Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 287/12
POSTANOWIENIE
Dnia 24 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Polskich Sieci Elektroenergetycznych Operator Spółki
Akcyjnej w K.
przy uczestnictwie C. B. i in. ,
o stwierdzenie nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
w B.
z dnia 21 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w B.
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
C. B., […] w dniu 8 września 2008 r. wystąpili do Sądu Okręgowego z
pozwem przeciwko Polskim Sieciom Elektroenergetycznym Operator Spółka
Akcyjna (dalej PSEO S.A.) o zasądzenie od pozwanej spółki wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie z należących do nich nieruchomości położonych w P. oraz
o ustanowienie za wynagrodzeniem służebności przesyłu. Po sprecyzowaniu, w
dniu 22 stycznia 2009 r., że żądanie dotyczy ustanowienia za wynagrodzeniem
służebności przesyłu postanowieniem z dnia 27 stycznia 2009 r. sprawa został
przekazana do Sądu Rejonowego w Ż.
W sierpniu 2010 r. PSEO S.A. składa pięć wniosków o stwierdzenie
zasiedzenia służebności gruntowej, odpowiadającej treści służebności przesyłu,
z dniem 16 października 2010 r. Wnioski dotyczą nieruchomości należących do
tych samych właścicieli, którzy wystąpili z pozwem z dnia 8 września 2008 r.
Sąd Rejonowy w Ż. połączył obie sprawy do wspólnego rozpoznania.
Postanowieniem częściowym z dnia 27 maja 2011 r. Sąd Rejonowy stwierdził
nabycie przez zasiedzenie służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy PSEO
S.A. na gruntach stanowiących własność uczestników, położonych w P., z dniem 3
stycznia 2009 r. Postanowieniem z dnia 21 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy zmienił to
postanowienie w ten sposób, że oddalił wnioski PSEO S.A. o zasiedzenie
służebności przesyłu i oddalił apelację wnioskodawcy. Takie rozstrzygniecie oprał
na podstawie następujących ustaleniach i ocenach prawnych.
W 1973 r. na mocy decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej
Wydział Gospodarki Przestrzennej, rozpoczęto sporządzanie dokumentacji
technicznej budowy linii energetycznej 220 kV relacji B. – Ż. Pomimo tego, że
inwestycja ta miała być prowadzona między innymi na nieruchomościach w P.
stanowiących własność uczestników postępowania, ich poprzednicy prawni nigdy
nie otrzymali odpisów decyzji, stanowiącej podstawę prawną tej inwestycji. Żaden z
nich nie wyrażał zgody na zajęcie nieruchomości pod linię energetyczną i nie
otrzymał odszkodowania za zajęty na ten cel teren, mimo to inwestycja była
realizowana. Budowę linii rozpoczęto w dniu 1 września 1977r, a zakończono w
3
dniu 14 października 1978 r. W dniu 23 października 1978 r. nastąpił protokolarny
odbiór techniczny linii 220 kV relacji B. – Ż. i obiekt został dopuszczony do ruchu
próbnego. W dniu 2 stycznia 1979 r. linia została włączona pod napięcie i
rozpoczęto jej gospodarcze wykorzystywanie. Linia ta stanowiła zorganizowaną
część majątku poprzedników prawnych wnioskodawcy, który zgodnie z aktualnym
wpisem do rejestru przedsiębiorców w KRS z dnia 31 grudnia 2007 r. jest
właścicielem infrastruktury sieciowej, w tym także linii objętej wnioskiem o
zasiedzenie służebności na gruntach, przez które ona przebiega.
Od chwili powstania linii aż do początki XXI wieku właściciele nieruchomości
w żaden sposób nie przeciwstawiali się funkcjonowaniu linii energetycznej na
swoich działkach. W 2005 właściciele nieruchomości rozpoczęli negocjacje
z poprzednikiem prawnym wnioskodawcy, domagając się zapłaty z tytułu
usytuowania linii na ich działkach. Negocjacje trwały aż do 2007 r. Strony nie doszły
jednak - mimo zlecenia wyceny rzeczoznawcom majątkowym - do porozumienia co
do wysokości wynagrodzenia.
