Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 681/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku C. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w G.
przy uczestnictwie F. BANK POLSKA Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. (obecnie BNP P. BANK POLSKA Spółki Akcyjnej
w W.) i T. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w G.
o wykreślenie hipotek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 czerwca 2013 r.,
dwóch skarg kasacyjnych: wnioskodawcy i uczestnika postępowania
T. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 23 maja 2012 r.,
oddala obie skargi kasacyjne.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca – C. – Spółka z o.o. złożyła wniosek o wykreślenie
z odpowiedniego działu księgi wieczystej nr 37450/1 dwóch wpisów łącznych
hipotek kaucyjnych wpisanych na rzecz Banków i wskazanych we wniosku wraz
z innymi wpisami ich dotyczącymi. Do wniosku o wykreślenie dołączono umowę
sprzedaży nieruchomości upadłego z dnia 19 października 2010 r. oraz pismo
pełnomocnika syndyka masy upadłości upadłego.
Referendarz sądowy oddalił wniosek, a Sąd Rejonowy – oddalił skargę
wnioskodawcy na orzeczenie referendarza. Sąd ten uznał, że przepisy art. 313
ustawy – z dnia 28 lutego 2003 r., prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U.
z 2009 r., nr 175, poz. 1361 ze zm.; cyt. dalej jako „p.u.n.”) nie mają zastosowania
w sytuacji, w której sprzedaż nieruchomości nastąpiła jeszcze w toku
postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu. Taka sprzedaż
powinna bowiem nastąpić w toku postępowania upadłościowego zmierzającego do
likwidacji majątku upadłego.
Apelacja wnioskodawcy i uczestnika postępowania (T. – Spółka z o.o.)
zostały oddalone jako nieuzasadnione. Sąd drugiej instancji analizował możliwe
skutki prawne sprzedaży nieruchomości należącej do upadłego w toku
postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu w sytuacji, w której
w postanowieniu sądu z dnia 18 kwietnia 2011 r. doszło do zmiany tego
postępowania na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego. W ocenie
Sądu, w danej sprawie nie miał zastosowania art. 313 p.u.n., który traktuje
sprzedaż nieruchomości w postępowaniu upadłościowym jak sprzedaż egzekucyjną
i z taką sprzedażą wiąże skutki w postaci wygaśnięcia „praw oraz praw i roszczeń
osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej”. Ponadto Sąd wyjaśnił, że
nie może badać tego, czy doszło do zapłaty za zbytą nieruchomość stanowiącą
własność upadłego (art. 6268
§ 2 k.p.c.). W każdym razie fakt takiej zapłaty nie
wynika z przedstawionej Sądowi treści umowy sprzedaży z dnia 19 października
2010 r., natomiast w umowie tej znalazło się postanowienie, że wierzyciel (bank)
wyrazi zgodę na wykreślenie hipoteki dopiero po zapłaceniu całej wierzytelności
hipotecznej.
3
W obu skargach kasacyjnych, wnioskodawcy i uczestnika postępowania (T.
Spółki z o.o.), zawierających takie same zarzuty i podobną argumentację prawną,
wskazywano na naruszenie art. 313 ust. 1 i 2 p.u.n. i art. 94 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 ze
zm.; cyt. dalej jako „u.k.w. i h.”). W piśmie z dnia 15 października 2012 r.
pełnomocnik wnioskodawcy i uczestnika (T. Spółki z o.o.) dodatkowo podniósł
zarzut nieważności postępowania (k. 445 akt sprawy). Skarżący domagali się
uchylenia zaskarżonego wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy, tj. wykreślenia
obu wskazanych we wniosku hipotek kasacyjnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Nie sposób podzielić stanowiska przedstawionego przez
pełnomocnika wnioskodawcy i uczestnika postępowania (T.– Spółki z o.o.), że
postępowanie rozpoznawcze (także przed sądem odwoławczym) było dotknięte
nieważnością, ponieważ w sprawie występował jako uczestnik (wierzyciel
hipoteczny) nieistniejący bank – F. Bank Polska SA (pismo z dnia 11 października
2012 r., stanowiące odpowiedź na wezwanie Sądu do prawidłowego oznaczenia
stron postępowania, k. 445 i n. akt sprawy). Z akt sprawy wynika (m.in. z
dokumentów załączonych do pisma z dnia 11 października 2012 r.), że doszło
jedynie do zmiany nazwy wspomnianego Banku (obecnie nazwa – „BNP P.
