Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 273/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. B.
przeciwko Liceum Ogólnokształcącemu w L.
o odprawę, wynagrodzenie, zadośćuczynienie i wydanie świadectwa pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 29 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 29 marca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, znosząc postępowanie w sprawie
od rozprawy apelacyjnej w dniu 29 marca 2012 r. i przekazuje
sprawę Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód T. B. po ostatecznym sprecyzowaniu żądań wniósł o zasądzenie od
pozwanego Liceum Ogólnokształcącego w L.: 12.246 zł tytułem odprawy
przysługującej w związku z wypowiedzeniem przez pracodawcę stosunku pracy,
1.684 zł z tytułu 13-pensji, 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie
zasady równego traktowania w zatrudnieniu oraz o wydanie świadectwa pracy.
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w L. wyrokiem z dnia 9 czerwca 2010 r. oddalił
powództwo, zaś Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L.
wyrokiem z dnia 29 marca 2012 r. zmienił zaskarżony apelacją powoda wyrok w ten
tylko sposób, że nakazał stronie pozwanej wydać powodowi świadectwo pracy
stwierdzające, iż łączący strony stosunek pracy został rozwiązany z dniem 30
września 2008 r. na mocy porozumienia stron, a w pozostałym zakresie apelację
oddalił.
W sprawie ustalono, że T. B. był nauczycielem technologii informacyjnej i
informatyki, zatrudnionym na podstawie mianowania w LO w L. od 30 września
2003 r. Pismami z dnia 29 kwietnia 2008 r. i 14 maja 2008 r. dyrektor pozwanego
Liceum poinformowała powoda, że w związku ze zmianami organizacyjnymi w
szkole i brakiem możliwości dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć
ogranicza wymiar jego godzin dydaktycznych do 13 godzin w rozliczeniu rocznym,
z dniem 1 września 2008 r. Decydując się na ograniczenie powodowi godzin
dydaktycznych dyrektor uwzględniła gorszą z nim współpracę niż z innym
nauczycielem D. Z. Powód w odpowiedzi poinformował, że szczegółowe
stanowisko zawarł w pozwie skierowanym do Sądu. Pismem z dnia 27 maja 2008 r.
dyrektor pozwanego Liceum zwróciła się do Starosty Powiatu L. o rozważenie
możliwości nałożenia na powoda obowiązku uzupełnienia wymiaru godzin. Starosta
Powiatu L. w piśmie z dnia 28 maja 2008 r. poinformował, że organ prowadzący
szkołę nałoży na powoda obowiązek uzupełnienia obowiązkowego, tygodniowego
wymiaru godzin w innej szkole lub w innych szkołach.
W czerwcu 2008 r. powód otrzymał od dyrektora szkoły pismo informujące,
że będzie mógł świadczyć pracę w pełnym wymiarze godzin. W dniu 25 sierpnia
2008 r., powołując się na art. 42 k.p., powód poinformował pracodawcę, że nie
3
wyraża zgody na proponowane warunki i oczekuje, że spowoduje to skutki
rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem wraz z
wypłaceniem odprawy. Pismem z dnia 27 sierpnia 2008 r. dyrektor pozwanego
poinformowała powoda, że ze względu na wypowiedzenie stosunku pracy przez
innego nauczyciela odpadły przesłanki ograniczające wymiar jego zajęć i
przydzielono mu pełny wymiar godzin dydaktycznych. W tym samym dniu T. B.