Sądu Okręgowy, powołując się na utrwalone w orzecznictwie Sądu
Najwyższego stanowisko uznał, że przed wejściem w życie regulacji zawartej w art.
3051
– 3054
k.c., było możliwe zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej
służebności przesyłu. Rozważając natomiast charakter posiadania przez
wnioskodawcę nieruchomości uczestników stwierdził, że samo wybudowanie
urządzeń technicznych służących do przesyłania energii elektrycznej nie jest
równoznaczne z korzystaniem z trwałego i widocznego urządzenia, a dopiero to
stanowi spełnienie przesłanki, potrzebnej do nabycia służebności gruntowej
odpowiadającej w treści służebności przesyłu.
Oceniając charakter posiadania poprzedników prawnych wnioskodawcy Sąd
Okręgowy uznał, że było to posiadanie w złej wierze. Podkreślił, że decyzja
o charakterze pozwolenia na budowę, na którą powołuje się wnioskodawca nie
może być utożsamiana z decyzją o charakterze wywłaszczeniowym wydaną
w trybie przepisów o zasadach i trybie wywłaszczeń. Nie można w szczególności
uznać stanowiska wnioskodawcy, że o zgodnym z prawem wejściu na
nieruchomość świadczy protokół odbioru technicznego. Tego rodzaju protokół jest
4
tylko logiczną konsekwencją dopełnienia wymogów prawa w zakresie prawa
budowlanego i energetycznego, nie wykazuje jednak żadnego związku z decyzją
wydaną na podstawie przepisów o zasadach i trybie wywłaszczeń, obowiązujących
w czasie wydawania decyzji administracyjnej, która zdaniem wnioskodawcy
uprawniała go do wejścia na nieruchomości uczestników. Niezależnie więc od tego,
że wnioskodawca nie wykazał aby decyzja ta dotyczyła także nieruchomości
uczestników, nie może ona stanowić dowodu na to, że objęcie tych nieruchomości
przez poprzedników prawnych wnioskodawcy nastąpiło w dobrej wierze.
W konsekwencji nie można uznać, że był on w dobrej wierze, a zatem bieg terminu
zasiedzenia zakończył się już po 10 latach od objęcia tych nieruchomości
w posiadanie.
Sąd Okręgowy uznał, że przerwa biegu terminu do zasiedzenia służebności
przesyłu na nieruchomościach uczestników postępowania nastąpiła już w dniu
9 września 2008 r. W pozwie złożonym w tym dniu powodowie żądali wyraźnie
zasądzenia kwot z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, a nie tylko,
za dotychczasowe bezumowne korzystanie z nieruchomości przez wnioskodawcę.
Ostateczne sprecyzowanie żądania w tym zakresie jako wniosku w postępowaniu
nieprocesowym, nie ma znaczenia dla sprawy. Żądaniem zasądzenia
wynagrodzenia za ustanowienie służebności uczestnicy jasno dali wyraz woli
zmiany charakteru władania przez wnioskodawcę ich nieruchomości z posiadania
służebności na jej prawne określenie. Z uwagi na cel służebności przesyłu,
czynności właściciela nieruchomości zmierzające bezpośrednio do pozbawienia
posiadacza posiadania służebności byłyby z reguły nieskuteczne, gdyż nakazanie
rozebrania urządzeń przesyłowych koniecznych do zapewnienia
wielu użytkownikom określonych mediów niezbędnych współcześnie do
normalnego życia, musiałoby by być w większości przypadków ocenione jako
oczywiście sprzeczne z interesem społecznym. Dlatego nieracjonalne byłoby
żądanie od właściciela w takiej sytuacji akcji windykacyjnej lub negatoryjnej,
z reguły skazanych na niepowodzenie. Zdaniem Sądu Okręgowego, zgłoszenie
przez właściciela wniosku na podstawie art. 3052
§ 2 k.c. prowadzi do zmiany
świadomości posiadacza, który nie może już twierdzić, że jego posiadanie
służebności jest samodzielne i właściciel go nie kwestionuje. Zmienia się zatem
5
rodzaj posiadania posiadacza służebności, co wyłącza możliwość uznania go od tej
chwili za posiadacza „samoistnego” służebności, a tym samym wyłącza możliwość
nabycia służebności przez zasiedzenie. Zgłoszenie takiego wniosku jest zatem
czynnością, o jakiej mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c., spełnia bowiem cel przerwy
biegu zasiedzenia, którym jest uniemożliwienie posiadaczowi nabycia służebności
przesyłu przez zasiedzenie.
