczalności doprecyzowania treści
wniosku o wpis przez żądanie dokonania wpisu wnioskodawcy w miejsce
następcy prawnego właściciela wpisanego w dacie złożenia wniosku oraz
uzupełnienia wniosku o późniejsze oświadczenia i dokumenty mające wykazać
następcę prawnego wpisanego właściciela;
- art. 39820
k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie wykładni prawa dokonanej przez
Sąd Najwyższy w wyniku przyjęcia, że stan rzeczy z daty złożenia wniosku
obejmuje tylko treść wniosku i dołączonych do niego dokumentów oraz treść
księgi wieczystej, bez możliwości uwzględnienia później przedstawionych
dokumentów;
- art. 6269
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. przez przyjęcie
istnienia przeszkody do wpisania wnioskodawcy pomimo późniejszego
wykazania dokumentami przez wnioskodawcę swego następstwa prawnego po
poprzednio wpisanych właścicielach, tj. po B. N. oraz po W. K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skargi kasacyjne obu Wnioskodawców nie zasługiwały na uwzględnienie,
wobec braku w nich uzasadnionych podstaw.
Tożsame zarzuty skarg kasacyjnych obu Wnioskodawców sprowadzają się
do forsowania takiej wykładni przepisów objętych zarzutami ich naruszenia, która
opiera się na tezie skarżących o dopuszczalności późniejszego modyfikowania
wniosku o wpis już po jego wpłynięciu oraz do możliwości załączania, już po
wpływie wniosku, dokumentów mających stanowić podstawę wnioskowanego
wpisu.
6
Z tezą taką nie można się zgodzić, a nie wyraził jej również orzekający już
w tej sprawie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego postanowienia z dnia 1
czerwca 2011 r. (II CSK 481/10), co błędnie zasugerowano w uzasadnieniu
sformułowanych zarzutów.
Tożsamość zarzutów obu skarg kasacyjnych uzasadnia łączne odniesienie
się do nich przez Sąd Najwyższy.
Wbrew stanowisku skarżących, Sąd odwoławczy nie naruszył art. 39820
k.p.c., ponieważ będąc związany zastosował się do wykładni art. 6268
§ 1 i § 2
k.p.c. dokonanej w tej sprawie przez Sąd Najwyższy w cyt. wyżej postanowieniu
z dnia 1 czerwca 2011 r. Sąd drugiej instancji wyraźnie stwierdził w uzasadnieniu
zaskarżonego skargami kasacyjnymi postanowienia, czyniąc tak w pełnej
zgodności z wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy,
że zbadanie dołączonych do wniosku o wpis dokumentów oraz treści księgi
wieczystej następuje według stanu rzeczy istniejącego w chwili, w której zostały
one złożone. Wyłącza to zatem, wbrew stanowisku skarżących, możliwość badania
przez Sąd wieczystoksięgowy, rozpoznający wniosek o wpis, później załączonych
dokumentów, tj. już po wpływie wniosku o wpis (v. postanowienie SN z dnia
16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, niepubl.).
Stanowisko takie nie może nasuwać żadnych wątpliwości ponieważ zawarte
jest również w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia
2009 r., III CZP 80/90 (OSNC 2010/6/84), której Sąd Najwyższy nadał moc zasady
prawnej. Stwierdzono jednoznacznie w uzasadnieniu powołanej uchwały, że wpis
może nastąpić jako łączny rezultat złożenia i zbadania wniosku, dokumentów do
niego załączonych i treści księgi wieczystej. Sąd wieczystoksięgowy zobowiązany
więc jest do badania dokumentów przedłożonych przez wnioskodawcę wraz
z wnioskiem o wpis, co zarazem oznacza, że dokonanie wpisu na podstawie
innych dokumentów, a więc także nie dołączonych do wniosku o wpis w chwili jego
wpływu, bo złożonych dopiero później, stanowiłoby przekroczenie granic kognicji
sądu wieczystoksięgowego i byłoby dokonaniem wpisu sprzecznie z art. 6268
§ 1
i 2 k.p.c., bo z przekroczeniem granic wniosku z chwili jego wpływu (postanowienie
7
SN z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 204/11, niepubl.). Wobec powyższego zarzut
naruszenia art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. okazał się nieuzasadniony.
