Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 12/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa P.S.
przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w Warszawie
o wypłatę świadczeń,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 26 czerwca 2012 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 7 marca 2012 r., […], Sąd Rejonowy […] - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. zasądził od pozwanego Funduszu
2
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w Warszawie na rzecz powoda P.S.
kwotę 12.224,25 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 sierpnia 2010 r., oddalił
powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach procesu i rygorze
natychmiastowej wykonalności do kwoty 3.894 zł.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony w okresie od 1
stycznia 2008 r. do 9 czerwca 2009 r. w "P." Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w Z. (dalej jako Spółka), która w maju 2009 r. zaprzestała
prowadzenia działalności gospodarczej. Spółka od czerwca 2009 r. nie prowadziła
już żadnej działalności gospodarczej a zatrudnieni przez nią pracownicy jeszcze
przez pewien okres stawiali się w zakładzie pracy, stopniowo składali
wypowiedzenia albo zostali zwolnieni przez pracodawcę. Ostatnie wynagrodzenia,
jakie Spółka wypłaciła pracownikom, obejmowały miesiąc maj 2009 r. Sąd
Rejonowy w G. wyrokiem zaocznym z dnia 18 lutego 2010 r. zasądził od Spółki na
rzecz powoda 1.464 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 lipca 2009 r. tytułem
wynagrodzenia za czerwiec 2009 r. oraz 11.683,77 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 10 czerwca 2009 r. tytułem odprawy pieniężnej. Wniosek o ogłoszenie
upadłości likwidacyjnej Spółki z dnia 30 września 2009 r. został oddalony
postanowieniem sądu gospodarczego z dnia 23 lipca 2010 r. z uwagi na to, że
majątek Spółki nie wystarczał na zaspokojenie kosztów postępowania. W dniu 7
lipca 2010 r. powód wystąpił do pozwanego Funduszu z wnioskiem o wypłatę
niezaspokojonych świadczeń pracowniczych zasądzonych na jego rzecz od Spółki.
W piśmie z dnia 15 października 2010 r. Fundusz odmówił wypłaty świadczeń
objętych wnioskiem po stwierdzeniu, że data ustania stosunku pracy u
niewypłacalnego pracodawcy (9 czerwca 2009 r.) w stosunku do ustalonej
sądownie daty niewypłacalności (23 lipca 2010 r.) przekracza terminy określone w
art. 12 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych
w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm., dalej jako
ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych lub ustawa). Zasądzonych należności
powód bezskutecznie dochodził w postępowaniu egzekucyjnym.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy przyjął, że Spółka stała
się niewypłacalna z dniem 1 sierpnia 2009 r., co wynika z art. 8a ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych. W takim przypadku powód dochował 9-miesięcznego
3
terminu między dniem rozwiązania umowy o pracę a datą wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy (art. 12 ust. 3 i 5 tej ustawy). Według Sądu, termin
ten został zachowany również, gdyby za datę wystąpienia niewypłacalności przyjąć
dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki (30 września 2009 r.). Z tej
przyczyny odmowa uwzględnienia wniosku powoda o wypłatę zaległych świadczeń
pracowniczych była bezzasadna, wobec czego powództwo jest usprawiedliwione co
do zasady. Sąd Rejonowy przyjął, że powód jest uprawiony do wypłaty ze środków
Funduszu wynagrodzenia za pracę należnego za miesiąc czerwiec 2009 r. oraz
odprawy, przy czym kwota odprawy (11.683,77 zł) przekracza maksymalny limit
wyznaczony w art. 13 i 14 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych. Maksymalna
wysokość odprawy przysługującej powodowi (w oparciu o przeciętne miesięczne
wynagrodzenie za IV kwartał 2011 r. - 3.586,75 zł) wynosi zatem 10.760,25 zł. Z tej
przyczyny powództwo o zapłatę odprawy przewyższającej tę kwotę zostało
oddalone.
Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2012 r., […], Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu
pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji, uznając je za własne, jak również zgodził się z oceną
prawną Sądu Rejonowego. Zdaniem Sądu Okręgowego, zgodnie z art. 8a ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych, niewypłacalność pracodawcy zachodzi również
w razie niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku środków
finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę,
trwającej dłużej niż 2 miesiące. Datą wystąpienia niewypłacalności pracodawcy jest
dzień upływu tego terminu. Według Sądu Okręgowego, błędne jest stanowisko
pozwanego Funduszu jakoby w sytuacji określonej w art. 8a ustawy dopuszczalna
była jedynie wypłata zaliczki. Przepis art. 8a ustawy zamieszczony w rozdziale
zatytułowanym "Niewypłacalność pracodawcy" stanowi samodzielną podstawę
uznania niewypłacalności pracodawcy w sytuacjach w nim określonych. Ani
wykładnia językowa, ani celowościowa nie uzasadniają stawianej przez pozwany
Fundusz tezy, że art. 8a ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych stosuje się
wyłącznie do wypłaty zaliczek w okolicznościach, o których mowa w art. 12a tej
ustawy. W ustalonym stanie faktycznym Spółka stała się niewypłacalna z upływem
4
dwóch miesięcy od faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności
gospodarczej, co stało się z końcem maja 2009 r. Skoro Spółka zaprzestała
produkcji, nie osiągała żadnych dochodów, członkowie zarządu i prokurenci zostali
odwołani ze swych funkcji a w czerwcu i lipcu 2009 r. doszło do zwolnienia niemal
całej załogi, to Sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, że były pracodawca powoda
stał się faktycznie niewypłacalny z dniem 1 sierpnia 2009 r.
Od wyroku Sądu Okręgowego strona pozwana wniosła skargę kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie art. 3, 8 i 8a w związku z art. 12a ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych wskutek przyjęcia, że: 1) faktyczne zaprzestanie
działalności przez pracodawcę w rozumieniu art. 8a tej ustawy stanowi podstawę
wypłaty świadczeń z art. 12 ustawy także dla byłych pracowników, niezależnie od
regulacji zawartej w art. 12a ustawy, która w razie faktycznego zaprzestania
działalności przez pracodawcę przewiduje jedynie wypłatę zaliczek dla
pracowników, 2) samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy jest
dniem niewypłacalności, gdy w wyniku jego rozpoznania zostało wydane
prawomocne postanowienie o oddaleniu wniosku, ponieważ majątek pracodawcy
nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. W uzasadnieniu
podstaw kasacyjnych Fundusz wywiódł w szczególności, że literalne brzmienie art.
12a ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych wyraźnie prowadzi do konkluzji, że
wystąpienie tzw. faktycznego zaprzestania działalności w rozumieniu art. 8a ustawy
daje Funduszowi podstawę wypłaty wyłącznie zaliczek dla pracowników aktualnie
zatrudnionych u niewypłacalnego pracodawcy, natomiast nie umożliwia wypłaty
wszystkich świadczeń wymienionych w art. 12 ustawy, co w szczególności dotyczy
należności przysługujących byłym pracownikom niewypłacalnych pracodawców.
Interpretacja uznająca całkowitą niezależność pomiędzy art. 8a i 12a ustawy,
czyniłaby art. 12a zbędnym, wbrew zasadzie racjonalnego prawodawcy. Skarżący
Fundusz wniósł o uchylenie w całości i zmianę wyroku Sądu Okręgowego i
poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz orzeczenie co do istoty
sprawy przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz
pozwanego zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
5
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest pozbawiona usprawiedliwionej podstawy. Zgodnie z
art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, niewypłacalność
pracodawcy zachodzi, gdy sąd upadłościowy, na podstawie przepisów Prawa
upadłościowego i naprawczego, wyda postanowienie o oddaleniu wniosku o
ogłoszenie upadłości pracodawcy, jeżeli jego majątek nie wystarcza na
zaspokojenie kosztów postępowania, przy czym datą niewypłacalności jest w takim
przypadku data postanowienia sądu upadłościowego o oddaleniu wniosku o
ogłoszenie upadłości pracodawcy (art. 3 ust. 2 ustawy). Natomiast zgodnie z art. 8a
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych (dodanym przez art. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy, Dz.U. Nr 18, poz. 100, która weszła w życie z
dniem 19 lutego 2010 r.), niewypłacalność pracodawcy zachodzi również w razie
niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych w
przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę, trwającego
dłużej niż 2 miesiące. W takim przypadku datą wystąpienia niewypłacalności jest
dzień upływu dwumiesięcznego terminu. Stosownie do art. 12 ust. 1 ustawy, w razie
niewypłacalności pracodawcy niezaspokojone roszczenia pracownicze podlegają
zaspokojeniu ze środków Funduszu. Roszczenie o wypłatę ze środków Funduszu
należności z tytułu wynagrodzenia za pracę podlega zaspokojeniu, jeżeli ustanie
stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających
datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy, a roszczenie o wypłatę należności
tytułem odprawy pieniężnej przysługującej na podstawie przepisów o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników podlega zaspokojeniu, gdy ustanie stosunku pracy
nastąpiło w okresie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy lub w okresie nie dłuższym niż 4 miesiące
następujące po tej dacie (art. 12 ust. 3 i 5 ustawy).
