Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 311/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa L. H.
przeciwko KGHM Polska Miedź S.A. w L.
o ustalenie i zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 lutego 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony
pozwanej kwotę 287 zł (dwieście osiemdziesiąt siedem) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód domagał się ustalenia, że jest członkiem Rady Nadzorczej pozwanej
Spółki, ewentualnie zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli
następującej treści: ”Powołuje się L. H. na członka Rady Nadzorczej KGHM Polska
Miedź S.A.”.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od wyroku
Sądu Okręgowego z dnia 17 października 2011 r., którym oddalono powództwo.
Rozstrzygnięcie to oparte zostało na następujących ustaleniach
i wnioskach:
Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi Polska Miedź Spółka Akcyjna w L.
jest spółką utworzoną w wyniku przekształcenia, na podstawie art. 5 ustawy z dnia
13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U Nr 51, poz.
298 ze zm.), przedsiębiorstwa państwowego Kombinatu Hutniczo-Górniczego
Miedzi w L., a od 1997 r. jej akcje są notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów
Wartościowych w W. Największym akcjonariuszem Spółki jest Skarb Państwa,
który posiada akcje stanowiące 31,79% kapitału zakładowego, a pozostałe akcje
należą do prywatnych inwestorów. W dniach 11 do 12 maja 2011 r.
przeprowadzone zostały w pozwanej Spółce wybory, w wyniku których jej
pracownicy wybrali trzech członków Rady Nadzorczej w osobach J. C., L. H. i R. K.
Na Walnym Zgromadzeniu Spółki w dniu 15 czerwca 2011 r. podjęta została
uchwała nr 32/2011 w sprawie stwierdzenia ważności wyborów do Rady
Nadzorczej przeprowadzonych w dniach 11 do 12 maja 2011 r. W jego toku
przewodniczący Zgromadzenia zaproponował przeprowadzenie głosowania nad
uchwałą nr 36/2011 w sprawie powołania do Rady Nadzorczej na nową kadencję L.
H. - wybranego przez pracowników Spółki - o treści: „Walne Zgromadzenie
powołuje do Rady Nadzorczej Pana L. H. z wyboru pracowników KGHM Polska
Miedź S.A. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia”. Za podjęciem uchwały o
zaproponowanej treści oddano 33652583 głosów, 63773691 głosów było
przeciwnych jej podjęciu, a głosów wstrzymujących się było 13469148. Wobec tego
uchwała o powołaniu L. H. do Rady Nadzorczej pozwanej Spółki nie została
3
podjęta, co odnotowane zostało w protokole. Analiza przepisów art. 11 ust. 1, art.
12 ust. 1 i art. 14 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
(j.t. Dz. U. 2013, poz. 216, dalej - „u.k.p.”) oraz § 16 ust. 2 statutu pozwanej Spółki
doprowadziła do wniosku, że rada nadzorcza była organem spółki powstałej w
wyniku komercjalizacji, w którym przewidziany był udział pracowników, a wszyscy
członkowie tego organu byli powoływani i odwoływani przez walne zgromadzenie.
Wykładnia językowa art. 14 u.k.p. przemawiała za przyjęciem, że dokonanie
wyboru członków rady nadzorczej przez pracowników Spółki stanowiło jeden z
etapów kształtowania składu tego organu. Odwołując się do wykładni systemowej,
Sąd Apelacyjny stwierdził, że uprawnienie walnego zgromadzenia do powoływania i
odwoływania członków rady nadzorczej dotyczy zarówno spółki, w której Skarb
Państwa jest jedynym akcjonariuszem, jak i spółki, w której doszło do zbycia części
akcji Skarbu Państwa. Wiążąca moc wyboru członków rady nadzorczej przez
pracowników oznacza, że walne zgromadzenie ma obowiązek podjąć uchwałę
powołującą w skład rady nadzorczej wybrane osoby i z chwilą podjęcia takiej
uchwały dokonuje się akt powołania konkretnej osoby do rady nadzorczej. Dopóki
uchwała o powołaniu nie zostanie podjęta, wybranym osobom nie przysługują
mandaty członków rady nadzorczej. W przypadku powołania rady nadzorczej w
składzie nieuwzględniającym wyniku wyborów dokonanych przez pracowników,
możliwe jest zaskarżenie takiej uchwały z powodu jej niezgodności z prawem.
