Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 327/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku K. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
przy udziale zainteresowanych G. A. […],
o przeniesienie odpowiedzialności na członka zarządu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 maja 2012 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 15 grudnia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, na
podstawie art. 116 § 1 i 2, art. 107 § 1 i 2 pkt 2 i art. 108 § 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60
ze zm.) w związku z art. 21 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy
2
Ordynacja podatkowa oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U Nr 169, poz.
1387 ze zm.), art. 23 ust. 1, art. 31 i 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst - Dz.
U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz na podstawie art. 87 ust. 3 ustawy z
dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (jednolity tekst : Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027) orzekł, że
K. M. jako pełniący obowiązki prezesa zarządu E. Spółka z o.o. z siedzibą w K.,
odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką za zaległości spółki z tytułu
nieopłaconych składek za lipiec i sierpień 2001 r. - na ubezpieczenia społeczne w
kwocie 55.156,38 zł, na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 6.599,65 zł oraz na
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie
4.836,51 zł, z odsetkami wyliczonymi na dzień wydania decyzji.
Sąd Okręgowy- Sąd Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu odwołania z
udziałem - jako zainteresowanych - byłych pracowników spółki oraz S. W., pełniącej
wspólnie z ubezpieczonym funkcję członka zarządu, oddalił je wyrokiem z dnia 23
września 2008 r. po ustaleniu, że zaległość składkowa powstała w okresie, w
którym odwołujący pełnił funkcję członka zarządu spółki, oraz że egzekucja z
majątku spółki okazała się bezskuteczna. Ubezpieczony zarządzał spółką,
administrował jej bieżącą działalnością i reprezentował spółkę na zewnątrz na
podstawie uchwały Rady Nadzorczej podjętej w dniu 8 sierpnia 2001 r., po
rezygnacji z członkostwa w zarządzie wszystkich jego członków. W uchwale tej
Rada oddelegowała dwóch swoich członków – K. M. do pełnienia funkcji prezesa
zarządu i S. W. do pełnienia funkcji członka zarządu na okres od dnia 9 sierpnia
2001 r. do dnia 30 września 2001 r., bez ujawnienia tego składu w Krajowym
Rejestrze Sądowym.
Już w tym czasie spółka prowadziła działalność gospodarczą ze stratą, która
w 2001 r. wyniosła 847.058,54 zł, a w 2002 r. - 1.343.530,45 zł. Stan rachunków nie
pozwalał na prowadzenie bieżącej działalności, a zadłużenie wobec Urzędu
Skarbowego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Urzędu Miejskiego wyłączało
możliwość uzyskania kredytu bankowego, a egzekwowanie wierzytelności
przysługujących spółce było nieskuteczne. Wnioski zarządu z dnia 8 stycznia
2003 r. i z dnia 23 stycznia 2003 r. o ogłoszenie upadłości E. zostały oddalone z
3
braku wystarczających środków w majątku spółki na pokrycie chociażby kosztów
postępowania upadłościowego. W dniu 8 kwietnia 2003 r. zwyczajne walne
zgromadzenie wspólników E. podjęło uchwałę o rozwiązaniu spółki poprzez jej
likwidację. Postanowieniem z dnia 18 listopada 2010 r. Sądu Rejonowego w P.
spółka została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego.
Przed wydaniem zaskarżonej decyzji ustalającej odpowiedzialność
ubezpieczonego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadził egzekucję
należności składkowych, przedstawiając w 2001 i 2002 r. tytuły wykonawcze
Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w K. i Komornikowi Sądu Rejonowego w R. w
celu zajęcia wierzytelności i praw oraz przeprowadzenia egzekucji z objętej
hipoteką na jego rzecz nieruchomości położonej przy ul. G. w K. Decyzją z dnia 16
kwietnia 2003 r. Zakład umorzył postępowanie egzekucyjne wobec spółki na skutek
postawienia jej w stan likwidacji. Po dniu 15 grudnia 2006 r., tj. wydania
zaskarżonej decyzji, w dniu 28 sierpnia 2007 r. odbyła się licytacja nieruchomości.
Z uzyskanej ze sprzedaży kwoty 999.874,00 zł, Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych, jako wierzycielowi hipotecznemu spółki, nie przypadła żadna suma.