W myśl art. 12a ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych (dodanego z
dniem 19 lutego 2010 r. przez art. 1 pkt 2 powołanej ustawy z dnia 8 stycznia
6
2010 r. i następnie zmienionego z dniem 1 stycznia 2012 r. przez art. 70 pkt 2
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach
publicznych, Dz.U. Nr 157, poz. 1241 ze zm.), w przypadku, o którym mowa w art.
8a ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, marszałek województwa
wypłaca, na wniosek pracownika, zaliczkę na poczet niezaspokojonych przez
pracodawcę roszczeń pracowniczych, w kwocie niezaspokojonych roszczeń, o
których mowa w art. 12 ust. 2 ustawy, nie wyższej jednak niż wysokość
minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych
przepisów, obowiązującego w dniu wypłaty zaliczki (ust. 1). Wypłata pozostałych
niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, jak również roszczeń byłych
pracowników lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego
pracownika lub zmarłego byłego pracownika może nastąpić w oparciu o wniosek
złożony w trybie i na zasadach określonych w art. 16 (art. 12a ust. 6). Z kolei w
myśl art. 16 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, wypłata świadczeń może
nastąpić w szczególności na podstawie wniosku pracownika lub byłego pracownika,
który składa się marszałkowi województwa nie wcześniej niż po upływie dwóch
tygodni od terminów przewidzianych do złożenia wykazu lub wykazu
uzupełniającego, o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych, a marszałek województwa dokonuje wypłaty niezwłocznie po
stwierdzeniu, że wniosek obejmuje roszczenia podlegające zaspokojeniu ze
środków Funduszu oraz niezwłocznie powiadamia o tym pracodawcę, syndyka,
likwidatora lub inną osobę sprawującą zarząd majątkiem pracodawcy.
Problem interpretacji 12a w związku z art. 8a ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych był już rozpatrywany w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4
września 2012 r., I PK 72/12 (LexPolonica nr 4950716), w którym stwierdzono, że w
razie wystąpienia niewypłacalności, o której stanowi art. 8a, pracownikom
przysługują roszczenia określone w art. 12 tej ustawy albowiem przysługują one "w
razie niewypłacalności pracodawcy". Sąd Najwyższy wywiódł w uzasadnieniu tego
wyroku, że roszczenia z tytułu niewypłacalności przysługują nie tylko osobom
będącym (aktualnymi) pracownikami w dacie niewypłacalności, lecz także "byłym
pracownikom", czyli osobom, których stosunek pracy ustał przed datą
niewypłacalności pracodawcy, pod warunkiem, że ustanie stosunku pracy nastąpiło
7
w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających tę datę. Jest tak dlatego, że
żaden przepis ustawy nie wyłącza prawa byłych pracowników (których stosunek
pracy uległ rozwiązaniu w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających
datę niewypłacalności) do świadczeń określonych w art. 12 w sytuacji, w której
niewypłacalność przybiera postać zdefiniowaną w art. 8a ustawy. Względem byłych
pracowników, różnica w uprawnieniach aktualnych pracowników, których
pracodawca stał się niewypłacalny w takiej sytuacji, sprowadza się jedynie do
przyznania im przez art. 12a ustawy prawa do zaliczki na poczet niezaspokojonych
przez pracodawcę roszczeń pracowniczych. Zawarte w tym przepisie wymagania,
między innymi dotyczące złożenia przez wnioskodawcę oświadczenia, że pozostaje
w stosunku pracy z niewypłacalnym pracodawcą, odnoszą się wyłącznie do osób
ubiegających się o zaliczkę na poczet niezaspokojonych należności, natomiast nie
stanowią warunku uzyskania innych (poza zaliczką) wynikających z ustawy
świadczeń w wypadku niewypłacalności zdefiniowanej w art. 8a ust. 1 ustawy przez
osoby uprawnione do świadczeń przysługujących w razie niewypłacalności
pracodawcy. Wobec tego, były pracownik, którego stosunek pracy ustał w okresie
nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia niewypłacalności
pracodawcy polegającej na niezaspokojeniu roszczeń pracowniczych z powodu
braku środków finansowych w wypadku faktycznego zaprzestania działalności
przez pracodawcę, trwającego dłużej niż 2 miesiące (art. 8a ust. 1) ma prawo do
wynagrodzenia za pracę i innych roszczeń z tytułu należności głównych
określonych w art. 12 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych.
