Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 455/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Józef Szewczyk
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza
w sprawie M. G. Ł.
skazanego z art. 258 § 1 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 14 września 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w O.
z dnia 5 grudnia 2011 r.,
1/. uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu
Okręgowego w O.: co do oskarżonego M. G. Ł., z
wyłączeniem zarzutu z pkt III aktu oskarżenia i na podstawie
art. 536 k.p.k. w zw. z art. 435 k.p.k. wobec A. S., z
wyłączeniem zarzutu z pkt II aktu oskarżenia, a sprawę w
tym zakresie przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej instancji,
2/. zarządza zwrot M. G. Ł. uiszczonej przez niego opłaty
od kasacji w kwocie 750- (siedemset pięćdziesiąt) zł.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z dnia 5 grudnia 2011 r., oskarżony
M. G. Ł. uznany został za winnego popełnienia czynów zarzuconych mu w
akcie oskarżenia, polegających na tym, że:
I. „w okresie od stycznia 2005 r. do grudnia 2005 r. w miejscowości
[…] oraz w innych miejscowościach na terenie kraju, działając
wspólnie i w porozumieniu z innymi ustalonymi osobami brał udział
w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu
wprowadzanie do obrotu paliw płynnych bez wniesienia opłat
skarbowych oraz poświadczenia nieprawdy w dokumentacji
finansowo księgowej w postaci faktur i legalizacji środków
płatniczych pochodzących z przestępstw” (pkt I a/o), tj.
przestępstwa określonego w art. 258 § 1 k.k.
– i za to skazany na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności (pkt 6
wyroku);
II. „w styczniu 2005 r. w P., chcąc aby M. S. wyłudził poświadczenie
nieprawdy z Urzędu Gminy C. w postaci zaświadczenia o wpisie do
ewidencji działalności gospodarczej nr […] Zakład Usługowo-
Handlowy „M.” – M. S. zajmującą się obrotem paliwami płynnymi
kierował działaniem M. S. przez co wyłudził on z wymienionego
urzędu poświadczenie nieprawdy co do faktu podania w
przedmiotowym zaświadczeniu z dnia 21.01.2005 r. niezgodne z
rzeczywistością dane co do osoby kierującej firmą” (pkt II a/o), tj.
przestępstwa określonego w art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 272 k.k.;
III. „w dniu 22 kwietnia 2005 r. w C., działając wspólnie i w
porozumieniu z M. S. wyłudził poprzez wprowadzenie w błąd
poświadczenie nieprawdy od funkcjonariusza publicznego w osobie
notariusz E. Z. z Kancelarii Notarialnej w C. w ten sposób, że będąc
wieczystym użytkownikiem nieruchomości znajdującej się w
miejscowości G. wraz ze znajdującymi się na niej budynkami zawarł
fikcyjną umowę sprzedaży przedmiotowej nieruchomości M. S. za
kwotę 84.960 zł, wiedząc, że w rzeczywistości nie nastąpi
przeniesienie prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości na
3
kupującego i nie zostanie zapłacona kwota wynikająca z umowy”
(pkt III a/o), tj. przestępstwa określonego w art. 272 k.k. – i przy
przyjęciu, że czyny te stanowią ciąg przestępstw wypełniający
dyspozycję art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 272 k.k. i art. 272 k.k.,
skazany za to na postawie art. 272 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. na
karę 6 miesięcy pozbawienia wolności (pkt 7 wyroku);
IV. „w okresie czasu od czerwca 2005 r. do listopada 2005 r. w
miejscowości G., oraz w miejscowości P., działając w krótkich
odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru polecił
nieustalonej osobie podrobienie podpisu M. S. na poniższych
fakturach VAT, dotyczących zakupu oleju napędowego z firmy P. P.
D. przez firmę „M.” M. S. w tym (…)”, (pkt IV a/o), tj. przestępstwa
określonego w art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art.
12 k.k. – i za to skazany na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności
(pkt 8 wyroku);
V. „w dniu 11 stycznia 2005 r. w miejscowości P., działając w krótkich
odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej jako właściciel Firmy Handlowo-
Usługowej „M.” polecił pracownikowi tej firmy J. W.-K. wystawienie
dwóch faktur VAT dotyczących sprzedaży oleju opałowego firmie
„T.” wiedząc o tym, że transakcja taka nie miała nigdy miejsca a tym
samym znacznie utrudnił ustalenie przestępczego pochodzenia
środków pieniężnych wynikających z obrotu olejem niewiadomego
pochodzenia (…)” – pkt V a/o kwalifikowany w nim z art. 18 § 1 k.k.
