Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 122/13
POSTANOWIENIE
Dnia 17 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Prokuratora Okręgowego w R.
przy uczestnictwie M. S.
o ubezwłasnowolnienie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 października 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 14 marca 2012 r., Sąd Okręgowy w R.
uwzględniając wniosek Prokuratora Okręgowego w R. ubezwłasnowolnił całkowicie
z powodu choroby psychicznej M. S., urodzonego w dniu […] zamieszkałego w
miejscowości R. Sąd ustalił, że uczestnik postępowania jest bezdzietnym
kawalerem mieszkającym w murowanym budynku mieszkalnym położonym obok
drewnianego domu zajmowanego przez jego matkę I. S. oraz brata R. S.
Nie pracuje zarobkowo, nie jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy,
pozostaje na utrzymaniu matki i brata, korzysta z pomocy ojca. W domach
zajmowanych przez uczestnika oraz matkę i brata panuje nieporządek. Uczestnik
chodzi w brudnych ubraniach i nie przywiązuje wagi do wyglądu zewnętrznego,
spożywa alkohol. Z M. S. można nawiązać kontakt słowny, ma wykształcenie
podstawowe, zna wartość pieniądza, potrafi ugotować, wyprać, zrobić zakupy. Jest
osobą chorą psychicznie na schizofrenię paranoidalną na podłożu obniżenia
intelektu do poziomu pogranicza inteligencji niższej niż przeciętna i upośledzenia
umysłowego w stopniu lekkim wraz z zaniedbaniem środowiskowym. Był w
przeszłości leczony psychiatrycznie - w 1992 roku przebywał w szpitalu
psychiatrycznym w J., a od 2005 roku jest zarejestrowany w Poradni Zdrowia
Psychicznego. W ocenie Sądu pierwszej instancji uczestnik nie jest zdolny z uwagi
na swój stan psychiczny do samodzielnego zaspokajania potrzeb życiowych ani
dbania o własne interesy, wymaga całodobowej opieki osób trzecich, co uzasadnia
jego całkowite ubezwłasnowolnienie na podstawie art. 13 § 1 k.c.
Powyższe postanowienie zaskarżył osobiście sporządzoną apelacją
uczestnik M. S. zarzucając, że jest osobą zdrową i zaradną życiowo w związku z
czym nie zachodzi podstawa do pozbawienia go przysługujących mu praw
obywatelskich przez orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego. W konkluzji
apelacji domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia i oddalenia wniosku o
ubezwłasnowolnienie całkowite. Kurator ustanowiony dla uczestnika na czas
postępowania o ubezwłasnowolnienie popierał apelację uczestnika. Prokurator
wnosił o oddalenie apelacji.
3
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 11 października 2012 roku oddalił
apelację M. S., podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
i wywiedzione z nich oceny prawne oraz uznając, ze wbrew stanowisku uczestnika
w sprawie zaistniały przewidziane w art. 13 § 1 k.c. przesłanki do jego całkowitego
ubezwłasnowolnienia.
W skardze kasacyjnej uczestnik M. S. zarzucił naruszenie prawa
materialnego, to jest art. 13 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie,
że ustalony przez Sąd Apelacyjny stan faktyczny w zakresie zdrowia
psychicznego uczestnika postępowania wypełnia przesłankę materialną
ubezwłasnowolnienia całkowitego w postaci niemożności kierowania przez
uczestnika jego postępowaniem. Formułując powyższy zarzut, skarżący domagał
się uchylenia zaskarżonego postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia
11 października 2012 r. oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu
Okręgowego w R. z dnia 14 marca 2012 r. i orzeczenia co do istoty sprawy przez
oddalenie wniosku w całości. Alternatywnie wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania zasługuje na uwzględnienie.
Stosownie do art. 13 § 1 k.c., osoba, która ukończyła lat trzynaście, może
być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych,
w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym
postępowaniem. W doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że istnienie
choroby psychicznej lub innej wskazanej w tym przepisie przyczyny nie jest
przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego.
Musi jej jeszcze towarzyszyć powiązana przyczynowo z tymi przyczynami
niemożność kierowania swoim, szeroko rozumianym, postępowaniem przez osobę
fizyczną, której wniosek dotyczy. Przez pojęcie „niemożność” rozumieć należy brak
świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny
swojej sytuacji, swojego zachowania i wywołanych nim następstw.
4
Podzielić należy sformułowany w skardze kasacyjnej zarzut, że Sąd
Apelacyjny naruszył wskazany art. 13 § 1 k.c. przez aprobatę ubezwłasnowolnienia
całkowitego M. S., orzeczonego przez Sąd pierwszej instancji w stanie faktycznym
niedającym podstaw do przyjęcia, że zachodzi zasadnicza przesłanka tej postaci
ubezwłasnowolnienia, jaką jest uwarunkowana przyczynami wymienionymi w tym
przepisie niemożność kierowania przez uczestnika jego postępowaniem. Z ustaleń
faktycznych, poczynionych przez Sąd Okręgowy i zaakceptowanych przez Sąd
drugiej instancji wynika, że uczestnik jest wprawdzie chory psychicznie, był
dwadzieścia lat temu hospitalizowany w szpitalu psychiatrycznym, ale można z nim
nawiązać kontakt logiczny i słowny, zna wartość pieniądza, jest zorientowany co do
swojej osoby, czasu i miejsca zdarzeń, jest zdolny do czynności samoobsługowych,
umie prać, gotować i robić zakupy (por. k. 27 akt sprawy).
Uczestnik orientował się co do przedmiotu niniejszego postępowania, złożył
samodzielnie apelację od postanowienia Sądu pierwszej instancji, wskazując
w niej rzeczowe, a nie irracjonalne, oderwane od rzeczywistości, argumenty
przemawiające, w ocenie skarżącego, przeciwko ubezwłasnowolnieniu całkowitemu
(por. k. 36 akt sprawy). Okoliczność, że uczestnik jest osobą ubogą,
niewykształconą, niepracującą, spożywającą alkohol i zaniedbaną higienicznie
i środowiskowo, wskazuje na to, że wymaga on ewentualnie pomocy
w prowadzeniu własnych spraw życiowych. Nie są to natomiast okoliczności
uzasadniające najbardziej drastyczną formę ingerencji w sferę dóbr osobistych
człowieka i jego praw, jakim jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego,
które może nastąpić wyłącznie w interesie osoby, której wniosek dotyczy. Z ustaleń
faktycznych nie wynika, aby uczestnik naruszał obowiązujący porządek prawny,
stwarzał swoim postępowaniem uwarunkowanym chorobą psychiczną zagrożenie
dla siebie lub otoczenia, a więc by nie był z uwagi na schorzenie psychiczne zdolny
do kontrolowania własnego zachowania.
W tym stanie rzeczy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak
w sentencji.