Sąd Najwyższy podtrzymuje w całej rozciągłości taką wykładnię i
uzupełniająco wskazuje, że upływ dwumiesięcznego terminu, w trakcie którego
pracodawca faktycznie nie wykonuje działalności, powodujący skutek prawny w
postaci jego niewypłacalności, uprawnia pracowników pozostających w stosunku
pracy z takim pracodawcą w dacie upływu tego dwumiesięcznego terminu (dacie
niewypłacalności pracodawcy - art. 8a ust. 2 ustawy) oraz pracowników, którzy w tej
dacie już nie pozostają w stosunku pracy z niewypłacalnym pracodawcą, do
uzyskania wypłaty ze środków Funduszu świadczeń pracowniczych określonych w
art. 12 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych. Taka interpretacja wynika
z językowej analizy poszczególnych przepisów ustawy o ochronie roszczeń
8
pracowniczych. Skarżący Fundusz niewłaściwie interpretuje art. 12a tej ustawy,
bowiem wykłada go w oderwaniu od pozostałych regulacji. W szczególności
skarżący nie uwzględnia, że art. 12 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych
(określający katalog świadczeń podlegających zaspokojeniu ze środków Funduszu)
ma zastosowanie do wszystkich (niezależnych względem siebie) przypadków, z
jakimi ustawodawca łączy pojęcie niewypłacalności pracodawcy. Jeden z nich jest
wymieniony w art. 8a ustawy i dotyczy faktycznego zaprzestania działalności przez
pracodawcę. Żaden przepis ustawy nie wyłącza stosowania art. 12 w odniesieniu
do sytuacji przewidzianej w art. 8a. Posłużenie się przez ustawodawcę w treści art.
12a odesłaniem do art. 8a ma tylko takie znaczenie, że umożliwia aktualnemu
pracownikowi ubieganie się nie tylko o wypłatę niezaspokojonego świadczenia
pracowniczego (świadczenia ustalonego w sposób definitywny/ostateczny, którego
istnienie i wysokość nie budzi sporu), ale również o wypłatę zaliczki na poczet
niezaspokojonych jeszcze należności pracowniczych. Tym samym art. 12a ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych nie tylko nie wyłącza stosowania art. 12 tej
ustawy w odniesieniu do roszczeń przysługujących byłym pracownikom w razie
wystąpienia niewypłacalności pracodawcy spowodowanej faktycznym
zaprzestaniem prowadzenia przez niego działalności, ale stanowi dopełnienie tego
przepisu polegające na zagwarantowaniu aktualnym pracownikom możliwości
wypłaty również stosownych zaliczek na poczet niezaspokojonych należności w
przypadkach wymienionych w art. 8a ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych. To, że w przypadku niewypłacalności polegającej na faktycznym
zaprzestaniu działalności przez pracodawcę (art. 8a ust. 1 ustawy) świadczenia
przysługujące od Funduszu nie polegają wyłącznie na wypłacie aktualnym
pracownikom zaliczki, o której mowa w art. 12a ust. 1 ustawy, wynika wprost z art.
12a ust. 6 ustawy, stanowiącego o wypłacie "pozostałych" niezaspokojonych
roszczeń pracowniczych (aktualnym pracownikom), jak również roszczeń byłych
pracowników (uprawnionym do renty rodzinnej).
Z bezspornym ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego
wyroku wynika, że Spółka zaprzestała działalności produkcyjnej z końcem maja
2009 r. W takim razie Sąd Okręgowy trafnie uznał, że datą niewypłacalności
pracodawcy, o której mowa w art. 8a ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń
9
pracowniczych był 1 sierpnia 2009 r. Skoro stosunek pracy powoda ustał w dniu 9
czerwca 2009 r., to tym samym zostały zachowane terminy z art. 12 ust. 3 i 5
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych.
Z powołanych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/