Trafnie zatem uznał Sąd odwoławczy, że podważanie we wnioskach o wpis
podstaw wpisania B. N., która na moment złożenia obu wniosków nie była już
wpisanym właścicielem, bez jednoczesnego skutecznego zakwestionowania
dołączonymi do wniosku dokumentami podstaw wpisu W. K., nie mogło odnieść
zamierzonego przez Wnioskodawców skutku. Zauważyć bowiem należy, że do
ujawnienia Wnioskodawców jako właścicieli wymagane było z mocy art. 34 u.k.w.h.,
aby ich następstwo prawne po wpisanym jako właściciel W. K. zostało wykazane
odpowiednimi dokumentami, ale takimi, które Wnioskodawcy dołączyliby już do
wniesionych wniosków.
Również zarzut naruszenia art. 6266
§ 1 k.p.c. nie dowodzi wystąpienia
drugiej podstawy kasacyjnej. Z przepisu art. 6266
§ 1 k.p.c. i art. 31 u.k.w.h. można
wyprowadzić zasadę rozpoznawania wniosków o wpis według daty ich wpływu
(postanowienie SN z dnia 29 maja 2008 r., II CSK 59/08, niepubl.). Kolejność ta
została zachowana, o tyle, że wcześniejszy wniosek W. K. o wpis, który wpłynął do
Sądu dnia 6 stycznia 2000 r., został uwzględniony postanowieniem Sądu z dnia 14
marca 2005 r. (k. 518 akt), a więc wydanym niemal cztery lata przed rozpoznaniem
w 2009 r. późniejszych wniosków obu Wnioskodawców, a złożonych w dniach 13
kwietnia 2000 r. i 15 maja 2000 r.
Wynikająca z art. 29 u.k.w.h. moc wsteczna wpisu oznacza tylko tyle,
że chwila powstania skutków prawnych wpisu jest wcześniejsza niż chwila
orzekania. Dotyczy to jednak dokonanego już wpisu, a więc takiego, którego
zasadność została już poddana ocenie Sądu. Dopiero dokonany wpis wywołuje
skutki wsteczne w zakresie, o którym mowa w art. 29 u.k.w.h. (v. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, OSNC
2010/6/84).
W okolicznościach niniejszej sprawy oznacza to, że uwzględnienie w dniu
14 marca 2005 r. wniosku W. K. o wpis wywołało skutek wsteczny ujawnienia W.
K. jako właściciela już z dniem 6 stycznia 2000 r., a więc w dacie wpływu jego
wniosku do właściwego Sądu.
8
W konsekwencji, Sąd I instancji rozpoznający w dniach 5 stycznia 2009 r.
oraz 17 lutego 2009 r. wnioski o wpis Wnioskodawców z niniejszej sprawy
związany był stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia tych wniosków, a więc
stanem rzeczy na dni 13 kwietnia 2000 r. i 15 maja 2000 r.
Oznacza to, że od dnia 6 stycznia 2000 r. właścicielem ujawnionym
w księdze wieczystej był W. K., a nie B. N., jak to trafnie przesądził Sąd drugiej
instancji.
W tej sytuacji zasadnie uznał Sąd odwoławczy, że zawarte we wnioskach
żądania obu Wnioskodawców wpisania ich w miejsce B. N. nie mogły zostać
uwzględnione z dwóch powodów: wobec błędnego wskazania osoby wpisanej jako
dotychczasowy właściciel oraz ograniczenia się obu Wnioskodawców wyłącznie do
podstaw wykreślenia B. N., bez wskazania i wykazania takich podstaw w stosunku
do W. K.
Zauważyć należy, że wymóg właściwego wskazania we wniosku o wpis
osoby dotychczas wpisanej jako właściciel wynika pośrednio z art. 34 zd. drugie
u.k.w.h., który to przepis pozwala na uwzględnienie wniosku o wpis po wykazaniu
przez wnioskodawcę odpowiednimi dokumentami swego następstwa prawnego po
osobie wpisanej. Tymczasem obaj Wnioskodawcy nie wykazali odpowiednimi
dokumentami załączonymi do wniosków o wpis swego następstwa prawnego po W.
K., czego nie mogło zastąpić wskazywanie na istnienie podstaw do wykreślenia B.
N., co trafnie przesądził Sąd odwoławczy. Odwoływanie się skarżących do
dokumentów powstałych już po dacie złożenia przez nich wniosków o wpis, a
mających dowodzić późniejszych zmian w stanie prawnym nieruchomości, mogłoby
uzasadniać ewentualną potrzebę dokonania oceny takich dokumentów w
postępowaniu o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10
u.k.w.h.). Zarzuty takie nie mogą natomiast odnieść zamierzonego przez
skarżących skutku w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis, w którym kognicja
sądu jest przez ustawodawcę jednoznacznie ograniczona w sposób wynikający
z art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c.
9
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1
k.p.c.