Dług spółki w likwidacji wynosił wówczas ok. 6.000.000 zł.
Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 23 września 2008 r. uwzględniającym
apelację ubezpieczonego i uchylającym wyrok Sądu pierwszej instancji przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania w celu rozważenia przesłanek egzonerujących
ubezpieczonego, a w szczególności ustalenia, czy konieczność wystąpienia z
wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółki zaistniała w okresie pełnienia przez niego
funkcji członka zarządu. Po ponownym rozpoznaniu sprawy, w którym - na
podstawie opinii biegłego uwzględniającej wcześniej nieznaną dokumentację
księgową - Sąd Okręgowy ustalił, że właściwą chwilą do złożenia wniosku o
ogłoszenie upadłości był początek II kwartału 2001 r. i ubezpieczony przyjął na
siebie obowiązki członka zarządu spółki w zapaści finansowej, wyrokiem z dnia 13
września 2011 r. oddalił odwołanie.
Sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację ubezpieczonego, przejął
ustalenia faktyczne i podzielił rozważania prawne Sądu pierwszej instancji,
podkreślając związanie – w niezmienionym stanie faktycznym – poglądem
prawnym wyrażonym przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lipca
4
2010 r. co do spełnienia wszystkich tzw. pozytywnych przesłanek przeniesienia
odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki z tytułu składek
ubezpieczeniowych za lipiec i sierpień 2001 r. Za niemające znaczenia w sprawie
uznał prowadzenie w 2009 r. egzekucji z majątku nieruchomego nieistniejącej już
spółki E.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego została oparta na podstawie naruszenia
prawa materialnego - art.116 Ordynacji podatkowej przez przyjęcie, "że członek
zarządu spółki z o.o. może ponosić odpowiedzialność za jej zobowiązania z tytułu
nieopłacenia przez spółkę składek na ubezpieczenia społeczne oraz składek na
Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na
ubezpieczenia zdrowotne, pomimo niewydania przez organ rentowy decyzji
określającej odpowiedzialność członka zarządu solidarnie wraz ze spółką i innymi
wymienionymi w tej decyzji członkami zarządu; uznanie za bezskuteczną egzekucji
z majątku spółki wówczas, gdy spółka posiadała majątek nieruchomy, a tylko brak
nabywców powodował, że nie można go było spieniężyć celem zaspokojenia
wierzyciela oraz przyjęcie, że podjęta przez Radę Nadzorczą E. uchwała o
oddelegowaniu skarżącego do pełnienia obowiązków członka zarządu tejże spółki
została podjęta skutecznie, podczas gdy Rada podjęła ją bez delegacji ustawowej i
bez uprawnienia wynikającego z umowy spółki". Skarżący wskazał także na
naruszenie art. 70 Ordynacji podatkowej przez oddalenie jego apelacji, gdy decyzja
organu rentowego wygasła na skutek przedawnienia.
Wskazując na naruszenie także przepisów postępowania, skarżący zarzucił
obrazę art. 316 k.p.c. przez wydanie orzeczenia bez uwzględnienia stanu rzeczy
istniejącego w chwili zamknięcia sprawy, a mianowicie nieuwzględnienie dowodu z
akt Sądu Rejonowego w K., wskazującego, że w chwili wydawania przez organ
rentowy decyzji z dnia 15 grudnia 2006 r. E. Spółka z o.o. była w posiadaniu
nieruchomości, co – jego zdaniem – miało zasadniczy wpływ na treść wydanego
wyroku.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku, jak też poprzedzającego
go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
przez Sąd Okręgowy lub uchylenie „zaskarżonych wyroków” i orzeczenie co do
istoty sprawy przez stwierdzenie, że skarżący nie odpowiada całym swoim
5
majątkiem za zaległości E. spółka z o.o. powstałe z tytułu nieopłaconych składek na
ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres od lipca do sierpnia 2001 roku w łącznej
kwocie 121.053,54 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 116 ustawy - Ordynacja podatkowa, odczytywany w związku z
art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), ustanawia - na wypadek
całkowitej lub częściowej bezskuteczności egzekucji z majątku spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością – odpowiedzialność majątkową osób trzecich za nieopłacone
składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Z tego przepisu wynika, że za
zaległości odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie zarządu,
przy czym ich odpowiedzialność ogranicza się do zobowiązań powstałych w czasie
pełnienia obowiązków członka zarządu. Zastosowanie tych przepisów wymaga
ustaleń, w ramach których plasuje się czas zarządzania spółką oraz czas, w którym
upływał termin płatności należności. Ustalenia te wiążą się zarówno z zakresem
odpowiedzialności, związanym z okresem powstania długu, jak też z oceną
zdolności osoby trzeciej do działania i do rozliczenia się z wierzycielami przez
złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Jest wiele argumentów mających istotne
znaczenie aksjologiczne, wypływających także z przepisów prawa handlowego,
które przemawiają za ponoszeniem odpowiedzialności tylko przez członków
zarządu umocowanych do działań mających na celu ochronę wierzycieli przed
skutkami zarządzania spółką w sposób prowadzący do bezskuteczności egzekucji
przeciwko niej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN
65/97, OSNC 1997 nr 11, poz. 181, z dnia 28 listopada 2003 r., IV CK 219/02,
niepublikowany oraz z dnia 13 lipca 2005 r., I UK 292/04, OSNP z 2006 r., nr 5-6,
poz. 100).