w zw. z art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i
art. 12 k.k.;
VI. „ w okresie od listopada 2004 r. do grudnia 2004 r. w miejscowości
P., działając wspólnie i w porozumieniu z A. S. w krótkich odstępach
czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej polecił kierownikowi bazy paliw „T.” T. J.
wystawienie faktur VAT dotyczących sprzedaży oleju napędowego
przez T. firmie FHU „M.”, której był właścicielem wiedząc, że
4
transakcje takie nigdy nie miały miejsca, a tym samym znacznie
utrudnił ustalenie przestępczego pochodzenia środków pieniężnych
wynikających z obrotu olejem niewiadomego pochodzenia (…)” –
pkt VI a/o kwalifikowany w nim z art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 k.k. w
zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 12 k.k.;
VII. „w okresie od 19.04.2005 r. do 20.06.2005 r. w miejscowości P.
działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru w celu osiągnięcia korzyści majątkowej jako
właściciel firmy „M.” w podobny sposób poświadczył nieprawdę na
poniższych fakturach VAT dotyczących sprzedaży fikcyjnej firmie
ZPH O. oleju opałowego a tym samym znacznie utrudnił ustalenie
przestępczego pochodzenia środków pieniężnych wynikających z
obrotu niewiadomego pochodzenia (…)” – pkt VIII a/o kwalifikowany
w nim z art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 299 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. i art. 12 k.k.;
VIII. „w okresie od października 2005 r. do grudnia 2005 r. w Pr.,
działając wspólnie i w porozumieniu z A. S. i M. S. w krótkich
odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej wiedząc o tym, że M. S. jest
fikcyjnym właścicielem Zakładu Usługowo – Handlowego o nazwie
„M.” zarejestrowaną w Ewidencji Działalności Gospodarczej Urzędu
Gminy C. posiadającym koncesję na obrót paliwami ciekłymi,
kierował działaniem M.S. w ten sposób, że za pośrednictwem A. S.
polecił mu poświadczyć nieprawdę w dokumentach finansowo-
księgowych co do okoliczności mających znaczenie prawne na niżej
wymienionych fakturach VAT mających dokumentować sprzedaż
fikcyjnej firmie „W.” należącej do W. C. niżej wymienionej ilości oleju
opałowego na wymienione kwoty wiedząc o tym, że firma „W.” nie
jest faktycznym nabywcą towaru oraz, że opisane w fakturach
zdarzenie gospodarcze ma jedynie uwiarygodnić sprzedaż oleju
opałowego za co przekazywał M. S. wynagrodzenie miesięczne w
kwocie 1200 zł, a tym samym znacznie utrudnił ustalenie
5
przestępczego pochodzenia środków pieniężnych wynikających z
obrotu paliwem niewiadomego pochodzenia (…)”, - pkt IX a/o
kwalifikowany w nim z art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 i 5 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. i art. 12 k.k.;
IX. „w okresie od 27.08.2004 r. do 22.10.2004 r. w nieustalonej
miejscowości w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru w celu osiągnięcia korzyści majątkowej jako
właściciel Firmy Handlowo – Usługowej „M.” wspólnie i w
porozumieniu z nieustaloną osobą poświadczył nieprawdę na
poniższych fakturach VAT dotyczących zakupu oleju napędowego
od firmy „T.” wiedząc, że transakcje takie nie miały miejsca a tym
samym znacznie utrudnił ustalenie przestępczego pochodzenia
środków pieniężnych pochodzących z obrotu olejem niewiadomego
pochodzenia (…)”, - pkt X a/o kwalifikowany w nim z art. 271 § 3
k.k. w zw. z art. 299 § 1 i 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 12 k.k. –
i przy przyjęciu, że czyny te stanowią ciąg przestępstw wypełniający
dyspozycję art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 k.k.
i art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 i 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
skazany za to na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności i
grzywnę w wymiarze 1000 stawek dziennych przy ustaleniu jednej
stawki dziennej na kwotę 50 zł oraz środek karny w postaci zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej wymagającej koncesji na
obrót paliwami ciekłymi na okres 10 lat (pkt 9 wyroku);
X. „w okresie od 20.09.2005 r. do dnia 27.09.2005 r. w miejscowości
G., działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
poświadczył nieprawdę na dwóch fakturach VAT (…) w ten sposób,
że niezgodnie ze stanem faktycznym, w podanych dniach wykazał
na w/w fakturach sprzedaż wymienionych ilości oleju DURBET
firmie „M.” M. S., który w rzeczywistości nigdy tego oleju nie zakupił
i nie przyjął na stan firmy” (pkt VII a/o), tj. przestępstwa określonego
6
w art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to skazany na karę 6
miesięcy pozbawienia wolności (pkt 10 wyroku).
