Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 56/12
POSTANOWIENIE
Dnia 21 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa Cyfrowy Polsat Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 21 czerwca 2013 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 kwietnia 2012 r.,
1) odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2) zasądza od powoda Cyfrowego Polsatu Spółki Akcyjnej w
W. na rzecz pozwanego Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2012 r., w sprawie z odwołania
Cyfrowego Polsatu S.A. w W. od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów z dni 31 grudnia 2009 r., DDK 11/2009 zmienił w punkcie I
zaskarżony apelacją wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 12 sierpnia 2011 r., w
ten sposób, że zmienił decyzję Prezesa Urzędu i uchylił obowiązek publikacji
decyzji Prezesa Urzędu w dzienniku ogólnopolskim oraz obniżył karę pieniężną do
kwoty 500.000 zł, a w pozostałej części oddalił odwołanie powoda. W punkcie II
2
wyroku Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda w pozostałej części a w punkcie III
zniósł wzajemnie koszty procesu za II instancję.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w części
oddalającej apelację powoda. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie
przepisów postępowania oraz przepisów prawa materialnego. W procesowych
podstawach skargi kasacyjnej powód wskazał: art. 325 w związku z art. 386 § 1
k.p.c.; art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c., art. 378 § 1
k.p.c., art. 158 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 236 k.p.c. i art. 356 k.p.c. oraz art. 324
§ 3 k.p.c. w związku z art. 361 k.p.c. oraz art. 3 k.p.c. i art. 232 k.p.c. Na
materialnoprawną podstawę skargi kasacyjnej powoda składają się przepisy: art. 26
ust. 2 w związku z art. 27 ust. 4 i u st. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331, dalej jako ustawa); art. 106 ust.
1 pkt 4 ustawy; art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy w związku z art. 106 ust. 1 pkt 4
ustawy w związku z art. 7 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy w związku z art. 6
ust. 2 i art. 7 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności oraz art. 111 ustawy.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powód powołał się na
występowanie w sprawie sześciu następujących zagadnień prawnych: 1) od jakiego
terminu biegnie dla pozwanego Prezesa Urzędu dwutygodniowy termin do
wniesienia odpowiedzi na odwołanie przedsiębiorcy (art. 47914
§ 1 i 2 w związku z
art. 4791a
k.p.c.); 2) w jaki sposób następuje wykorzystywanie przez Sąd w
postępowaniu, o którym stanowią przepisy art. 47928
- art. 47935
k.p.c. materiału
zgromadzonego w toku postępowania administracyjnego prowadzonego przez
Prezesa Urzędu, czy w toku takiego postępowania sądowego wymagane jest
wydanie przez Sąd postanowienie dowodowego w odniesieniu do dokumentów
zgromadzonych w postępowaniu administracyjnym; 3) czy sądy orzekające w
postępowaniach prowadzonych na podstawie art. 47928
- art. 47935
k.p.c. są
związane wnioskiem przedsiębiorcy o uchylenie lub zmianę decyzji w całości lub w
części; 4) czy Sąd Okręgowy w postępowaniu w sprawach z zakresu ochrony
konkurencji może przeprowadzić w całości postępowanie dowodowe z urzędu (art.
232 zd. 2 k.p.c.); 5) czy na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy karalne są tylko
3
praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, czy także zachowania
zagrażające zbiorowym interesom konsumentów; 6) czy praktyka naruszająca
zbiorowe interesy konsumentów (art. 24 ust. 1 i ust. 2 ustawy) aby być czynem
sankcjonowanym karą pieniężną z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy musi być czynem
karygodnym, to jest czynem społecznie niebezpiecznym, a zatem czy czyn
(praktyka) nie będący społecznie niebezpieczny (lub będący społecznie
niebezpiecznym w stopniu znikomym) jest takim deliktem administracyjnym
zagrożonym sankcją administracyjną w postaci kary pieniężnej?