W tych zasadniczych dla rozstrzygnięcia sprawy kwestiach Sąd Apelacyjny –
przez przejęcie ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji – poczynił pełne i
6
prawidłowe ustalenia, z których jasno i niewątpliwie wynika czas trwania
członkostwa skarżącego w zarządzie. Pojęcie „czasu pełnienia obowiązków
członka zarządu” zostało trafnie w zaskarżonym wyroku utożsamione z czasem
wskazanym w uchwale rady nadzorczej nr 31 podjętej w dniu 8 sierpnia 2001 r., po
rezygnacji z członkostwa w zarządzie wszystkich jego członków. W uchwale tej
rada oddelegowała dwóch swoich członków – K. M. do pełnienia funkcji prezesa
zarządu i S. W. do pełnienia funkcji członka zarządu na okres od dnia 9 sierpnia
2001 r. do dnia 30 września 2001 r. Uchwała została podjęta na podstawie i w
wykonaniu postanowień umowy spółki E. z dnia 12 grudnia 2000 r., wzorowanej na
statucie M. S.A. Umowa spółki E. postanawia w tym wypadku inaczej niż art. 201 §
4 k.s.h., zgodnie z którym członkowie zarządu powoływani i odwoływani są uchwałą
wspólników. Postanowienia umowne mają pierwszeństwo przed regulacją kodeksu,
więc powoływanie i odwoływanie członków zarządu stanowiło kompetencję rady
nadzorczej (§ 16 ust. 2 umowy). W § 12 postanowiono, że zarząd spółki składa się
z dwu członków powoływanych przez radę nadzorczą, wobec czego
nieuzasadniony był zarzut, że podjęta przez radę nadzorczą E. uchwała o
oddelegowaniu skarżącego do pełnienia obowiązków członka zarządu spółki
została podjęta niezgodnie z prawem; bez delegacji ustawowej i bez uprawnienia
wynikającego z umowy spółki. W uchwale rady użyto wprawdzie sformułowania
„delegowanie” zamiast „powołanie”, jednakże na mocy tej uchwały ubezpieczony
uzyskał pochodzące od uprawnionego organu kompetencje do prowadzenia spraw i
reprezentowania spółki (art. 201 § 1 k.s.h.). Akt ten należy oceniać w kategoriach
powołania do pełnienia funkcji członka zarządu, a nie jako delegowanie członka
rady nadzorczej do wykonywania czynności członka zarządu. Skarżący stał się
członkiem zarządu decyzją rady, bez naruszenia zakazu łączenia funkcji w
organach spółek kapitałowych. Respektując ten zakaz, przewidziany w art. 214
k.s.h., w umowie spółki przyjęto, że w razie delegowania członka lub członków rady
do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, na czas delegacji
uprawnienia członka rady ulegają zawieszeniu; powołany członek rady pobiera
wówczas tylko wynagrodzenie członka zarządu (§ 17 statutu spółki). Nie ma więc
mowy o nieważności lub bezskuteczności uchwały o powołaniu skarżącego do
zarządu, a w konsekwencji nic nie uzasadnia stwierdzenia, że zaległości składkowe
7
objęte zaskarżoną decyzją nie dotyczą okresu sprawowania przez skarżącego
mandatu członka zarządu (od dnia 9 sierpnia 2001 r. do dnia 30 września 2001 r.),
a to ma zasadnicze znaczenie dla jego odpowiedzialności za zaległości składkowe.