Powództwo o ustalenie oparte na art. 189 k.p.c. było nieuzasadnione. Nie
zasługiwało również na uwzględnienie powództwo zgłoszone jako ewentualne,
skoro obowiązek złożenia oświadczenia woli nie wynika ani z umowy, ani z
przepisów prawa materialnego. Źródła takiego obowiązku nie stanowi akt wyboru
do rady nadzorczej dokonany przez pracowników, ponieważ wymagana jest
uchwała właściwego organu Spółki.
Powód oparł skargę kasacyjną na podstawie przewidzianej art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. Naruszenia prawa materialnego upatrywał w błędnej wykładni art. 14 ust. 2
u.k.p. polegającej na przyjęciu, że Walne Zgromadzenie, mimo związania wynikiem
wyborów pracowników do Rady Nadzorczej i istnienia obowiązku podjęcia uchwały
powołującej w skład rady nadzorczej osoby imiennie wskazane w tych wyborach,
4
takiej uchwały może nie podjąć. Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Pozwana wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.
Sąd Najwyższy nie rozpoznaje ponownie całej sprawy, lecz jedynie skargę
kasacyjną od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, a granicę oceny
zgodności orzeczenia z prawem wyznaczają zarzuty podstaw kasacyjnych
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 230/09; z dnia
23 kwietnia 2009 r., IV CSK 521/08, niepublikowane). Podstawy te stanowią
konstrukcyjne wymogi skargi kasacyjnej, stosownie do art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
decydują zarazem o istocie oraz o charakterze tego nadzwyczajnego środka
zaskarżenia. Znaczenie podstaw kasacyjnych polega na tym, że po ich
skonkretyzowaniu przez skarżącego są one dla Sądu Najwyższego wiążące
(art. 39813
§ 1 k.p.c.), ponieważ wraz z granicami zaskarżenia, wnioskami, zasadą
reformationis in peius oraz przyczynami nieważności wyznaczają kognicję Sądu
i zakres orzekania. Z art. 39813
§ 2 k.p.c. wynika związanie Sądu Najwyższego
ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.
W sprawie, której dotyczy skarga kasacyjna, podstawą zaskarżenia objęty został
tylko przepis art. 14 ust. 2 u.k.p. i jego wykładni dotyczyć mogą rozważania Sądu
Najwyższego, wobec niestwierdzenia istnienia okoliczności wskazujących na
którąkolwiek z przyczyn nieważności postępowania, wskazanych w art. 379 k.p.c.
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (j.t. Dz. U.
z 2013 r., poz. 216) weszła w życie, w zakresie uregulowań mających zastosowanie
w niniejszej sprawie, z dniem 8 kwietnia 1997 r., a treść art. 11, 12 i 14, istotna dla
oceny skargi kasacyjnej, nie uległa zmianie od dnia 15 stycznia 2003 r. Z dniem
wejścia w życie tej ustawy, zgodnie z art. 74, utraciła moc poprzednia ustawa z dnia
13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz.
298 ze zm.). Nie spowodowało to jednak zniweczenia skutków prawnych czynności
dokonanych w okresie jej obowiązywania, a do spółek utworzonych na podstawie
przepisów poprzednio obowiązujących, od czasu wejścia w życie nowych
5
uregulowań, mają zastosowanie te uregulowania. Pozwaną Spółkę na gruncie
obecnie obowiązującej ustawy, należy traktować jako powstałą w drodze
komercjalizacji (art. 1 ust. 1 u.k.p.). Celem komercjalizacji przedsiębiorstw
państwowych oraz prywatyzacji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa było
doprowadzenie do stworzenia warunków prowadzenia działalności gospodarczej
przez te podmioty na zasadach gospodarki wolnorynkowej, w drodze przekształceń
organizacyjnych i własnościowych (art. 1 u.k.p.). Zagwarantowany został również
udział w przeprowadzanych procesach pracowników, przez stworzenie możliwości
nabywania akcji, jak i udziału w organach nowopowstałych spółek. Do spółki
powstałej w następstwie komercjalizacji mają zastosowanie przepisy Kodeksu
spółek handlowych, jeśli ustawa nie stanowi inaczej (art. 5 u.k.p.), co wyznacza
pierwszeństwo stosowania przepisów ustawy w kwestiach przez nią regulowanych.