W miejsce wymierzonych oskarżonemu kar jednostkowych orzeczono
karę łączną 2 lat pozbawienia wolności (pkt 11 wyroku), zaliczając na poczet
tej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie (pkt 12
wyroku).
Tym samym wyrokiem A. S. skazany został:
I. za czyn z pkt I a/o, tj. za przestępstwo określone w art. 258 § 1 k.k.,
na karę 9 miesięcy pozbawienia wolności (pkt 1 wyroku);
II. za czyn z pkt II a/o, tj. za ciąg przestępstw określonych w art. 278 §
2 k.k., na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności (pkt 2 wyroku);
III. za czyn z pkt III a/o, tj. za przestępstwo określone w art. 271 § 2 k.k.
i art. 299 § 1 i 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., na
karę roku pozbawienia wolności i grzywnę w wymiarze 1000 stawek
dziennych przy ustaleniu wysokości jednej stawki dziennej na kwotę
40 zł oraz środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej wymagającej koncesji na obrót paliwami ciekłymi na
okres 6 lat (pkt 3 wyroku),
a jednocześnie orzeczono wobec niego karę łączną roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności (pkt 4 wyroku) z zaliczeniem na poczet tej kary okresu
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie (pkt 5 wyroku).
Wyrok ten zaskarżył w całości, co do wszystkich oskarżonych
(orzeczeniem Sądu pierwszej instancji objęty był również S. Ł., skazany za
czyn z art. 272 k.k. na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres próby 2 lat oraz grzywnę w wysokości
50 stawek dziennych przy ustaleniu jednej stawki na kwotę 20 zł – pkt 13
wyroku) ich obrońca. W wywiedzionej apelacji zarzucił:
„mającą wpływ na treść orzeczenia obrazę przepisów tj.:
I. sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego polegającą na przyjęciu, że M. G. Ł. i A. S. wspólnie z M.
S. i innymi ustalonymi osobami brali udział w zorganizowanej grupie
przestępczej i wskazaniem za podstawę powyższych ustaleń zeznań
7
M. S., P. D. i S. N. w sytuacji gdy każdy z w/w świadków w złożonych
zeznaniach zaprzeczył udziałowi wymienionych wyżej oskarżonych w
ramach grupy przestępczej im przypisanej (…), a nadto gdy świadek M.
S. wykazując się brakiem świadomości co do charakteru ostatecznie
przypisanego mu zarzutu udziału w grupie konsekwentnie wskazywał,
że transakcje, których udziałem była spółka „M.” miały charakter
legalny i nie służyły wprowadzaniu do obrotu paliw płynnych bez
wnoszenia opłat skarbowych, a nadto w ramach działalności spółki nie
miały miejsca działania polegające na legalizacji środków płatniczych
mających pochodzić z jakichkolwiek przestępstw (…),
II. art. 2 § 2 k.p.k., 4 k.p.k., 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez błędną
wykładnię i nieprawidłowe zastosowanie przedmiotowych przepisów,
naruszenie przez Sąd I instancji zasady swobodnej kontrolowanej
oceny dowodów, wydanie orzeczenia z pominięciem szczegółowej
analizy szeregu dowodów zgromadzonych w sprawie, a istotnych dla
rozstrzygnięcia o karnoprawnej odpowiedzialności oskarżonych za
zarzucone im aktem oskarżenia czyny oraz przyjęcie przez Sąd za
podstawę wyroku hipotez i z góry założonego scenariusza polegające
na tym, że Sąd ten:
- w sposób dowolny ocenił wyjaśnienia oskarżonych M. G. Ł., S.