Niewątpliwe jest stwierdzenie, że egzekucja wskazanych zaległości była
częściowo bezskuteczna, mimo prowadzenia jej do całego majątku spółki aż do
czasu gdy spółka uległa likwidacji i przestała być podmiotem, przeciwko któremu
mogła być w ogóle prowadzona. Brak możliwości zbycia majątku dłużnika (spółki) z
powodu braku nabywców jest oczywistym dowodem bezskuteczności egzekucji.
Każda egzekucja, w czasie której nie istnieje możliwość uzyskania zaspokojenia z
majątku spółki, jest bezskuteczna (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 13 maja 2009 r., I UZP 4/09, OSNP 2009, nr 23-24, poz. 319). Z
tego punktu widzenia istotne jest tylko rozważenie, czy bezskuteczność ta była
stwierdzona przed wydaniem decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności z tytułu
egzekwowanych kwot na osoby trzecie (członków zarządu), ergo czy Zakład
Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję dlatego, że nie miał możliwości
dochodzenia i szansy uzyskania zaspokojenia zaległości składkowej od spółki.
Przesłankę bezskuteczności (choćby częściowej) pozwalającej na wydanie decyzji
o przeniesieniu odpowiedzialności na członków zarządu spółki kapitałowej ustala
się przez stwierdzenie nieistnienia majątku spółki nadającego się do egzekucji w
chwili wydania decyzji. Okoliczności zachodzące po wydaniu decyzji, jak np.
ujawnienie majątku spółki, z którego wierzyciel może uzyskać zaspokojenie,
kierując ponownie egzekucję do spółki lub wyegzekwowanie zaległości
składkowych od spółki w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego,
wywołują skutek wygaśnięcia zobowiązania określonego tą decyzją (art. 59 § 1 pkt
1 w związku z art. 109 § 1 Ordynacji podatkowej i art. 366 § 2 k.c. w związku z
art. 91 Ordynacji podatkowej), lecz pozostają bez wpływu na jej wydanie.
Ze względu na podniesienie skardze kasacyjnej w kontekście toczącej się w
czasie postępowania sprawy egzekucyjnej, zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c.
należy stwierdzić, że postępowanie sądowe w tych sprawach ma charakter
odwoławczy, a jego przedmiotem jest stan faktyczny i prawny wydanej decyzji (por.
między innymi wyroki z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999, nr
5, poz. 181, z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 43; z dnia
8
25 stycznia 2005 r., I UK 152/04, OSNP 2005, nr 17, poz. 273; z dnia 2 lutego
2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008, nr 19-20, poz. 293).
W art. 116 § 1 pkt 1 i 2 Ordynacji podatkowej przewidziano trzy przesłanki
wyłączające subsydiarną odpowiedzialność członków zarządu, tj. zgłoszenie we
właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania
układowego, brak winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub
niewszczęciu postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania
układowego) oraz wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi
zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Żadnej z nich w
skardze kasacyjnej nie wskazano, skarżący postawił natomiast jako zarzut
naruszenie art. 116 Ordynacji podatkowej przez niestwierdzenie w decyzji
ustalającej jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki E. charakteru tej
odpowiedzialności, w szczególności, że jest ona solidarna „wraz ze spółką oraz
innymi wymienionymi w tej decyzji w niej członkami zarządu”.