Bank Polska S.A.”). Tak też oznaczono tego uczestnika postępowania
wieczystoksięgowego w postanowieniu Sądu Najwyższego o przyjęciu obu skarg
kasacyjnych do rozpoznania.
2. Z ustaleń dokonanych przez oba Sądy meriti nie wynika, że spłacona
została cała wierzytelność wierzyciela hipotecznego (Banku uczestniczącego
w obecnym postępowaniu). W skardze kasacyjnej wnioskodawcy przyznano
uzyskanie przez ten Bank jedynie „częściowego zaspokojenia wierzytelności
zabezpieczonej hipotekami” (s. 4 skargi). Trafnie wyjaśnił Sąd Okręgowy, że Sąd
wieczystoksięgowy nie może badać tego, czy w wyniku dokonanej sprzedaży
(nieruchomości) do masy upadłości weszła zapłacona przez nabywcę cena nabycia
jako ekwiwalent tej nieruchomości i z ceny tej miała być następnie zaspokojona
4
wierzytelność wierzyciela hipotecznego (banku). Badania takie nie mogły bowiem
być objęte kognicją sądu wieczystoksięgowego (art. 6268
§ 2 k.p.c.).
Czym innym jest już natomiast kwestia, czy sprzedaż nieruchomości
upadłego, dokonana w dniu 19 października 2010 r. (jeszcze przed wydaniem
postanowienia Sądu z dnia 18 kwietnia 2011 r.), spowodowała skutki prawne
przewidziane art. 311 ust. 1 p.u.n. lub w art. 313 ust. 2 p.u.n. i tym samym
przedłożona Sądowi wieczystoksięgowemu umowa sprzedaży może stanowić
wystarczającą podstawę uwzględnienia wniosku (art. 31 ust. 1 u.k.w.i h.).
Stanowisko Sądu Okręgowego w tym zakresie okazało się uzasadnione.
Należy przede wszystkim stwierdzić, że skutki prawne zbycia (sprzedaży)
nieruchomości upadłego w toku postępowania upadłościowego (po zapadnięciu
orzeczenia o ogłoszeniu upadłości) trzeba wiązać z pierwszym aktem nabycia
(sprzedaży) nieruchomości, a nie aktami kolejnymi, dokonywanymi przez
pierwszego nabywcę na rzecz nabywców dalszych. W rozpoznawanej sprawie
zbycie nieruchomości upadłej spółki nastąpiło jeszcze przed wydaniem
postanowienia na podstawie art. 286 ust. 1 p.u.n., w którym zmieniono sposób
prowadzenia postępowania z postępowania z możliwością zawarcia układu na
postępowanie obejmujące likwidację majątku z ustanowieniem syndyka w związku
z niedojściem do skutku układu upadłego z wierzycielami. Przepis art. 313 p.u.n.
został jednak umieszczony wśród przepisów regulujących właśnie ten drugi sposób
postępowania upadłościowego (tzw. upadłość likwidacyjną), przewidującą już
inne reguły zaspokojenia wierzytelności wierzycieli. Przepis ten zatem ma
zastosowanie jedynie w zakresie likwidacyjnego reżimu postępowania
upadłościowego, a więc wówczas, gdy nie jest już możliwe ponowne dopuszczenie
do układu (art. 280 ust. 2 p.u.n.). Warto podkreślić, że także w zakresie
likwidacyjnego sposobu postępowania upadłościowego mogłoby dojść od
sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego, także w stanie wolnym od obciążeń i bez
odpowiedzialności za zobowiązania upadłego (art. 316 i art. 317 ust. 2 p.u.n.).
Można zatem stwierdzić, że sprzedaż zasadniczych składników majątku
upadłego (nieruchomości, przedsiębiorstwa) ma w zasadzie charakter nabycia
pierwotnego dla nabywcy (kupującego), jeżeli dokonana została w toku tzw.
5
upadłości likwidacyjnej, a formuła nabycia pierwotnego ma właśnie służyć
prawnej efektywności takiej wersji postępowania upadłościowego.
Nie ma uzasadnionych podstaw do twierdzenia, że w ustawie
o postępowaniu upadłościowym i naprawczym z 2003 r. występuje luka prawna,
która powinna zostać wypełniona w wyniku analogii proponowanej w skardze
kasacyjnej wnioskodawcy i uczestnika postępowania, tj. analogia z art. 313 p.u.n.
Skoro nie doszło - wbrew stanowisku skarżących - do naruszenia art. 313
ust. 1 i ust. 2 p.u.n. oraz art. 94 u.k.w.i.h., należało oddalić obie skargi kasacyjne
jako nieuzasadnione (art. 39814
k.p.c.).