Ł. i A. S. ograniczając się do wskazania, że są one: wiarygodne
jedynie w tych fragmentach gdzie nie pozostają w sprzeczności
z innymi, nie budzącymi wątpliwości dowodami (…). W
pozostałej części są linią obrony na użytek sprawy z
jednoczesnym zaniechaniem skonfrontowania tych wyjaśnień z
innymi konkretnymi dowodami w sprawie,
- dokonał dowolnej oceny przyjętych za podstawę poczynionych
ustaleń zeznań złożonych przez M. S. nie wyjaśniając
oczywistych sprzeczności rysujących się na tle poszczególnych
relacji świadka w odniesieniu do konkretnych zarzutów
stawianych oskarżonym i nie konfrontując tych zeznań z
całokształtem innych zgromadzonych w sprawie dowodów,
8
- zaniechał szczegółowej analizy wyjaśnień P. D., S. N., P. N.,
W. C. w takim zakresie, w jakim wymienieni akcentowali brak
podstaw do formułowania wobec M. G. Ł. i A. S. zarzutu
współudziału z wymienionymi w zorganizowanej grupie
przestępczej ale również P. D. na okoliczność rzeczywistego
charakteru transakcji pomiędzy firmami „M.” i „P.” oraz „M.” i
„W.”,
- w zakresie stawianego M.G.Ł. zarzutu poświadczenia
nieprawdy w fakturach dokumentujących transakcje pomiędzy
firmami: „M.”, a „T.” pominął szczegółową, rzeczową ocenę
całokształtu zeznań złożonych przez […] ograniczając się do
przytoczenia w treści uzasadnienia jednozdaniowych
fragmentów tych zeznań,
- zaniechał szczegółowej analizy dowodów w postaci zeznań […]
w zakresie stawianego A. S. zarzutu kradzieży programów
komputerowych ograniczając się wyłącznie do przyjęcia za
podstawę rozstrzygnięcia w tym zakresie dowodu z
przeszukania i opinii biegłego w sytuacji gdy konieczną
podstawą odpowiedzialności A. S. w tym zakresie jest
udowodnienie świadomości w/w co do zawartości posiadanego
przezeń komputera,
III. obrazę przepisu art. 424 § 1 i 2 k.p.k., polegającą na :
a) niedopełnieniu określonego tym przepisem obowiązku
zamieszczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia
koniecznych elementów, a przede wszystkim szczegółowego
wskazania jakie fakty Sąd uznał za udowodnione lub
nieudowodnione, na jakich w tej materii konkretnie oparł się
dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych w tym
zakresie w jakim przyjął, że oskarżeni M. G. Ł., S. Ł. i A. S. dopuścili
się czynów szczegółowo wymienionych w skarżonym wyroku,
b) zaniechaniu wyjaśnienia przez Sąd I instancji podstaw prawnych
wyroku w odniesieniu do przypisanych wszystkim oskarżonym
9
przestępstw oraz zaniechanie stosownej subsumcji ustalonych
aspektów zachowania każdego z nich pod ustawowe znamiona
ostatecznie przypisanych im przestępstw;
w rezultacie podniesionych uchybień:
IV. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, który miał
istotny wpływ na treść orzeczenia i polegał na nietrafnym ustaleniu, że
oskarżeni M. G. Ł., A. S. i S. Ł. dopuścili się czynów w formie opisanej
w sentencji wyroku, podczas gdy przeprowadzona w sposób
prawidłowy wszechstronna, zgodna z zasadami wiedzy i doświadczenia
życiowego ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego,
prowadzi do odmiennego wniosku
z ostrożności procesowej (…) również w zakresie rozstrzygnięcia o
karnoprawnej odpowiedzialności S. Ł. i G. Ł. za czyn z pkt III wyroku:
V. mającą wpływ na treść orzeczenia obrazę prawa materialnego tj. art.
272 k.k. polegającą na rażąco błędnym przyjęciu, że zachowanie
polegające na sporządzeniu przez notariusza zgodnie z wola stron aktu
notarialnego, zawierającego w swej treści pozorne oświadczenia stron
tego aktu, w tym przypadku M. G. Ł. i S. Ł., a dotyczące sprzedaży
nieruchomości w miejscowości G. – aktu notarialnego, który w swej
treści nie zawierał jakiegokolwiek nieprawdziwego oświadczenia
sporządzającego go notariusza – wypełnia znamiona występku
wyłudzenia poświadczenia nieprawdy w rozumieniu powołanego wyżej
przepisu”.
Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy M. G. Ł., S. Ł. i A. S. do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Wyrokiem z dnia 14 września 2012 r., Sąd Apelacyjny:
I. zmienił wyrok w zaskarżonej części:
1) w stosunku do oskarżonego A. S. w ten sposób, że
10
a) uchylił orzeczenie o karze łącznej pozbawienia wolności (pkt 4
wyroku);
b) oskarżonego A. S. od popełnienia czynu przypisanego mu w pkt
2 wyroku uniewinnił;
c) za czyny przypisane w pkt 1 i pkt 3 wyroku orzekł wobec A. S.
karę łączną roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności;
d) wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo
zawiesił na okres próby wynoszący 5 lat;
e) na poczet orzeczonej w pkt 3 wyroku kary grzywny zaliczył A. S.
okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, uznając ją
za wykonaną w ilości 564 stawek dziennych;
2) w stosunku do M. G. Ł. w ten sposób, że:
a) uchylił karę łączną pozbawienia wolności (pkt 11 wyroku);
b) zmienił orzeczenie w pkt 7 wyroku i oskarżonego M. G. Ł. od
popełnienia czynu zarzuconego mu w pkt III wyroku uniewinnił,
zaś za czyn z pkt II wyroku, wyczerpujący dyspozycję art. 18 § 1
k.k. z art. 272 k.k., na podstawie art. 272 k.k. wymierzył mu karę
4 miesięcy pozbawienia wolności;
c) zmienił orzeczenie w pkt 9 wyroku w ten sposób, że:
- uznał, że czyny opisane w pkt V i VIII wyroku stanowią jeden
ciąg przestępstw wypełniający dyspozycję art. 271 § 3 k.k. i art.