wniósł o udzielenie w trybie art. 37 § 2 pkt 2 k.p. zwolnienia na poszukiwanie pracy,
a w odpowiedzi na ten wniosek dyrektor Liceum poinformowała go, że nie jest on w
okresie wypowiedzenia. W dniu 14 września 2008 r. powód poinformował dyrektor
pozwanego, że uznał umowę za rozwiązaną przez pracodawcę. Powód od dnia 1
września 2008 r. nie stawiał się do pracy, od października 2008 r. nie otrzymał
wynagrodzenia za pracę, nie otrzymał również 13-pensji za 2009 r. i nie wydano mu
świadectwa pracy. Orzeczeniem z dnia 16 września 2009 r. Komisja Dyscyplinarna
dla Nauczycieli przy Wojewodzie D. uniewinniła powoda od stawianego mu zarzutu
uchybienia godności i obowiązkom nauczyciela poprzez niestawiennictwo w pracy i
nieusprawiedliwianie nieobecności.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że w poczynionych
w sprawie ustaleniach faktycznych powództwo o odprawę należało uznać za
bezzasadne. Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.),
odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego
przysługuje nauczycielowi mianowanemu, z którym rozwiązano stosunek pracy z
przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 tej ustawy, to jest z powodu całkowitej bądź
częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Skoro pozwana pismami z dnia 29 kwietnia i 14 maja 2008 r. poinformowała
powoda jedynie o zmniejszeniu z dniem 1 września 2008 r. tygodniowego
obowiązkowego wymiaru przysługujących mu godzin dydaktycznych, w związku ze
zmianami organizacyjnymi w szkole i brakiem możliwości dalszego zatrudnienia w
pełnym wymiarze czasu pracy, a ponadto w piśmie z dnia 14 maja 2008 r. zawarła
prośbę o ustosunkowanie się do ograniczenia wymiaru przysługujących godzin
4
dydaktycznych, to nie można przyjąć, że w pismach tych strona pozwana złożyła
oświadczenia woli o rozwiązaniu z powodem stosunku pracy. Ponadto informując
powoda o ograniczeniu wymiaru zatrudnienia, pozwana w żadnej formie nie
wyraziła zamiaru proporcjonalnego zmniejszenia jego wynagrodzenia. W tych
okolicznościach uznać należy, że pozwana jedynie poinformowała powoda o
ograniczeniu obowiązkowego wymiaru jego zajęć, a organ prowadzący szkołę,
pomimo wniosku pozwanej, nie nałożył na niego obowiązku podjęcia pracy w innej
szkole, w celu uzupełnienia obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych. Pisma
informujące powoda o ograniczeniu obowiązkowego wymiaru zajęć nie mogą być
też uznane za wypowiedzenie zmieniające warunki umowy o pracę w rozumieniu
art. 42 k.p. Takie stanowisko zostało wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
23 lutego 1999 r., I PKN 595/98 (OSNP 2000 nr 8, poz. 300), w którym Sąd
stwierdził, że do nauczyciela mianowanego nie stosuje się art. 42 k.p. W takiej
sytuacji roszczenie powoda o przewidzianą w art. 20 ust. 2 Karty Nauczyciela
odprawę w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego było
nieuzasadnione.
Zdaniem Sądu Okręgowego, łączący strony stosunek pracy został
rozwiązany z dniem 1 października 2008 r. Za przyjęciem takiego stanowiska
przemawia okoliczność, że zarówno w dniu 2 czerwca 2008 r., jak i w dniu 25
sierpnia 2008 r. powód otrzymał pisemną informację od dyrektor pozwanej szkoły,
że będzie mógł świadczyć pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Od 1 września
2008 r. powód nie stawił się do pracy, uznając że stosunek pracy został rozwiązany
przez pracodawcę, czemu dał wyraz w piśmie z dnia 14 września 2008 r., a od
października 2008 r. nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę. Te wszystkie
obiektywne fakty, w ocenie Sądu, przemawiają za przyjęciem, że łączący stosunek
pracy został rozwiązany przez strony w trybie art. 23 ust. 4 pkt 1 Karty Nauczyciela,
na mocy porozumienia stron, z dniem 1 października 2008 r. W tym zakresie Sąd
drugiej instancji zmienił w części zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego i nakazał
stronie pozwanej wydać powodowi świadectwo pracy stwierdzające, że łączący
strony stosunek pracy został rozwiązany z dniem 30 września 2008 r. na mocy
porozumienia stron.
Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia żądania powoda o
5
zapłatę 13 -tej pensji za część 2008 r., ponieważ powód od 1 września 2008 r. nie
świadczył pracy na rzez strony pozwanej i nie usprawiedliwiał swojej nieobecności
w pracy, a zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym
wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr
160, poz. 1080 ze zm.), pracownik, którego nieusprawiedliwiona nieobecności w
pracy trwa dłużej niż dwa dni, nie nabywa prawa do dodatkowego wynagrodzenia
rocznego.
Odnosząc się do roszczenia powoda o zadośćuczynienie w związku z
podnoszonymi przez niego wieloma przejawami dyskryminacji i nierównym
traktowaniem, Sąd odwoławczy podzielił motywy, którymi Sąd pierwszej instancji
uzasadnił bezzasadność podniesionych przez niego zarzutów. W odniesieniu do
zarzutu dyskryminacji powoda ze względu na przynależność związkową, Sąd
powołał się na przyjętą przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 grudnia 1999 r.,
I PKN 459/99 (OSNP 2001 nr 10, poz. 340) tezę, zgodnie z którą zwracanie się do
związku zawodowego o informację o liczbie członków związku zawodowego nie jest
przejawem dyskryminacji. Odnośnie zaś do podnoszonego przez powoda zarzutu
dyskryminacji poprzez niewydanie mu przez pozwaną świadectwa pracy, Sąd
Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 97 k.p., w związku z rozwiązaniem lub
wygaśnięciem stosunku pracy pracodawca jest obowiązany niezwłocznie wydać
pracownikowi świadectwo pracy. Ponieważ jednak strona pozwana formalnie nie
rozwiązała z powodem stosunku pracy, ani też ten stosunek pracy w rozumieniu
przepisów prawa pracy nie wygasł, nie doszło do naruszenia art. 97 k.p., a tym
samym zarzuty powoda w tym zakresie są bezpodstawne. Skoro zaś strona
pozwana nie wypowiedziała powodowi umowy o pracę, to i odmowa pracodawcy
udzielenia na podstawie art. 37 § 1 k.p. dni wolnych na poszukiwanie pracy była
zasadna i nie była bezprawna. Sąd Okręgowy w pełni podzielił też motywy, którymi
Sąd pierwszej instancji uzasadnił bezzasadność podniesionych, jako przejawów
dyskryminacji, zarzutów w przedmiocie wyboru nauczyciela do ograniczenia
wymiaru godzin, sporządzania notatek służbowych i odmowy potwierdzenia prawa
dzieci powoda do ubezpieczenia zdrowotnego.
W wywiedzionej od powyższego wyroku skardze kasacyjnej powód,
zaskarżając w całości wyrok Sądu Okręgowego, powołał się na podstawę
6
naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię:
1. art. 20 ust. 1 pkt 2, art. 22 ust. 2 w związku z art. 20 ustawy Karty
Nauczyciela, art. 23 ust.4 pkt 1 Karta Nauczyciela,
2. art. 42 k.p.,
3. art. 183a
, art. 183b
, art. 183c
w związku z art. 183d
k.p.
Zarzucił także na naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 217 § 2 k.p.c.,
art. 227 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., art. 321 § 1, art. 325, art. 379 pkt 4 k.p.c.
Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w
całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
W uzasadnieniu skargi podniósł, że konsekwentnie domagał się uznania, iż
doszło do rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy z dniem
31 sierpnia 2008 r., określając w piśmie do strony pozwanej z dnia 25 sierpnia
2008 r. zarówno datę, jak i sposób rozwiązania stosunku pracy, a także zawierając
wniosek o udzielenie dni wolnych na poszukiwanie pracy. Według skarżącego,
uszło uwadze Sądu, że w aktach sprawy znajduje się pismo strony pozwanej
wzywające powoda do zwrotu wynagrodzenia za wrzesień 2008 r. oraz jego
odpowiedź, w której wyjaśnił, że przedmiotową kwotę wynagrodzenia zaliczył na
poczet odszkodowania, o zasądzenie którego wystąpił do sądu pracy. Sąd pominął
również istotny dowód w postaci orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli
przy Wojewodzie D., z treści którego wynika, że powód został całkowicie
uniewinniony od zarzutu naruszenia godności zawodu poprzez nieusprawiedliwioną
od 1 września 2008 r. nieobecność w pracy. Z orzeczenia Komisji wynika, że
powoda od 1 września 2008 r. nie łączył z pozwanym stosunek pracy, a zatem nie
można stawiać mu zarzutu nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy od 1
września 2008 r.
