Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 679/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
.
w sprawie z powództwa Banku P. Spółka Akcyjna w W.
przeciwko W. R., M. R. i K. R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 23 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 czerwca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanego W. R. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa Bank P. S.A. w W. domagała się zasądzenia od
pozwanych W. R., M.R. i K. R. solidarnie kwoty 252 629,96 CHF wraz z odsetkami
umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego (20%) w
stosunku rocznym, liczonymi od dnia 1 grudnia 2009 r., z ograniczeniem
odpowiedzialności M. R. i K. R. do udziału w nieruchomościach położonych w
miejscowości O., gmina J., powiat b., objętych księgami wieczystymi prowadzonymi
przez Sąd Rejonowy w B. KW nr: […] oraz […].
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 19 maja 2011 r. - zaocznym w stosunku
do pozwanych M. R. i K. R. - uwzględnił powództwo w całości, a po rozpoznaniu
sprzeciwów M. R. i K. R. wyrokiem z dnia 8 grudnia 2011 r. utrzymał w całości w
mocy wyrok zaoczny.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji pozwanego W. R., wyrokiem
zaskarżonym skargą kasacyjną, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w B. w ten
sposób, że zasądzoną kwotę obniżył do kwoty 1 939,60 franków szwajcarskich,
oddalił dalej idące powództwo i orzekł o kosztach postępowania za obie instancje.
Sąd Apelacyjny przyjął, że wskazana przez powoda przyczyna
wypowiedzenia umowy kredytowej, dotycząca braku spłaty przeterminowanego
zadłużenia, które na dzień złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu wynosiło
1939,60 CHF, nie mieściła się w katalogu przyczyn uprawniających do złożenia
takiego oświadczenia woli. Sąd Apelacyjny podkreślił, że zgodnie z art. 75 ust. 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r.,
Nr 72, poz. 665, po zmianie wprowadzonej od 1 maja 2004 r. - Dz. U. Nr 91,
poz. 870, dalej: Pr. bank.), bank może wypowiedzieć umowę kredytu w razie
niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu lub w razie utraty
przez kredytobiorcę zdolności kredytowej; regulamin kredytowania osób fizycznych,
do którego w zakresie warunków wypowiedzenia umowy odsyła § 15 łączącej
strony umowy kredytowej z dnia 1 września 2006 r., stanowi wierne powtórzenie
treści art. 75 ust. 1 Pr. bank. w brzmieniu pierwotnym (obowiązującym do dnia
30 kwietnia 2004 r.). W ocenie Sądu Apelacyjnego, przez „warunki udzielenia
kredytu” należy rozumieć warunki zawarcia umowy kredytowej i nie można
3
ich utożsamiać z warunkami realizacji umowy. Gdyby nawet przyjąć,
że kredytobiorca nie dotrzymał warunków udzielenia kredytu, to należałoby uznać,
że w okolicznościach niniejszej sprawy oświadczenie o wypowiedzeniu umowy
stanowiło nadużycie uprawnienia banku w rozumieniu 5 k.c. Kredytobiorca
pozostawał bowiem w opóźnieniu przez nieznaczny okres, a jego zadłużenie
opiewało na kwotę 1132,68 CHF z tytułu należności głównej i 804,92 CHF tytułem
odsetek, co stanowiło równowartość zaledwie półtoramiesięcznej raty, podczas gdy
kredyt został udzielony na okres 35 lat. Istniejąca w chwili składania oświadczenia
wypowiadającego umowę zaległość w stosunku do kwoty udzielonego kredytu
była niewielka i jej wystąpienie nie mogło jeszcze świadczyć o zagrożeniu spłaty
kredytu. Wypowiedzenie umowy powinno zostać poprzedzone sprawdzeniem,
czy stwierdzona zaległość świadczy o zagrożeniu spłaty kredytu. Umowa
przewidywała tryb postępowania w razie powstania zadłużenia przeterminowanego,
chroniąc wystarczająco interesy instytucji kredytującej na wypadek przejściowych
trudności w spłacie kredytu.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., strona powodowa zarzuciła naruszenie:
- art. 75 ust. 1 Pr. bank. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie wskutek przyjęcia, że sformułowanie tego przepisu nie
obejmuje wszelkich wypadków naruszenia umowy kredytu, a jedynie dotyczy
warunków, po których spełnieniu bank decyduje się na udzielenie
i uruchomienie kredytu,
- art. 5 k.c. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przez
przyjęcie, że oświadczenie powoda o wypowiedzeniu umowy kredytu
stanowi nadużycie uprawnienia banku w rozumieniu tego przepisu,
- art. 381 k.p.c. przez uwzględnienie w postępowaniu apelacyjnym
niezgłaszanego wcześniej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji
zarzutu pozwanego o nadużyciu uprawnienia banku w rozumieniu art. 5 k.c.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne strona powodowa wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku w części uwzgledniającej apelacje pozwanego
4
W. R. oraz orzekającej o kosztach procesu i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do podstawy kasacyjnej naruszenia
przepisów postępowania, należy stwierdzić, że podniesiony w jej ramach
zarzut obrazy art. 381 k.p.c. nie mógł wywrzeć zamierzonego skutku. Zgodnie
z wymienionym przepisem, sąd drugiej instancji rozpoznając apelację może
pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania wynikła później.
Uprawnienie to odnosi się tylko do twierdzeń faktycznych, nie zaś do twierdzeń
dotyczących prawnego znaczenia faktów, do których zalicza się zarzuty
materialnoprawne, a zatem również zarzut nadużycia prawa (art. 5 k.c.),
pozbawiający stronę dochodzącą realizacji swojego roszczenia ochrony prawnej.