Kwestia treści decyzji przenoszącej odpowiedzialność za zaległość
składkową na osoby trzecie budziła kontrowersje interpretacyjne w judykaturze,
szczególnie sądów administracyjnych (por. wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 13 lutego 2008 r., II FSK 1606/06 i odmienny wyrok tego
Sądu z dnia 5 września 2006 r., I FSK 1227/05). W uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 9 marca 2009 r., I FSP 4/08, Naczelny Sąd Administracyjny uznał,
że art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej nakłada na organ podatkowy obowiązek
prowadzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za zaległości
podatkowe spółki z o.o. wobec wszystkich osób mogących ponosić taką
odpowiedzialność. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 października
2009 r., I UZP 3/09 (OSNP 2011, nr 1-2, poz. 13) Sąd Najwyższy stanął na
stanowisku, że decyzja organu rentowego powinna być wydana wobec wszystkich
członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie określił jednak
skutków pominięcia w jej treści któregokolwiek z nich, a w wyroku z dnia 16 lipca
2008 r., I UK 9/08 (OSNP 2009, nr 23-24, poz. 324) przyjął, że członkowie zarządu
osoby prawnej, których odpowiedzialność za zaległości z tytułu niezapłaconych
składek na ubezpieczenie społeczne ustalił w decyzji właściwy organ Zakładu
9
Ubezpieczeń Społecznych, mogą odwołać się od tej decyzji także w części
dotyczącej nieobjęcia odpowiedzialnością pozostałych członków zarządu.
W związku z tym należy stwierdzić, że decyzja o odpowiedzialności
określonego członka zarządu powinna wskazywać, iż jego odpowiedzialność jest
solidarna ze spółką i innymi w niej wymienionymi członkami zarządu, jednak bez
konsekwencji w zakresie skuteczności nałożenia obowiązku na członka zarządu, do
którego skierowana jest decyzja. Z konstytutywnego charakteru decyzji o
przeniesieniu odpowiedzialności na osoby trzecie wynika, że tylko brak decyzji
oznacza brak odpowiedzialności (solidarnej), więc istotne jest, by żadna z tych
osób nie została pominięta i by wobec każdej została wydana decyzja. Nie jest
konieczne, by była to jedna decyzja adresowana do wszystkich. Członkowie
zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne oraz składek na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne, gdy
odpowiedzialność ta została określona w warunkach przewidzianych w art. 116
Ordynacji podatkowej, jeżeli tylko decyzje w tym przedmiocie zostały wydane
wobec wszystkich członków zarządu, choć wobec każdego z osobna.
Po wydaniu prawomocnych decyzji przenoszących na członków zarządu
spółki kapitałowej odpowiedzialność za zaległości składkowe spółki, organ
ubezpieczeń społecznych może postąpić stosownie do art. 366 § 1 k.c., żądając
zaspokojenia wierzytelności. Z odesłania zawartego w art. 91 Ordynacji podatkowej
do art. 366 § 1 i art. 369 k.c. wynika, że po powstaniu solidarnego zobowiązania (a
zatem po wydaniu decyzji w trybie art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej), wierzyciel
(organ rentowy) może dokonać wyboru dłużnika (członka zarządu), od którego
będzie dochodził zaspokojenia wierzytelności. Skutkiem konstytutywnego
charakteru decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości składkowe jest
to, że od chwili wydania decyzji kilku dłużników może być zobowiązanych w ten
sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich
dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie
wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność
dłużników). Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni
pozostają zobowiązani (art. 366 k.c.). Wierzyciel (organ ubezpieczeń społecznych)
10
może więc dokonać wyboru dłużnika (członka zarządu), od którego będzie
dochodził zaspokojenia wierzytelności, dopiero po powstaniu solidarnego
zobowiązania, nie może dokonać tego przez wydanie decyzji tylko wobec
niektórych z nich. Nie jest jednak konieczne wydanie jednej wspólnej decyzji w
stosunku do wszystkich członków zarządu jako dłużników i określenie w niej, że ich
odpowiedzialność jest solidarna. Solidarność tej odpowiedzialności wynika z
przepisów ustawy (art. 369 k.c. w związku z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej).
Wydanie jednej decyzji dotyczącej wszystkich członków zarządu spółki z
danego okresu istotne jest dla dłużników, którzy po uregulowaniu należności
dochodzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, chcieliby wystąpić wobec
pozostałych członków zarządu z roszczeniami regresowymi. Wydanie osobnych
decyzji o odpowiedzialności poszczególnych członków zarządu nie stoi tym
roszczeniom na przeszkodzie. Zaspokojenie wierzyciela składkowego przez
któregokolwiek z dłużników (nawet, gdy decyzje nie wskazywały na solidarną
odpowiedzialność dłużników) wywołuje skutek w postaci zwolnienia pozostałych
dłużników oraz rodzi - z mocy art. 376 k.c. - po stronie tego dłużnika, który spłacił
dług, prawo regresu wobec pozostałych dłużników (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 13 lutego 2013 r., I UK 483/12, niepublikowany). Tylko pominięcie przez organ
rentowy wydania decyzji wobec któregokolwiek z członków zarządu spółki,
wyklucza możliwość dochodzenia przez osoby, które spełniły świadczenie
względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, roszczeń regresowych
przysługujących im wobec innych członków zarządu.