W odniesieniu do roszczeń wynikających z nierównego traktowania w
zatrudnieniu i dyskryminacji, Sąd, zdaniem skarżącego, nie dokonał właściwego
ustalenia stanu faktycznego, pomijając praktycznie wszystkie istotne środki
dowodowe i nie wyjaśniając przyczyn tego pominięcia. Powód powoływał się na
nierówne traktowanie przez pozwaną z uwagi na pełnienie przez niego funkcji
kierowniczej i przynależność związkową, przypisując pozwanej dyskryminacyjne
7
zachowanie polegające na odmowie wydania świadectwa pracy, odmowie
udzielenia dni wolnych na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia,
umieszczania nazwiska powoda na listach obecności podczas posiedzeń Rady
Pedagogicznej w pozwanej szkole po 31 sierpnia 2008 r., a prawie do 29 marca
2012 r., odmowie wypłaty 13-pensji, odmowie poświadczenia uprawnień dzieci
powoda do ubezpieczenia zdrowotnego, a także poprzez stawianie powodowi
zarzutu nieregularnego wypełniania dzienników lekcyjnych i zwracanie się
podniesionym głosem, a także wyborze nauczyciela do ograniczenia zatrudnienia.
Skarżący podniósł także zarzuty nieważności postępowania. W pierwszej
kolejności w przedmiotowej sprawie, zdaniem skarżącego, doszło do wskazanej w
art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważności postępowania wobec pozbawienia powoda
możliwości obrony swych praw. Podczas rozprawy w dniu 29 marca 2012 r. w
Sądzie Okręgowym w L. skarżący złożył do protokołu uzasadniony wniosek o
odroczenie rozprawy do czasu rozpoznania wniesionej do Ministra Sprawiedliwości
skargi na wchodzących do składu orzekającego sędziów tego Sądu. Wniosek ten
został oddalony. Przeprowadzenie rozprawy apelacyjnej, po której wydano wyrok,
mimo że pełnomocnik strony złożył uzasadniony wniosek o odroczenie rozprawy,
powoduje zaś nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2002 r., I PKN 400/01).
Kolejny zarzut oparty na art. 379 pkt 4 k.p.c., skutkujący nieważnością
postępowania z uwagi na sprzeczny z przepisami prawa skład orzekający sądu,
zdaniem skarżącego, uzasadnia okoliczność, że sędziowie rozpoznający niniejszą
sprawę w sposób niezgodny z przepisami odrzucili wniosek powoda o ich
wyłączenie. Po oddaleniu wniosku powoda o odroczenie rozprawy strona skarżąca
złożyła kolejny wniosek o wyłączenie ze składu orzekającego sędziów Sądu
Okręgowego: J. W., K. G., A. M., w uzasadnieniu wniosku wskazując, że zachodzi
uzasadniona wątpliwość co do bezstronności wyżej wymienionych sędziów w
kontekście zarzutów podniesionych w skardze. Sąd orzekający postanowił odrzucić
„kolejny, oparty na tych samych podstawach wniosek powoda”. W rzeczywistości
zawarte we wniosku z dnia 29 marca 2012 r. przesłanki o wyłączenie sędziów były
odmienne od przesłanek zawartych we wniosku z dnia 31 maja 2011 r., gdyż
odnosiły się do okoliczności, jakie wystąpiły po 31 maja 2011 r. Gdyby nawet
8
przyjąć, że wniosek był oparty na tych samych przesłankach, to i tak zdaniem
skarżącego, sędziowie nie mieli prawa rozpatrywać wniosku, który bezpośrednio
ich dotyczył (tak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 2011 r., III CZP
138/10, OSNC 2011 nr 11, poz. 121, przyjmując że „o odrzuceniu ponownego
wniosku o wyłączenie sędziego opartego na tych samych okolicznościach (art. 531
k.p.c.) orzeka sąd w składzie trzech sędziów zawodowych, bez udziału sędziego,
którego wniosek dotyczy”).