299 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za czyny te oskarżonego M.
G. Ł. skazał na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i 300
stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na
kwotę 50 zł oraz środek karny zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej wymagającej koncesji na obrót paliwami ciekłymi
na okres 4 lat;
- uznał, że czyny opisane w pkt VI, IX i X wyroku stanowią jeden
ciąg przestępstw wypełniający dyspozycję art. 271 § 3 k.k. i art.
299 § 1 i 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za czyny te skazał
oskarżonego M. G. Ł. na karę roku pozbawienia wolności i 700
stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na
11
kwotę 50 zł oraz środek karny zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej wymagającej koncesji na obrót paliwami ciekłymi
przez okres 6 lat;
d) orzekł wobec M. G. Ł. karę łączną roku i 10 miesięcy
pozbawienia wolności i 1000 stawek dziennych grzywny,
ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 50 zł oraz tytułem
środka karnego 10 lat zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej wymagające koncesji na obrót paliwami ciekłymi;
3. w stosunku do oskarżonego S. Ł. w ten sposób, że uniewinnił go od
popełnienia zarzucanego mu czynu;
II. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Orzeczenie Sądu odwoławczego (za wyjątkiem rozstrzygnięcia w
zakresie czynu z pkt III wyroku Sądu Okręgowego w O.) zaskarżył w
odniesieniu do skazanego M. G. Ł. jego obrońca. We wniesionej kasacji
zarzucił rażące naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ
na treść tego orzeczenia, a mianowicie:
I. „art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k., poprzez brak
szczegółowego rozważenia wszystkich zarzutów wskazanych w
środku odwoławczym polegający na tym, iż Sąd Apelacyjny nie
wypowiedział się w sposób dostateczny co do zarzutów apelacji
oraz wniosków w niej zawartych, poprzestając na ogólnikowych
stwierdzeniach, wskazanych w uzasadnieniu niniejszej kasacji –
podczas gdy ustawodawca nałożył na Sąd odwoławczy
obowiązek rozważenia wniosków i zarzutów wskazanych w
środku odwoławczym oraz wskazania w uzasadnieniu wyroku,
czym kierował się sąd wydając wyrok i dlaczego zarzuty i
wnioski apelacji sąd uznał za niesłuszne”;
II. „(…) art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez własną,
nieobiektywną, dowolna, a nie swobodną ocenę dowodów
dokonaną przez Sąd Apelacyjny przy rozpoznawaniu środka
odwoławczego – szczegółowo wskazaną w uzasadnieniu
niniejszej kasacji – oraz aprobatę oceny dokonanej przez Sąd I
12
instancji, a także nieuwzględnienie okoliczności
przemawiających na korzyść oskarżonego, lecz przyjęcie za
podstawę wyroku części dowodów, wypieranie stwierdzonych
faktów i uzyskanych dowodów przez założony z góry przez Sąd
odwoławczy stan rzeczy – co skutkowało wadliwym przyjęciem
przez oba składy orzekające, że M. G. Ł. dopuścił się
zarzucanych ma czynów w postaci:
- udziału w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu
wprowadzanie do obrotu paliw płynnych bez wniesienia opłat
skarbowych oraz poświadczania nieprawdy w dokumentacji
księgowej w postaci faktur i legalizacji środków płatniczych
pochodzących z przestępstw (art. 258 § 1 k.k.),
- czynów opisanych w pkt V i VIII aktu oskarżenia, a
zakwalifikowanych w skarżonym wyroku jako jeden czyn
wypełniający dyspozycję art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k.,
- czynu opisanego w pkt IV aktu oskarżenia zakwalifikowanego z
art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
- czynów z pkt VI, IX i X aktu oskarżenia zakwalifikowanych w
skarżonym wyroku jako ciąg przestępstw wypełniający
dyspozycję z art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 1 i 5 k.k. w zw. za art.
11 § 2 k.k.,
podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego wynika, że w sprawie brak jest elementów
podmiotowych i przedmiotowych do skazania M. G. Ł. za udział
w zorganizowanej grupie przestępczej opisanej w pkt I aktu
oskarżenia oraz za popełnienie przestępstwa „prania brudnych
pieniędzy” z art. 299 k.k., a w zakresie czynu z pkt IV aktu
oskarżenia, za popełnienie sprawstwa kierowniczego do
podrobienia podpisu M. S. przez nieustalona osobę na fakturach
dotyczących zakupu oleju napędowego z firmy P”.
