Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 20/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. H.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w C.
z dnia 19 września 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w C. oddalił odwołanie A. H. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 2 lutego 2010 r. odmawiającej wypłaty
2
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w związku z
pogorszeniem stanu zdrowia. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące
ustalenia.
Wnioskodawca był zatrudniony w B. Sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę,
ostatnio na stanowisku operatora wiodącego linii montażu na wydziale montażu
zacisków hamulcowych. W dniu 19 marca 2007 r. wskutek podniesienia palety
ważącej około 50 kg wystąpiły u niego silne dolegliwości bólowe. W trakcie leczenia
szpitalnego w okresie od 2 do 20 kwietnia 2007 r. rozpoznano u wnioskodawcy
zespół korzeniowy okolicy L/S kręgosłupa, przepuklinę jądra miażdżystego L5/S1.
W sporządzonym przez pracodawcę protokole powypadkowym z dnia 17 maja
2007 r. zdarzenie to zostało uznane za wypadek przy pracy. Decyzją z dnia 17
października 2007 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do
jednorazowego odszkodowania z uwagi na nieuznanie zdarzenia z dnia 19 marca
2007 r. za wypadek przy pracy. Wnioskodawca nie odwołał się od powyższej
decyzji. W dniu 27 lutego 2009 r. wnioskodawca został poddany leczeniu
operacyjnemu, a potrzeba ta była konsekwencją przedmiotowego zdarzenia
wypadkowego. Proces leczenia dolegliwości spowodowanych urazem z dnia 19
marca 2007 r. został zakończony na datę wypadania przez organ rentowy decyzji z
dnia 17 października 2007 r. Spowodowany tym urazem uszczerbek na zdrowiu z
przyczyn nieurochirurgicznych i urazowo-ortopedycznych wynosił 20% i nie uległ
zwiększeniu. W dniu 21 grudnia 2009 r. wnioskodawca wystąpił do organu
rentowego z wnioskiem o jednorazowe odszkodowanie w związku z pogorszeniem
się stanu zdrowia, będące następstwem wypadku przy pracy z dnia 19 marca 2007
r. Wniosek ten został załatwiony odmownie zaskarżoną decyzją z powołaniem się
na okoliczność, że prawomocną decyzją z dnia 17 października 2007 r. odmówiono
wnioskodawcy jednorazowego odszkodowania z uwagi na nieuznanie
przedmiotowego zdarzenia za wypadek przy pracy.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że
zdarzenie z dnia 19 marca 1997 r. było wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167,
poz. 1322 ze zm., dalej: „ustawa wypadkowa”), uzasadniającym prawo do
3
jednorazowego odszkodowania określonego w art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy,
jednakże wnioskodawca nie wykazał, aby „po dacie wydania przez organ rentowy
prawomocnej decyzji, tj. po 17 października 2007 r., stan jego zdrowia,
spowodowany wypadkiem przy pracy, uległ pogorszeniu”. W ocenie Sądu pierwszej
instancji, brak jest przesłanek do przyjęcia, że „stan zdrowia ubezpieczonego daje
podstawy do zwiększenia wysokości jednorazowego odszkodowania z tytułu
wypadku przy pracy poprzez ustalenie wyższego uszczerbku na zdrowiu na skutek
pogorszenia się stanu zdrowia, bowiem na dzień wydania decyzji przez organ
rentowy, tj. 17 października 2007 r. ubezpieczony posiadał 20% uszczerbek na
zdrowiu, który nie uległ zwiększeniu w dacie wyrokowania”.
Wyrokiem z dnia 19 września 2012 r. Sąd Okręgowy zmienił powyższy wyrok
i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał
wnioskodawcy prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy
pracy z dnia 19 marca 2007 r. w wysokości odpowiadającej
dwudziestoprocentowemu uszczerbkowi na zdrowiu.
Sąd Okręgowy, podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji, wskazał, że
aczkolwiek niezaskarżoną decyzją z dnia 17 października 2007 r. odmówiono
wnioskodawcy odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, to u podstaw tej decyzji
leżało uznanie, że zdarzenie z dnia 19 marca 2007 r., z którego wnioskodawca
wywodził skutek w postaci uszczerbku na zdrowiu, nie zostało uznane za wypadek
przy pracy. Przy takim założeniu organ rentowy nie ustalał wysokości uszczerbku
na zdrowiu wnioskodawcy. W ocenie Sądu drugiej instancji, pozwala to - w
przypadku uznania, że zdarzenie nosi znamiona wypadku przy pracy - na
określenie wysokości tego uszczerbku. Ponieważ okoliczność ta nie była nigdy
przedmiotem decyzji i ustaleń organu rentowego z racji uprzedniego założenia, że
zdarzenie nie było wypadkiem przy pracy, bez znaczenia jest, czy uszczerbek ten
występował w dacie pierwszej decyzji, czy też po tej dacie nastąpił jego wzrost.