Rada nadzorcza w spółce powołanej w wyniku komercjalizacji, stosownie do
art. 11 ust. 1 u.k.p., była obligatoryjnym organem, w którym przewidziany został
udział przedstawicieli pracowników. Zasady kształtowania składu osobowego rady
nadzorczej w czasie, w którym Skarb Państwa pozostawał jedynym
akcjonariuszem, określone w art. 12 ust.1 do 3 u.k.p., przewidywały powoływanie
i odwoływanie jej członków przez walne zgromadzenie oraz tryb wyborów członków
przez pracowników, którzy stanowili 2/5 składu tego organu. Z art. 14 ust. 1 u.k.p.
wynika, że nawet po zmianach własnościowych w spółce, z uwagi na zbycie
przez Skarb Państwa znacznej części akcji oraz uzyskania przez spółkę
uprawnienia do wprowadzenia zmian w statucie, dotyczących powoływania
i odwoływania członków rady nadzorczej, utrzymane zostało prawo pracowników do
wyboru członków rady nadzorczej. Realizacja tego uprawnienia polega, zgodnie
z art. 14 ust. 2 u.k.p., na dokonaniu przez pracowników wyboru członków rady
nadzorczej w wyborach bezpośrednich, powszechnych i tajnych, a wynik wyborów
jest wiążący dla walnego zgromadzenia. Wykładnia art. 14 ust. 2 u.k.p. uwzględniać
powinna, że w skomercjalizowanych spółkach członkowie rady nadzorczej byli
powoływani i odwoływani przez walne zgromadzenie również w okresie, w którym
Skarb Państwa był jedynym akcjonariuszem, a po utracie tej pozycji, zakres
samodzielnego kształtowania zasad tego dotyczących mógł być znacznie szerszy,
inaczej regulować kwestie powołania, zgodnie z uprawnieniem wynikającym z art.
6
385 § 2 k.s.h. Statut pozwanej Spółki w § 16 ust. 2 stanowi, że członków rady
nadzorczej powołuje i odwołuje na wspólną kadencję walne zgromadzenie.
Oznacza to, że pozwana przyjęła zasadę przewidzianą w art. 385 § 1 k.s.h.,
zgodnie z którą członkiem rady nadzorczej może zostać osoba powołana przez
walne zgromadzenie. Przyznanie pracownikom w art. 14 u.k.p. uprawnienia do
wyboru członków rady nadzorczej w powiązaniu z § 16 ust. 2 statutu pozwanej
Spółki i art. 385 §1 k.s.h. wskazuje, że wybrani członkowie powinni być powołani
przez uprawniony organ. Do takiej konstatacji, będącej wynikiem zarówno wykładni
gramatycznej, systemowej, jak i celowościowej, prowadzi również zdanie drugie art.
14 ust. 2 u.k.p. stwierdzające, że „Wynik wyborów jest wiążący dla walnego
zgromadzenia”. Skierowanie tego związania wprost do organu spółki posiadającego
kompetencje powoływania członków rady nadzorczej stanowi swoiste wskazanie
wypełnienia uprawnienia do wyboru członków rady nadzorczej oraz oczekiwanie na
ich powołanie. Na tym polega sens tego uregulowania, oznaczający zakończenie
pierwszego etapu procedury kształtowania składu rady nadzorczej, a jej
dopełnieniem jest uchwała o powołaniu. W tym aspekcie uchwała walnego
zgromadzenia ma konstytutywny charakter, kształtujący skład osobowy rady
nadzorczej na określoną kadencję. Nie ma podstaw do przyjęcia, że tak
ukształtowane związanie walnego zgromadzenia mogłoby być traktowane jako
wybór ze skutkiem powołania, czy też wskazanie wyłączające powołanie, skoro
takich ewentualności nie przewiduje ani jego treść, ani postanowienie statutu i art.