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o wydanie
postanowienia o odmowie przyjęcia skargi powoda do rozpoznania oraz o
zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna powoda nie kwalifikowała się do przyjęcia celem jej
merytorycznego rozpoznania.
Pierwsze trzy zagadnienia prawne sformułowane w skardze powoda nie
stanowią istotnego zagadnienia prawnego sprawy w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1
k.p.c., ze względu na wyznaczony przez powoda zakres jej rozpoznania przez Sąd
Najwyższy. Orzekając w postępowaniu kasacyjnym jako sąd prawa, Sąd Najwyższy
jest związany podstawami skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Oznacza to, że
aby przyjąć skargę kasacyjną do rozpoznania ze względu na występowanie w niej
istotnego zagadnienia prawnego, wstępnym warunkiem, jaki musi być spełniony
jest to, by przepisy stanowiące podstawę dla sformułowania zagadnienia prawnego
zawarte były także w podstawach skargi kasacyjnej. W przeciwnym razie Sąd
Najwyższy, rozpoznając merytorycznie wniesioną skargę, nie będzie mógł
rozstrzygnąć przedstawionego we wniosku problemu prawnego, jako że nie będzie
on objęty zarzutami kasacyjnymi. Tymczasem przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego, na podstawie których powód sformułował trzy pierwsze zagadnienia
prawne, nie składają się na procesową podstawę skargi kasacyjnej.
Czwarte zagadnienie prawne powód formułuje na podstawie poglądu
wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym „nie ma
4
przeszkód do wykorzystania przez Sąd Okręgowy materiału dowodowego
zebranego w postępowaniu przed pozwanym [Prezesem Urzędu], skoro
postępowanie to służy zebraniu przez organ odpowiednich dowodów i
przygotowaniu merytorycznego rozstrzygnięcia, a podstawę rozstrzygnięcia Sądu
powinien stanowić materiał dowodowy zebrany przed sądem, przy czym może
składać się na niego także materiał zebrany w toku postępowania przed organem”.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że „oparcie rozstrzygnięcia SOKiK o
dowody zebrane w postępowaniu administracyjnym nie stanowi o ich
przeprowadzeniu z urzędu, jak też możliwe jest ich wykorzystanie także przy braku
stosownego postanowienia dowodowego”. Stanowisko to jest zgodne z
zapatrywaniami wyrażonymi w uzasadnieniach wyroków Sądu Najwyższego z dnia
7 lipca 2011 r., III SK 52/10 oraz z dnia 13 lipca 2012 r., III SK 44/11.
Dwa ostatnie zagadnienia prawne, sformułowane na podstawie art. 106 ust.
1 pkt 4 ustawy w związku z art. 24 ust. 1 i 2 ustawy dotyczą w zasadzie tego
samego problemu prawnego: czy możliwe jest nałożenie kary pieniężnej na
podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy w przypadku dopuszczenia się przez
przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów z art. 24 ust.
1 i 2 ustawy, gdy z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej
wynika, że stosowana przez przedsiębiorcę praktyka stanowiła – jak przyjął Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – „jedynie zagrożenie zbiorowych
interesów konsumentów”. Szóste zagadnienie prawne, w którym powód akcentuje
poziom społecznej szkodliwości praktyki w kontekście podlegania karze pieniężnej
z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy bazuje bowiem na tym samym, powołanym powyżej,
fragmencie uzasadnienia zaskarżonego wyroku, co zagadnienie piąte.
Sformułowany przez powoda na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku z
art. 24 ust. 1 i 2 ustawy problem prawny objęty dwoma ostatnimi zagadnieniami
prawnymi wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie znajduje
oparcia w treści obu przepisów.
Jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku,
okoliczność, że stwierdzona w danej sprawie praktyka naruszająca zbiorowe
interesy konsumentów jedynie zagraża tym interesom pozostaje bez znaczenia dla
bytu samej praktyki. W niniejszej sprawie powodowi zarzucono dopuszczenie się
5
praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegające na stosowaniu
niedozwolonego postanowienia w wykorzystywanym przez powoda wzorcu. Dla
bytu tej praktyki istotne jest, czy przedsiębiorca posługuje się w obrocie
konsumenckim wzorcem zawierającym takie postanowienie. Na tym polega
stosowanie postanowień wzorców umów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy.
Dla stwierdzenia stosowania tej praktyki nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca
faktycznie korzysta z uprawnień przysługujących mu na podstawie takiego
postanowienia. Z kolei przepis art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy przyznaje Prezesowi
Urzędu kompetencję do nałożenia na przedsiębiorcę karę pieniężnej, jeżeli
przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie, dopuścił się stosowania praktyki
naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Okoliczność, że zachowanie powoda
stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów poprzez stworzenie
dla tych interesów stanu zagrożenia, który w świetle poczynionych w sprawie
ustaleń nie zmaterializował się, nie ma znaczenia dla wykładni i stosowania
samego art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy. Przepis ten przyznaje Prezesowi Urzędu
uznaniowe uprawnienie do nałożenia na przedsiębiorcę kary pieniężnej za
wymienione w jego treści naruszenia przepisów ustawy.
Korzystanie z tej kompetencji przez Prezesa Urzędu podlega kontroli
sądowej, jednakże podstawy prawnej dla jej dokonywanie nie dostarcza sam
przepis art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy. Skoro bowiem zgodnie z jego treścią Prezes
Urzędu „może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną”, przepis ten nie stwarza
dla organu ochrony konkurencji żadnej bariery przed skorzystaniem z
przysługującej mu kompetencji, jeżeli tylko organ stwierdzi w wyniku
przeprowadzonego postępowania, że zachowanie przedsiębiorcy jest stosowaniem
praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy.
Przepisem, który w okolicznościach niniejszej sprawy mógłby stanowić podstawę
dla weryfikacji celowości skorzystania przez Prezesa Urzędu z kompetencji
wynikającej z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy, jest art. 1 ustawy, który nie został jednak
powołany w treści zagadnienia prawnego ani podstawach kasacyjnych. Przesłanka
interesu publicznego z art. 1 ustawy pełni bowiem funkcję korekcyjną. Funkcja ta
pozwala na weryfikację przez Sąd rozpoznający odwołanie celowości interwencji
Prezesa Urzędu w danej sprawie oraz zasadności zastosowanych przez organ
6
ochrony konsumentów środków. Umożliwia także ocenę zasadności nałożenia kary
pieniężnej, stanowiąc punkt odniesienia dla swobodnego uznania Prezesa Urzędu,
przy korzystaniu z kompetencji przewidzianej w art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy.
Sąd Najwyższy dostrzega występujący w niniejszej sprawie problem
nałożenia przez organ ochrony konsumentów wysokiej kary pieniężnej za
stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art.
24 ustawy, w sytuacji gdy z ustaleń poczynionych w sprawie wynikało, że
przedsiębiorca nie korzystał z uprawnień, jakie przysługiwały mu na podstawie
niedozwolonego postanowienia umownego. Problem ten został dostrzeżony przez
Sąd drugiej instancji, który kierując się przesłankami dotyczącymi wysokości kary
pieniężnej z art. 111 ustawy obniżył karę pieniężną z kwoty 993.597 zł do kwoty
500.000 zł. Jednakże zakwestionowanie samego skorzystania przez Prezesa
Urzędu z kompetencji do nakładania kar pieniężnych jest możliwe wyłącznie
poprzez przesłankę interesu publicznego, który Prezes Urzędu ma obowiązek
uwzględniać przy korzystaniu ze wszystkich przysługujących mu kompetencji.
Mając powyższe na uwadze, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c., a w odniesieniu do
kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym na podstawie art. 98 §
3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz § 12 ust. 4 w związku z § 14 ust. 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.