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o odmowę
przyjęcia jej do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie oraz o obciążenie powoda
kosztami postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Najdalej idącym zarzutem skargi kasacyjnej jest zarzut nieważności
postępowania przed Sądem Okręgowym z dwóch przyczyn, tj. pozbawienia
powoda możności obrony swych praw w związku z odmową odroczenia rozprawy
apelacyjnej w dniu 29 marca 2012 r., a także sprzecznego z przepisami prawa
składu Sądu orzekającego na tej rozprawie.
Wadliwość polegająca na pozbawieniu strony możności obrony, wywołująca
nieważność postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.), występuje wówczas, gdy strona
procesowa, wbrew swej woli, zostaje faktycznie pozbawiona możności działania w
postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tego uchybienia nie mogły być
usunięte w dalszym toku procesu przed wydaniem w danej instancji wyroku (por.
np. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CKN
416/98, OSNC 2000 nr 12, poz. 220, z dnia 10 stycznia 2001 r., I CKN 999/98 i z
dnia 10 lipca 2002, II CKN 822/00, niepublikowane oraz z dnia 10 czerwca 1974 r.,
II CR 155/74, OSPiKA 1975 nr 3, poz. 66).
Przy analizie, czy doszło do pozbawienia strony możności działania, należy
najpierw rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, a w drugiej
kolejności trzeba sprawdzić, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do
działania w postępowaniu, w końcu należy zbadać, czy pomimo zajścia tych
okoliczności strona mogła bronić swych praw. Tylko w razie kumulatywnego
9
spełnienia wszystkich tych trzech przesłanek można odpowiedzieć twierdząco, że
strona została pozbawiona możności działania. Nie ma znaczenia natomiast, z
jakich powodów to pozbawienie możności obrony nastąpiło, tj. czy było efektem
działania sądu, strony przeciwnej czy też osoby trzeciej (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r., III CK 226/02, LEX nr 163995).
Biorąc to pod uwagę, wskazać należy, że okoliczność złożenia do Ministra
Sprawiedliwości skargi na członków składu orzekającego nie stanowi podstawy
odroczenia rozprawy, zgodnie bowiem z art. 214 k.p.c., rozprawa ulega odroczeniu,
jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania albo jeżeli
nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inna znaną
sadowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Nieodroczenie rozprawy
apelacyjnej z tej przyczyny nie stanowiło zatem żadnego uchybienia procesowego i
już tylko z tego względu brak jest podstaw do stwierdzenia pozbawienia powoda
możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c., pomijając to, że
powód wraz z pełnomocnikiem był obecny na tej rozprawie, wobec czego miał
pełne możliwości działania w tym postępowaniu.