Przemawia za tym brzmienie art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej, który odnosi się do
zwiększenia „co najmniej o 10 punktów procentowych jednorazowego
odszkodowania za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent,
według którego ustalone było to odszkodowanie”. Okoliczność, że organ rentowy w
ramach decyzji z dnia 17 października 2007 r. (odmawiającej uznania zdarzenia za
4
wypadek przy pracy) nie ustalał żadnej wysokości procentowej odszkodowania,
pozwala na zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie wnioskodawcy prawa do
jednorazowego odszkodowania w wynikającej z opinii biegłych, niespornej
wysokości 20% uszczerbku na zdrowiu, mimo że w tej wysokości uszczerbek na
zdrowiu wnioskodawcy występował już w dacie wydania pierwszej decyzji
odmawiającej przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy
pracy.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił
naruszenie prawa materialnego, przez niewłaściwe zastosowanie art. 12 ust. 2
ustawy wypadkowej i przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu
zwiększenia długotrwałego uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem
wypadku, w sytuacji gdy Sąd ustalił, że uszczerbek ten od dnia zakończenia
leczenia nie uległ zwiększeniu.
Wskazując na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie odwołania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że co prawda pierwotnie nie ustalano
wysokości uszczerbku na zdrowiu, jednakże nie może to zwalniać wnioskodawcy
od konieczności wykazania pogorszenia stanu zdrowia. Takie rozumienie art. 12
ust. 2 ustawy wypadkowej prowadziłoby do zanegowania sensu i istoty instytucji,
jaką jest prawomocność decyzji, która pozwala na stabilność i przejrzystość
stosunków administracyjno-prawnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutów pozwalających na wzruszenie
zaskarżonego wyroku.
Jako jedyny został przez skarżącego podniesiony zarzut obrazy art. 12 ust. 2
ustawy wypadkowej, upatrywanej w błędnym zastosowaniu powołanego przepisu i
przyznaniu na jego podstawie przez Sąd drugiej instancji jednorazowego
odszkodowania z tytułu zwiększenia długotrwałego uszczerbku na zdrowiu
wnioskodawcy. Rację ma skarżący, że przesłanką zastosowania art. 12 ust. 2
ustawy wypadkowej jest pogorszenie się stanu zdrowia ubezpieczonego w
5
stosunku do procentowego rozmiaru uszczerbku na zdrowiu, będącego podstawą
przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy i z tego
względu przepis ten nie mógł znajdować zastosowania w sprawie, w której
wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna. Rzecz jednak w tym, że Sąd
drugiej instancji nie stosował powołanej normy prawnej i nie przyznał
wnioskodawcy jednorazowego odszkodowania „z tytułu zwiększenia długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem wypadku”, ale przyznał
wnioskodawcy jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, opierając
swoje rozstrzygnięcie na art. 3 ust. 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy
wypadkowej. Sąd ten przyjął bowiem, że po pierwsze - w świetle poczynionych w
sprawie ustaleń błędna była decyzja organu rentowego z dnia 17 października
2007 r., nieuznająca zdarzenia zaistniałego w dniu 19 marca 2007 r. za wypadek
przy pracy oraz po drugie - ponieważ wysokość uszczerbku na zdrowiu
wnioskodawcy nie była wcześniej przedmiotem postępowania przed organem
rentowym, nie ma znaczenia okoliczność, czy uszczerbek na zdrowiu
wnioskodawcy spowodowany przedmiotowym wypadkiem uległ zwiększeniu od
daty wydania decyzji odmownej, czy też nie. W rezultacie przyznanie
wnioskodawcy jednorazowego odszkodowania, o którym stanowi art. 11 ust. 1, w
wysokości określonej w art. 12 ust. 1, było konsekwencją oceny tego Sądu, że
przedmiotowe zdarzenie spełniało cechy wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3
ust. 1 ustawy wypadkowej, a w rezultacie zakwestionowania przez ten Sąd
prawidłowości decyzji organu rentowego z dnia 17 października 2007 r.