W zaskarżonej decyzji wskazano - jako jej podstawę prawną - art. 116 i
art. 107 Ordynacji podatkowej, a w dniu 15 grudnia 2006 r. wydano odrębną
decyzję stwierdzającą odpowiedzialność S. W. - drugiego członka zarządu spółki E.
- za zaległości składkowe należne za lipiec i sierpień 2001 r., podnosząc, że jej
odpowiedzialność jest solidarna ze spółką. Należy tu podkreślić, że inne są
podstawy solidarnej odpowiedzialności członków zarządu między sobą i członków
zarządu z płatnikiem składek (spółką). Solidarna odpowiedzialność członków
zarządu za zaległości składkowe spółki powstaje na mocy decyzji o
odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej (art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 i 32 systemie ubezpieczeń społecznych), natomiast spółka
11
odpowiada za zaległości składkowe (własne) z mocy prawa i w związku z tym
również z mocy prawa (art. 107 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32
systemie ubezpieczeń społecznych) staje się solidarnie odpowiedzialna z
członkami zarządu, gdy ich odpowiedzialność powstanie wskutek wydania
dotyczącej ich decyzji. Do takiego wniosku prowadzi też koncepcja podwójnej
solidarności, do której nawiązał Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale składu
siedmiu sędziów z 9 marca 2009 r., I FPS 4/08, (ONSAiWSA 2009, nr 3, poz. 47),
stwierdzając, że osoby trzecie (członkowie zarządu spółki z o.o.) ponoszą
odpowiedzialność solidarną z podatnikiem za jego ciężary publicznoprawne,
określone w art. 107 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej. Ten sam reżim
odpowiedzialności, stosownie do art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, obowiązuje
także członków zarządu spółki z o.o.
Ostatni zarzut skargi dotyczył naruszenia art. 70 Ordynacji podatkowej przez
wydanie orzeczenia Sądu Apelacyjnego „w sytuacji, gdy decyzja organu rentowego
na skutek przedawnienia wygasła”. Na uzasadnienie tego zarzutu skarżący
podniósł, że od dnia doręczenia mu decyzji rozpoczął bieg termin „przedawnienia–
wygaśnięcia” zobowiązania ustalonego w decyzji, podkreśliwszy – powołując art. 24
ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – że zobowiązanie podatkowe
wygasa na skutek upływu czasu.
Na podstawie art. 118 § 2 Ordynacji podatkowej (wymienionego w art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), możliwe jest odpowiednie
stosowanie art. 70 § 2 pkt 1, § 3 i 4 Ordynacji podatkowej o przedawnieniu
zobowiązania podatkowego z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego,
w którym upłynął termin płatności podatku, jednakże sąd rozpoznający odwołanie
od decyzji ustalającej odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za zaległości składkowe nie ma nie tylko obowiązku, ale i
uprawnienia, do badania kwestii przedawnienia zobowiązania wynikającego z tej
decyzji. Przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności
osoby trzeciej, o którym mowa w art. 118 § 2 Ordynacji podatkowej, nie stanowi
elementu stosunku prawnego będącego przedmiotem decyzji ustalającej taką
odpowiedzialność. Kwestia ta aktualizuje się dopiero na etapie postępowania
egzekucyjnego, a zatem dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu sporu
12
sądowego co do prawidłowości orzeczenia odpowiedzialności osoby trzeciej za
zaległości składkowe (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008 r., I UK
151/08, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 146, z dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 37/10,
OSNP 2011 nr 23-24, poz. 302 oraz z dnia 26 maja 2011 r., II UK 360/10, z dnia 14
grudnia 2009 r., III UK 44/09 i z dnia z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09,
niepublikowane).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej, jak w
sentencji (art. 39814
k.p.c.).