13
Stawiając te zarzuty autor kasacji wniósł uchylenie wyroku Sądu drugiej
instancji w stosunku do skazanego M. G. Ł., a na podstawie art. 435 k.p.k. w
zw. z art. 518 k.p.k., również w stosunku do skazanego A. S. i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Apelacyjny wniósł o jej
oddalenie jako oczywiście bezzasadnej. Natomiast uczestniczący w rozprawie
kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł kasację wnosząc o
uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego oraz utrzymanego nim w mocy wyroku
Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w zakresie w jakim podnosi zarzut naruszenia
art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. i w
zw. z art. 299 § 1 k.k.
Nie ulega wątpliwości, że dla uznania, iż zachowanie sprawcy wypełnia
ustawowe znamiona występku określonego w art. 299 § 1 k.p.k. konieczne
jest wykazanie, aby te wymienione w dyspozycji powołanego przepisu rzeczy,
stanowiące przedmiot karalnych czynności wykonawczych, pochodziły z
„korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego”, co w efekcie
odznacza, że niezbędne jest ustalenie owego czynu oraz korzyści
bezpośrednio lub pośrednio z niego odniesionej przez sprawcę albo inną
osobę, a następnie wprowadzonej do obrotu. W ustalaniu realizacji znamion
przestępstwa z art. 299 § 1 k.k., w tym znamienia pochodzenia „wartości
majątkowych stanowiących brudne pieniądze”, sąd zachowuje samodzielność
jurysdykcyjną (art. 8 k.p.k.), nie oznacza to jednak, że jest on zwolniony z
konieczności udowodnienia, przynajmniej tych przedmiotowych elementów
czynu „pierwotnego”, które pozwalają na jego zakwalifikowanie pod znamiona
konkretnego czynu zabronionego zawartego w ustawie karnej, ani też nie jest
zwolniony od wskazania tej kwalifikacji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
2 lutego 2011 r., II KK 159/10, LEX nr 785651 oraz z dnia 4 października 2011
r., III KK 28/11, OSNKW 2011, z. 11, poz. 101).
14
Ten ostatni wymóg nie został przez orzekający w instancji a quo Sąd
Okręgowy dopełniony. Trudno bowiem za wywiązanie się przez tenże Sąd ze
spoczywającego na nim w powyższym zakresie obowiązku uznać
stwierdzenie ograniczające się do konstatacji, że „osoby te obracając paliwem
niewiadomego pochodzenia realizowały polecenia związane z
przygotowywaniem dokumentów lub też dokonywały transakcji, które
następnie ułatwiły innym sprzedaż paliwa niewiadomego pochodzenia, przez
jedynie fakturową sprzedaż oleju opałowego umożliwiały zbyt podmiotom
zajmującym się odbarwianiem oleju opałowego lub innego, który faktycznie
nie był olejem napędowym” (s. 25 uzasadnienia Sądu pierwszej instancji), co
było zresztą konsekwencją wcześniejszego przypisania M. G. Ł. w części
dyspozytywnej wyroku czynów zarzuconych mu aktem oskarżenia w pkt V, VI,
VIII, IX i X bez jakiejkolwiek korekty ich opisu, w których znamiona czynu z art.
299 § 1 k.k. określone zostały wyłącznie jako „znaczne utrudnianie ustalenia
przestępczego pochodzenia środków pieniężnych wynikających z obrotu
paliwem (czyn IX a/o) lub olejem (czyny z pkt V, VI i X – w obu wypadkach
podkreśl. SN) niewiadomego pochodzenia”, natomiast w wypadku czynu z pkt
VIII wręcz tylko „wynikających z obrotu niewiadomego pochodzenia (podkreśl.
SN)”.
Tymczasem, zgodnie z art. 299 § 1 k.k. przedmiotem czynności
wykonawczych ujętych w tym przepisie mogą być wyłącznie środki płatnicze,
instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa
majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości pochodzące z korzyści
związanych z popełnieniem czynu zabronionego. Stosownie natomiast do art.