Z tego też względu dopuszczalne jest zgłoszenie zarzutu materialnoprawnego
w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli opiera się on na materiale faktycznym
i dowodowym przedstawionym w toku postępowania w pierwszej instancji.
Jeżeli zarzut wiąże się z nowymi faktami i dowodami, strona może go zgłosić, jeżeli
zostały zrealizowane przesłanki, od których zależy dopuszczalność nowości
w postępowaniu. W sprawie niniejszej pozwany, zgłaszając zarzut naruszenia art. 5
k.c., oparł się wyłącznie na podanych przez stronę powodową okolicznościach
dotyczących treści łączącej strony umowy kredytowej oraz warunków i przyczyn
jej wypowiedzenia, nie wskazując żadnych nowych faktów oraz nie składając
żadnych nowych wniosków dowodowych. Sąd Apelacyjny rozpoznając ten zarzut
nie naruszył art. 381 k.p.c.
Przechodząc do oceny podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego,
należy podzielić trafność zrzutu skarżącej, wskazującego na dokonanie przez Sąd
Apelacyjny błędnej wykładni art. 75 ust. 1 Pr. Bank. Przepis ten przewiduje,
że w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu
albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć
kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Należy podzielić
5
zapatrywanie skarżącej, iż w świetle brzmienia przytoczonego unormowania,
przesłanka naruszenia „warunków udzielenia kredytu” powinna być rozumiana
szeroko jako obejmująca wszelkie wypadki naruszenia umowy kredytu, w tym
również naruszenie przez kredytobiorcę obowiązku terminowej spłaty należnych
rat. Warunkiem udzielenia kredytu jest wszakże nie tylko spełnienie przez
kredytobiorcę określonych przesłanek na chwilę podejmowania przez bank w tym
przedmiocie stosownej decyzji, lecz również wymogów gwarantujących należyte
wykonanie zawartej umowy. Pogląd taki dominuje również w literaturze przedmiotu.
Niewątpliwie banki posiadają uprzywilejowaną pozycję wobec
kredytobiorców, co wyraża się m.in. w możliwości jednostronnego kształtowania
łączącego strony stosunku prawnego, w tym również zmiany warunków umowy,
a także jej wypowiedzenia z wielu przyczyn. Korzystanie z tak szerokich uprawnień
podlega jednak ocenie sądu. W orzecznictwie dopuszcza się możliwość
przeprowadzenia oceny skuteczności dokonanego przez bank uprawnienia
kształtującego, bez względu na to, czy wynika ono z treści umowy kredytu, czy
odpowiedniego przepisu ustawy, przez pryzmat art. 5 k.c.(zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 lipca 1987 r., IV CR 195/87, OSNC 1989, nr 1, poz. 16).
Badając skuteczności wypowiedzenia umowy kredytowej w wyniku skorzystania
przez bank z uprawnienia najbardziej dotkliwego dla kredytobiorcy, niewątpliwie
należy rozważyć skalę i stopień naruszeń kredytobiorcy z uwzględnieniem między
innymi wysokości udzielonego kredytu, czasu na jaki został udzielony,
dotychczasowej realizacji warunków umowy.
Z ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wynika, że termin
spłaty - w ratach miesięcznych - kredytu hipotecznego, udzielonego pozwanemu W.
R. w wysokości 266.050,92 CHF przez poprzednika prawnego powódki na
podstawie umowy z dnia 1 września 2006 r., ustalony został na 30 kwietnia 2035 r.
Powódka wypowiedziała tę umowę pismem z dnia 21 stycznia 2009 r. z uwagi na
brak spłaty przeterminowanego zadłużenia, wyliczonego na kwotę 1939,60 CHF. W
chwili wypowiedzenia kredytobiorca istotnie pozostawał w opóźnieniu ze spłatą
zadłużenia, jednakże zaległość ta stanowiła zaledwie równowartość
półtoramiesięcznej raty kredytowej. Powódka nie podjęła żadnych działań
sprawdzających, czy pojawienie się stwierdzonej zaległości zagraża spłacie
6
kredytu. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny w sposób w pełni uprawniony
uznał, że oświadczenie powódki o wypowiedzeniu umowy kredytu stanowiło
nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Zgodzić się trzeba z oceną tego
Sądu, iż biorąc pod uwagę wysokość przeterminowanego zadłużenia pozwanego
w stosunku do kwoty udzielonego kredytu, czas opóźnienia się z uregulowaniem
zaległych należności, okres, na jaki kredyt został udzielony, podjęte przez bank
działanie jawi się jako niewspółmierne do uchybień pozwanego przy wykonywaniu
umowy.
Naruszenie warunków umowy kredytu nie zawsze będzie uzasadniać jej
wypowiedzenie. W sytuacji, gdy przeterminowana należność jest niewielka
w stosunku do udzielonego kredytu, bank powinien podjąć działania zmierzające
do zweryfikowania sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy pod kątem
możliwości spłaty kredytu; uprawnienia w tym zakresie przewiduje art. 74 Pr. bank.
W razie stwierdzenia, że przyczyną naruszenia warunków umowy kredytu jest
utrata przez kredytobiorcę zdolności kredytowej, jej wypowiedzenie nie może być
uznane za nadużycie prawa podmiotowego (zob. powołany wyżej wyrok Sądu
Najwyższego w sprawie IV CR 195/87). W okolicznościach sprawy niniejszej
powódka - jak już wskazano - przed wypowiedzeniem kredytu nie podjęła próby
ustalenia sytuacji finansowej pozwanego.
Jakkolwiek zatem Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni art. 75 ust. 1
Pr. bank., to jednak prawidłowo uznał, że oświadczenie banku o wypowiedzeniu
umowy kredytu - będące wyrazem nadużycia prawa podmiotowego - nie mogło
wywrzeć zamierzonego skutku,
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.