Za uzasadniony uznać należy jednak zarzut nieważności postępowania
oparty na treści art. 379 pkt 4 k.p.c. O nieprawidłowym (sprzecznym z przepisami
prawa) składzie sądu można mówić w każdym przypadku, gdy postępowanie
toczyło się przed sądem orzekającym w składzie innym niż przewidziany dla
konkretnego rodzaju sprawy, a więc także wtedy, gdy sprawę rozpoznawaną w
składzie jednoosobowym rozpoznało trzech sędziów zawodowych lub sędzia z
udziałem dwóch ławników. Należyte obsadzenie sądu, do którego odwołuje się ten
przepis, oceniać należy jednak nie tylko w kontekście przepisów o składzie
ilościowym, ale także w świetle uregulowań decydujących o szeroko rozumianych
kompetencjach sędziów. Nieważność postępowania z tej przyczyny zachodzi więc
np. w przypadku, gdy orzeczenie zostało wydane lub choćby ogłoszone przez
sędziego, który nie brał udziału w rozprawie poprzedzającej bezpośrednio jego
wydanie (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CZP
160/06, OSNC 2008 nr 1, poz. 7), jak również wtedy, gdy w aktach sprawy
podlegającej rozpoznaniu w składzie ławniczym, a rozstrzygniętej przez trzech
sędziów zawodowych, brakuje zarządzenia prezesa sądu lub przewodniczącego
10
wydziału, o którym mowa w art. 47 § 4 k.p.c. (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 28 marca 1957 r., L CR 605/56, NP 1958 nr 5, s. 114).
W tym kontekście wskazać należy, że na rozprawie apelacyjnej w dniu 29
marca 2012 r. powód złożył wniosek o wyłączenie wszystkich członków składu
orzekającego. Wniosek ten został odrzucony na tej samej rozprawie przez sędziów,
których dotyczył, jako „kolejny, oparty na tych samych podstawach”. Ten sam skład
orzekający, po zamknięciu rozprawy w dniu 29 marca 2012 r., wydał w sprawie
wyrok. Tymczasem, jak przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia z dnia 18 marca
2011 r., III CZP 138/10 (OSNC 2011 nr 11, poz. 121), o odrzuceniu ponownego
wniosku o wyłączenie sędziego opartego na tych samych okolicznościach (art. 531
k.p.c.) orzeka sąd w składzie trzech sędziów zawodowych, bez udziału sędziego,
którego wniosek dotyczy. Podzielając w pełni to stanowisko, należy zatem
stwierdzić, że wniosek o wyłączenie członków składu orzekającego złożony na
rozprawie apelacyjnej w dniu 29 marca 2012 r. został odrzucony przez sąd w
składzie niewłaściwym, a zatem zaistniał taki stan, jakby tego wniosku w ogóle nie
rozpoznano. Z art. 531
zdanie trzecie k.p.c. wynika, że również w przypadku
ponownego wniosku o wyłączenie sędziego opartego na tych samych
okolicznościach lub wniosku oczywiście bezzasadnego stosuje się odpowiednio
art. 51 k.p.c., co oznacza, że sędzia, którego wniosek dotyczy, ma obowiązek
powstrzymania się od udziału w sprawie. Inaczej rzecz ujmując, do chwili
rozpoznania tego wniosku, sędzia, którego wniosek dotyczy, nie ma kompetencji do
rozpoznawania sprawy i wydawania w niej wyroku. Udział takiego sędziego w
składzie orzekającym oznacza zatem, że skład sądu był sprzeczny z przepisami
prawa, tj. z art. 531
w związku z art. 51 k.p.c., nakazującym sędziemu
powstrzymanie się od udziału w sprawie. Taka sytuacja miała zaś miejsce w
niniejszej sprawie, albowiem wszystkich członków składu orzekającego dotyczył
obowiązek powstrzymania się od udziału w sprawie do czasu prawidłowego
rozpoznania wniosku o ich wyłączenie, a pomimo to, Sąd w takim składzie
przeprowadził rozprawę apelacyjną i wydał w sprawie wyrok. Sprzeczność składu
orzekającego z przepisami prawa jest zaś podstawą do stwierdzenia nieważności
postepowania po myśli art. 379 pkt 4 k.p.c., wobec czego skarga kasacyjna jest w
tym zakresie uzasadniona.
11
Stwierdzenie nieważności postępowania prowadzi do konieczności jego
zniesienia w zakresie dotkniętym nieważnością, a w takiej sytuacji rozpoznawanie
pozostałych zarzutów skarżącego do wyroku Sądu Okręgowego należy uznać za
przedwczesne.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.,
art. 39821
w związku z art. 386 § 2 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.).