115 § 1 k.k. czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych
w ustawie karnej. Ustawodawca wyraźnie więc wskazuje, że źródłem
pochodzenia wartości majątkowych stanowiących "brudne pieniądze" ma być
zachowanie realizujące znamiona konkretnego typu czynu zabronionego pod
groźbą kary. Dla realizacji znamion przestępstwa z art. 299 § 1 k.k. nie jest
więc wystarczające ustalenie, że określone wartości majątkowe pochodzą z
jakiejkolwiek czynności bezprawnej czy też nieujawnionego lub "nielegalnego"
źródła. Nie jest także wystarczające w tym zakresie ogólne wskazanie, że
15
korzyść majątkowa pochodzi z działalności przestępczej, jakiegoś bliżej
nieokreślonego czynu zabronionego, czy też pewnej grupy przestępstw (np.
przestępstw przeciwko mieniu czy oszustw podatkowych), bez sprecyzowania,
o jaki konkretnie typ przestępstwa chodzi. Znamię „korzyści związanych z
popełnieniem czynu zabronionego” musi być przy tym udowodnione w
postępowaniu karnym w taki sam sposób, jak wszystkie pozostałe znamiona
przestępstwa stypizowanego w art. 299 § 1 k.k., chociaż jednocześnie
ustawodawca nie wymaga ustalenia przez sąd, aby czyn stanowiący źródło
wartości majątkowych mających charakter „brudnych pieniędzy” spełniał
wszystkie znamiona przestępstwa. Analiza uzasadnienia sądu meriti
przekonuje jednak, że w istotnym tu zakresie nie poczynione zostały nawet te
minimalne ustalenia, czego rezultatem był zresztą zacytowany wyżej opis
czynów przypisanych wówczas oskarżonemu M. G. Ł. w wyroku tego sądu.
Kwestia ta stała się przedmiotem zarzutu apelacyjnego, w którym autor
zwykłego środka odwoławczego, podnosząc obrazę m.in. art. 424 § 1 k.p.k.,
wskazał na zaniechanie wyjaśnienia przez Sąd pierwszej instancji podstaw
prawnych wyroku w odniesieniu do przypisanych wszystkim oskarżonym
czynów oraz zaniechanie stosownej subsumcji ustalonych aspektów
zachowania każdego z nich pod ustawowe znamiona ostatecznie
przypisanych im przestępstw, rozwijając tę myśl na s. 9 i 10 uzasadnienia
apelacji, w szczególności w kontekście możliwości zakwalifikowania działań
poszczególnych oskarżonych (M. G. Ł. i A. S.) pod przepis art. 299 § 1 k.k.
Rozpoznając wniesiony środek zaskarżenia, Sąd Apelacyjny,
dostrzegając oczywiste mankamenty uzasadnienia Sądu pierwszej instancji,
uznał że nie dyskwalifikują one poddanego kontroli odwoławczej
rozstrzygnięcia, bowiem obrońca nie wykazał wpływu stwierdzonego
uchybienia na treść orzeczenia, a tylko wówczas, gdy taki wpływ zostanie
stwierdzony, za skuteczny może zostać uznany zarzut oparty o przepis art.
438 pkt 2 k.p.k. Podjął przy tym sąd instancji ad quem wysiłek wykazania
braku tego wpływu, w rzeczywistości w znacznej mierze zastępując Sąd
Okręgowy w omówieniu szeregu tych kwestii, które wprost w części
motywacyjnej orzeczenia sądu meriti nie doczekały się rzeczowej analizy. Nie
16
kwestionując poprawności in concreto tego rodzaju postąpienia przez Sąd
drugiej instancji zauważyć należy, że o ile w odniesieniu do większości
zarzutów apelacyjnych zabieg taki uznany mógłby być za skuteczny, o tyle w
aspekcie znamion występku z art. 299 § 1 k.k. wniosku takiego nie da się
wyprowadzić. Zwrócił na to słusznie uwagę w toku rozprawy kasacyjnej
prokurator Prokuratury Generalnej wskazując, że zawarte na s. 25
uzasadnienia Sądu odwoławczego rozważania nie równoważą braków jakich
w swojej motywacji dopuścił się sąd a quo.
W tym więc zakresie orzeczenie Sądu pierwszej instancji nie
poddawało się de facto kontroli apelacyjnej, natomiast poczynione co do tej
problematyki rozważania Sądu Apelacyjnego nie mogą zostać uznane za
spełniające wymagania art. 457 § 3 k.p.k. Niewątpliwe w związku z tym jest i
to, że ten właśnie zarzut zawarty w zwykłym środku odwoławczym nie
doczekał się rozpoznania spełniającego wymóg określony w art. 433 § 2
k.p.k., co jest o tyle oczywiste, że przy mankamentach rozstrzygnięcia Sądu
Okręgowego skuteczne odparcie twierdzenia apelującego o mającej wpływ na
treść orzeczenia obrazie prawa procesowego, a konsekwencji tego również
materialnego (przy odczytaniu tego zarzutu przez pryzmat art. 118 § 1 k.p.k.),
było w praktyce niemożliwe. Utrzymanie w związku z tym w mocy dotkniętego
taką wadą orzeczenia spowodowało, że uchybienie to przeniknęło do
orzeczenia Sądu drugiej instancji.