W konsekwencji, Sąd uznał, że zarzut uczestników dotyczący naruszenia art.
172 k.c. w zw. z art. 176 k.c. w zw. z art. 3054
k.c. w zw. z art. 292 k.c.,
a sprowadzający się do twierdzenia o niespełnieniu przesłanek zasiedzenia
służebności w zakresie braku upływu terminu posiadania służebności w złej wierze,
okazał się zasadny. Do zasiedzenia służebności nie doszło na skutek przerwania
biegu zasiedzenia, która nastąpiła wcześniej niż upłynął termin zasiedzenia.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego przez błędną wykładnię oraz zastosowanie, tj.: 1) przepisu art. 341
k.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 234 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez
przyjęcie, że to na wnioskodawcy spoczywał ciężar udowodnienia zgodnego
z prawem posiadania nieruchomości uczestników na wnioskodawcę; 2) przepisu
art. 7 k.c. i art. 172 k.c. w zw. z art. z art. 6 k.c. w zw. z art. 234 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c., przez przyjęcie, że to na wnioskodawcy spoczywał ciężar
udowodnienia dobrej wiary w posiadaniu nieruchomości uczestników; 3) przepisu
art. 292 k.c. w zw. z art. 336 k.c. w zw. z art. 352 k.c., przez przyjęcie, że bieg
terminu zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu
rozpoczyna bieg od chwili rozpoczęcia stałego przesyłu energii elektrycznej;
4) przepisu art. 123 § 1 k.c. w zw. z art. 175 k.c., przez przyjęcie, że złożenie
pozwu o zapłatę w zamian za ustanowienie służebności przesyłu przed Sądem
niewłaściwym, przerywa bieg zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej
służebności przesyłu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 292 k.c. w związku z art. 336 i art.
352 k.c. Wnioskodawca PSEO S.A. wniósł o stwierdzenia zasiedzenia służebności
przesyłu w odniesieniu do nieruchomości uczestników w zakresie wskazanym
6
w opinii biegłego sądowego. Sąd Okręgowy rozpoznając apelację wnioskodawcy
i uczestników przyjął, że posiadanie służebności przesyłu, w rozumieniu art. 292
k.c. w związku z art. 3054
k.c., rozpoczyna się dopiero od chwili gdy poprzednik
prawny wnioskodawcy rozpoczął korzystanie z wzniesionych przez siebie urządzeń
do przesyłania energii elektrycznej. Takie stanowisko na pozór znajduje
uzasadnienie w wykładni literalnej art. 292 k.c. skoro służebność gruntową można
nabyć tylko wtedy gdy posiadacz korzysta z trwałego i widocznego urządzenia.
Korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia przez poprzednika prawnego
wnioskodawcy, w tym sensie, że zaczął on wykorzystywać wzniesione urządzenia
do przesyłania energii elektrycznej rzeczywiście nastąpiło dopiero z chwilą gdy
zaczął płynąć przez nie prąd. Należy jednak zwrócić uwagę na dwie okoliczności.
Po pierwsze, służebność przesyłu może polegać na obciążeniu nieruchomości na
rzecz przedsiębiorcy, który nie tylko jest właścicielem urządzenia służącego do
przesyłania między innymi energii elektrycznej, ale także na rzecz przedsiębiorcy,
który zamierza wybudować takie urządzenie. Do służebności przesyłu należy
stosować odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 3054
k.c.).