Skarżący wywodzi, że wobec uprawomocnienia się powołanej wyżej decyzji
odmawiającej wnioskodawcy prawa do jednorazowego odszkodowania „zamknął
się pewien stan faktyczny” i „możliwość dochodzenia przez ubezpieczonego
jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy wypadkowej”.
Zdaje się on natomiast prezentować stanowisko, iż w takiej sytuacji możliwe byłoby
dochodzenie jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 12 ust. 2 tej ustawy
pod warunkiem „wykazania pogorszenia stanu zdrowia w stosunku do stanu, jaki
istniał bezpośrednio po zakończeniu leczenia”. W pierwszym rzędzie należy
zauważyć, że art. 12 ust. 1 i 2 jedynie określa wysokość jednorazowego
odszkodowania, nie stanowi natomiast podstawy prawa do tego świadczenia, którą
6
jest art. 11 ust. 1. Przesłanką zwiększenia odszkodowania w rozmiarze
przewidzianym w art. 12 ust. 2 jest zatem przyznanie tego świadczenia w
wysokości określonej w art. 12 ust. 1. Ponadto skarżący traci z pola widzenia
okoliczność, iż ostateczną decyzją z dnia 17 października 2007 r. organ rentowy
odmówił prawa do jednorazowego odszkodowania nie z tej przyczyny, że nie
stwierdzono wówczas żadnego spowodowanego wypadkiem przy pracy uszczerbku
na zdrowiu wnioskodawcy, ale z tego względu, iż zdarzenie z dnia 19 marca 2007 r.
nie zostało uznane za wypadek przy pracy. Niewątpliwie konieczną przesłanką
prawa do jednorazowego odszkodowania przewidzianego w art. 11 ust. 1 ustawy
wypadkowej jest uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy, gdyż świadczenie to
przysługuje wyłącznie z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem
wypadku posiadającego cechy określone w art. 3 ust. 1 (por. także art. 6 ust. 1 pkt
4).
Uszło uwagi skarżącego, podobnie jak Sądu drugiej instancji, że sąd
ubezpieczeń społecznych jest związany decyzją organu rentowego, która uzyskała
przymiot decyzji ostatecznej z tego względu, iż nie została zaskarżona do sądu. W
judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że zgodnie z zasadą
domniemania prawidłowości aktów administracyjnych oraz zasadą uwzględniania
przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych,
która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi
administracyjnej, sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją,
od której strona nie wniosła odwołania w trybie art. 4779
k.p.c., ani nie podważyła
jej skuteczności w inny prawem przewidziany sposób. Możność badania, a ściślej -
kwestionowania decyzji administracyjnej wyłącznie w ograniczonym zakresie, w
myśl wypracowanej w judykaturze Sądu Najwyższego koncepcji bezwzględnej
nieważności (nieistnienia) decyzji administracyjnej, stanowi jedyne odstępstwo od
zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną. Poza tym sąd w
postępowaniu cywilnym nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji
administracyjnej, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności i jest
nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. np.
wyroki z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 78; z dnia
10 czerwca 2008 r., I UK 376/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 295; z dnia 7 kwietnia
7
2011 r., I UK 357/10, LEX nr 863946 oraz uzasadnienie uchwały z dnia 15 września
2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 252 i powołane w nich orzeczenia).
Brak warunkującej prawo do jednorazowego odszkodowania przesłanki
zaistnienia zdarzenia posiadającego cechy wypadku przy pracy został stwierdzony
ostateczną decyzją organu rentowego z dnia 17 października 2007 r., od której
wnioskodawca nie wniósł odwołania do sądu. Ponowne ustalenia w tym zakresie
mogłyby zatem nastąpić tylko w okolicznościach przewidzianych w art. 83a ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej: „ustawa systemowa”), w
szczególności w przewidzianym w jego ust. 1 trybie wznowienia postępowania w
związku z przedłożeniem przez wnioskodawcę nowych dowodów lub ujawnieniem
okoliczności istniejących przed wydaniem ostatecznej decyzji, które miały wpływ na
prawo do dochodzonego świadczenia. Wskazanie przez ubezpieczonego na
pogorszenie się stanu zdrowia w zakresie uszczerbku spowodowanego
zdarzeniem, które ostateczną decyzją organu rentowego nie zostało uznane za
wypadek przy pracy, nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania na
podstawie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej, a w konsekwencji przyznania
odszkodowania, o którym stanowi art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej. Skarżący nie
formułuje jednak w tym zakresie żadnych zarzutów naruszenia prawa materialnego
lub procesowego.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu z mocy
art. 39814
k.p.c.