Stwierdzony stan rzecz, skutkować musiał wydaniem orzeczenia
kasatoryjnego, jako że ujawnione naruszenia prawa było zarówno rażące, jak i
mające istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. To bowiem występek
„prania brudnych pieniędzy” stał się podstawą skazania M. G. Ł. za czyn
przypisany mu w pkt 9 wyroku Sądu Okręgowego, zaś po korekcie dokonanej
przez Sąd Apelacyjny za czyny wskazane w pkt 2 lit. c tiret jeden i dwa jego
orzeczenia, a jednocześnie pozostawał w bezpośrednim związku z
pozostałymi przypisanymi mu czynami, w szczególności przynależnością do
zorganizowanej grupy przestępczej (art. 258 § 1 k.k.). Jednocześnie
konieczne było uchylenie w powyższym zakresie nie tylko orzeczenia Sądu
drugiej instancji, lecz również wyroku sądu a quo, gdyż jak wskazano to wyżej,
17
oczywiste naruszenie prawa nastąpiło na etapie postępowania
pierwszoinstancyjnego, natomiast dokonanie ewentualnej korekty tego
orzeczenia w instancji ad quem nie jest możliwe.
Powyższe rozstrzygnięcie skutkuje przy tym określonymi
konsekwencjami procesowymi. Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżony został
wyłącznie na korzyść skazanego M. G. Ł. W tym układzie, w postępowaniu
ponowionym, obowiązywać będzie pośredni zakaz reformationis in peius
wynikający z art. 443 k.p.k. W związku z powyższym procedując powtórnie
Sąd pierwszej instancji powinien w pierwszym rzędzie zważyć, czy istniej
możliwość przypisania oskarżonemu czynu z art. 299 § 1 k.k., jako że zakaz
ten odnosi się również do ustaleń faktycznych, które przy ponownym
rozpoznaniu sprawy nie mogą być mniej korzystne dla oskarżonego (zob.
uzasadnienie powołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4
października 2011 r., III KK 28/11), a jednocześnie nie jest możliwe – co
oczywiste – uzupełnienia opisu czynu o brakujące elementy.
Uznanie przez sąd a quo, że takie ustalenia naruszałyby ograniczenie
wynikające z powołanego wyżej przepisu procesowego nie oznacza z kolei, że
w ramach dotychczas poczynionych ustaleń nie istnieje możliwość
zakwalifikowania czynów tego oskarżonego pod inny przepis karny. Wymaga
to jednak przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego, w ramach którego
sąd ten, związany zapatrywaniami prawnymi Sądu Najwyższego, będzie
władny – w ramach postępowania dowodowego – w szerokim zakresie
skorzystać z możliwości jakie stwarza unormowanie art. 442 § 2 k.p.k. Nie
może wreszcie sąd meriti zignorować wymogów, jakie nakłada na niego, przy
ewentualnym sporządzaniu pisemnych motywów wyroku, przepis art. 424 § 1 i
2 k.p.k.
Uchylenie zaskarżonego orzeczenia we wskazanej w wyroku Sądu
Najwyższego części (z wyłączeniem rzecz jasna rozstrzygnięcia o
uniewinnieniu oskarżonego M. G. Ł. od czynu zarzucanego mu w pkt III aktu
oskarżenia) oraz zmienionego nim wyroku Sądu Okręgowego, obligowało sąd
kasacyjny, a to stosownie do treści art. 518 k.p.k. w zw. z art. 435 k.p.k., do
wydania analogicznego rozstrzygnięcia w odniesieniu do skazanego A. S.
18
(poza czynem z pkt II a/o, co do którego zapadło orzeczenia uniewinniające),
który nie wniósł wprawdzie kasacji (ograniczenie z art. 523 § 2 k.p.k.), jednak
za pośrednictwem obrońcy zaskarżył wcześniej wyrok Sądu pierwszej
instancji, przy czym i w jego wypadku w zwykłym środku odwoławczym
podnoszone były tożsame, co w odniesieniu do oskarżonego M. G. Ł.,
zarzuty. Niewątpliwie za takim rozstrzygnięciem co do tego oskarżonego
(uchyleniem, w części wskazanej w dyspozycji orzeczenia Sądu Najwyższego,
obu wyroków), przemawiają te same względy, które skutkowały
uwzględnieniem kasacji wniesionej na korzyść drugiego oskarżonego.
Skutkiem wydanego orzeczenia był także zwrot oskarżonemu M. G. Ł.
uiszczonej przez niego opłaty od kasacji (art. 527 § 4 k.p.k.).