385 § 1 i 4 k.s.h. Różnice znaczeniowe zwrotów „powołanie” i „wybór”, odnoszą się
do określenia kompetencji przyznanych różnym podmiotom (gremiom); ustawa nie
traktuje ich jako używanych zamiennie synonimów. Nie ma racji powód utrzymując,
że z chwilą wyboru stał się członkiem rady nadzorczej, chociaż w skardze
kasacyjnej stanowisko tego dotyczące nie jest już tak stanowcze. W ustawie
z 30 sierpnia 1996 r. brak przepisu, który wskazywałby na traktowanie wybranych
przez pracowników członków rady nadzorczej jako powołanych bez potrzeby
podejmowania uchwały przez walne zgromadzenie. Przepis art. 385 § 4 k.s.h.
przewiduje, jako wyjątek od zasady powoływania członków rady nadzorczej
przez walne zgromadzenie, powołanie członka rady nadzorczej przez
podmiot upoważniony do tego odrębną ustawą. Dla powstania skutku
7
bezpośredniego powołania członka rady nadzorczej przez inny podmiot niż organ
spółki, wymagane jest jednoznaczne sformułowanie ustawowe, z uwagi na
niedopuszczalność rozszerzającego wykładania dopuszczonego wyjątku. Przyczyny
takich uregulowań podyktowane są z reguły zapewnieniem tym podmiotom udziału
w kontrolnym organie spółki celem strzeżenia założonego kierunku działalności, czy
też ich dominującą pozycją. Przykładowo wskazać można art. 28 ustawy z dnia
29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (j.t. Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 226 ze zm.),
art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 26 sierpnia 1994 r. o przekształceniach własnościowych
w przemyśle cukrowniczym (Dz. U. Nr 98, poz. 473 ze zm.), art. 7 ustawy
o specjalnych strefach ekonomicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274 ze zm.),
art. 19 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (j.t. Dz. U.
z 2010 r., Nr 33, poz. 179), art. 25 ustawy z dnia 26 października 1995 r. o niektórych
formach popierania budownictwa mieszkaniowego (j.t. Dz. U. z 2013 r., poz. 255),
art. 18 ustawy z dnia 26 października 2000 r. o Polskim Rejestrze Statków (Dz. U. Nr
103, poz. 1098 ze zm.). Powody udziału pracowników w radzie nadzorczej spółki
mają swoje źródło w przyjętym celu i zasadach przekształceń własnościowych
przedsiębiorstw państwowych, w których funkcjonowaniu udział pracowników
był znaczny. Zrozumiałe zatem było podporządkowanie również tego udziału zasadom
działania spółki.
Kategoryczne stwierdzenie w art. 14 ust. 2 zdanie drugie u.k.p. wiążącej mocy
wyboru oznacza, że walne zgromadzenie ma obowiązek powołania wybranych przez
pracowników członków rady nadzorczej. W razie niewykonania tego obowiązku,
odmowa powołania, będąca uchwałą negatywną, może być przedmiotem zaskarżenia.
W kodeksie spółek handlowych wprowadzony został szczególny, autonomiczny
i wyczerpujący system podważania uchwał, odrębny w stosunku do kwestionowania
czynności prawnych. Obejmuje on dwa typy powództw, a rodzaj wadliwości decyduje
o wyborze instrumentu usunięcia uchwały dotkniętej konkretnym brakiem. W art. 422
§ 1 k.s.h. przewidziane zostało powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
sprzecznej ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godzącej w interes spółki lub
mającej na celu pokrzywdzenie akcjonariusza. Z kolei art. 425 § 1 k.s.h. reguluje
powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia sprzecznej
z ustawą, wyłączając stosowanie art. 189 k.p.c. Oznacza to, że wybrany przez
8
pracowników członek rady nadzorczej, a niepowołany przez walne zgromadzenie,
w celu zrealizowania swojego uprawnienia powinien skorzystać z przewidzianych
w kodeksie spółek handlowych środków ochrony.
Wbrew zarzutowi skarżącego Sąd Apelacyjny nie przyznał walnemu
zgromadzeniu pozwanej Spółki prawa do niepodjęcia uchwały w przedmiocie
powołania wybranego członka rady nadzorczej, jednoznacznie wskazał na istnienie
takiego obowiązku i sposób wyegzekwowania go.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. i obciążył powoda obowiązkiem ponoszenia kosztów
postępowania kasacyjnego w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik sporu
na tym etapie postępowania (art. 98 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).