Odpowiednie stosowanie przepisu art. 292 k.c. polega na tym, że o początku
posiadania nieruchomości przez przedsiębiorcę, który wchodzi na grunt w celu
wybudowania urządzenia służącego do przesyłania energii elektrycznej można
mówić już w chwili gdy zajmuje on cudzy grunt w celu rozpoczęcia budowy takiego
urządzenia. Skoro, zgodnie z art. 3051
k.c., nieruchomość można obciążyć na
rzecz przedsiębiorcy prawem do korzystania z niej w oznaczonym zakresie, także
wtedy gdy przedsiębiorca zamierza dopiero wybudować urządzenia do przesyłania
energii elektrycznej, to faktyczne władanie nieruchomością w celu wybudowania
takich urządzeń, niewątpliwie spełnia wymogi określone w art. 292 k.c.,
stosowanego odpowiednio do służebności przesyłu. Taka wykładnia tych przepisów
ma także wyraźne uzasadnienie z punktu widzenia właściciela nieruchomości
obciążonej. Ograniczenia we władaniu przez niego nieruchomością ujawniają się
bowiem niewątpliwie już wtedy gdy przedsiębiorca zajął oznaczoną część tej
nieruchomości i rozpoczął prace związane z wznoszeniem urządzeń służących do
przesyłania energii elektrycznej. Już wtedy, jeżeli właściciel sprzeciwia się takiemu
stanowi rzeczy, może podjąć działania zmierzające do tego, aby przedsiębiorca
7
zaprzestał naruszenia jego władztwa. Z tym też zdarzeniem należy wiązać
początek biegu terminu do zasiedzenia służebności. Mając to na względzie
niewątpliwie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 292 k.c. w związku
z art. 336 k.c., zważywszy, że prace związane z budową linii przesyłowej na
nieruchomościach uczestników zaczęły się w dniu 1 września 1977 r, a zakończyły
w dniu 14 października 1978 r
Zasadny jest także podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art.
123 § 1 k.c. w związku z art. 175 k.c. Rację ma skarżący, że czynność procesowa,
aby spowodowała skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia musi być
skuteczna z punktu widzenia prawa procesowego. Wprawdzie już w pozwie z dnia
8 września 2008 r. uczestnicy wnosili także o ustanowienie służebności przesyłu
w zamian za zapłatę, jednak do sprecyzowania żądania nie było to wcale
jednoznaczne, gdyż dopiero po takim sprecyzowaniu, sprawa została przekazana
do właściwego sądu. W tej sytuacji samo wniesienie pozwu, na dodatek przed
sądem niewłaściwym, nie może być uznane za czynność przerywającą bieg
przedawnienia.
Nie zasługują natomiast na uwzględnienie zarzuty naruszania art. 341 k.c.
w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 234 k.p.c. przez przyjęcie, że to na wnioskodawcy
spoczywał ciężar udowodnienia zgodnego z prawem posiadania nieruchomości
uczestników na wnioskodawcę i przepisu art. 7 k.c. i art. 172 k.c. w zw. z art. z art.
6 k.c. Rację ma Sąd Okręgowy, podkreślając, że nie może być utożsamiane
decyzja zezwalająca na budowę z decyzją zezwalająca na wejścia na cudzy grunt.
Ponadto skoro w trakcie postępowania przed sadem wnioskodawca nie wykazał
nawet, że decyzja taka dotyczyła nieruchomości wnioskodawców, to tym bardziej
brak podstaw do uznania, że stanowi ona dowód na to, iż wnioskodawca wszedł na
nieruchomości uczestników w dobrej wierze. Konieczność wykazania tych
okoliczności spoczywała niewątpliwie zaś na wnioskodawcy, skoro uczestnicy
zakwestionowali, że objęcie ich nieruchomości przez poprzedników prawnych
wnioskodawcy nastąpiło zgodnie z prawem.
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art.
39815
k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.
8
db