Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 16/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora
w sprawie K. W.
skazanego z art. 263 § 2 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 lipca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w S.
z dnia 11 października 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w W.
z dnia 14 lutego 2012 r.
1) uchyla wyrok Sądu Odwoławczego w zaskarżonej części, tj.
w zakresie utrzymania w mocy skazania K. W. za czyn opisany w
pkt VII wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 14 lutego 2012r. i
sprawę w tej części przekazuje Sądowi Okręgowemu w S. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;
2
2) zarządza zwrot opłaty od kasacji w kwocie 450 ( czterysta
pięćdziesiąt ) zł na rzecz osk. K. W.
UZASADNIENIE
W tej sprawie zakres kontroli kasacyjnej został wyznaczony granicami
zaskarżenia rozstrzygnięć wydanych przez Sąd I i II instancji, w odniesieniu do
których autor kasacji – na tym etapie – zakwestionował jedynie trafność orzeczeń
dotyczących czynu opisanego w pkt VII wyroku Sądu Rejonowego w W. Ten ostatni
Sąd, wyrokiem z dnia 14 lutego 2012 r. uznał K. W. za winnego tego, że w dniu 6
marca 2007 r. w domu przy ul. C. 9B w S., w mieszkaniu przy ul. S. 4/1 w W. oraz
w samochodzie m-ki Opel posiadał bez wymaganego zezwolenia broń palną w
postaci pistoletu „CZ” w. 1938 kal. 9 mm, pistoletu gazowego „IWG” mod. P 900
kal. 9 mm, rewolweru wykonanego samodziałowo kal. 5,6 mm, karabinu kal. 22
wyposażonego w celownik optyczny, rewolweru „Nagant” kal. 7,62 mm z 1944 r,
pistoletu sportowego kal. 22 z oznaczeniem „Erma-Werke” mod. EP 882S,
rewolweru sportowego Weihrauch mod. „HW3” kal. 22 Magnum, pistoletu
„Browning” mod. 1922 kal. 9 mm z tłumikiem huku, pistoletu maszynowego wz. 26
kal. 7,62 z 1952 r., pistoletu sportowego „Luger” kal. 22, strzelby z drewnianą
rękojeścią z napisem ROULUNDS FO 911, rewolweru ze składanym spustem,
pistoletu bębenkowego z plastikową okładziną z napisem ME38COMPACT kal. 9
mm Knall nr 062243, repliki rewolweru czarnoprochowego REMINGTON New
Model Army Target 1858 kal. 44 produkcji włoskiej „FLLI PIETTA”, repliki rewolweru
czarnoprochowego „COLT” mod. Navy 1861 kal. 36 produkcji włoskiej „FLLI
PIETTA”, repliki rewolweru czarnoprochowego „COLT” mod. Army 1860 kal. 44
produkcji włoskiej „FLLI PIETTA” oraz 687 sztuk amunicji kalibru: 5,6 mm, kal. 22
LR, kal. 7,62 mm oraz 12/70, tj. dokonania czynu wyczerpującego znamiona
przestępstwa z art. 263 § 2 k.k. i za to na podstawie powołanego przepisu skazał
go i wymierzył mu karę dwóch lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Kara ta
weszła w skład kary łącznej sześciu lat pozbawienia wolności orzeczonej tym
samym wyrokiem za inne przestępstwa przypisane K. W. Ponadto, na podstawie
art. 44 § 6 k.k., Sąd Rejonowy orzekł przepadek opisanych wyżej jednostek broni
palnej.
3
Powyższe orzeczenie zostało zaskarżone w części dotyczącej osk. K. W.
przez jego obrońcę. Po rozpoznaniu wniesionej apelacji Sąd Okręgowy w S.
wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. zmienił rozstrzygnięcie Sądu I instancji,
uchylając orzeczenie co do jednego z czynów przypisanych osk. K. W. i
przekazując sprawę w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w W. do ponownego
rozpoznania oraz orzekł nową karę łączną pozbawienia wolności w rozmiarze 4 lat.
Obecnie, kasację na korzyść oskarżonego od powyższego wyroku – w
części dotyczącej czynu opisanego w pkt VII wyroku Sądu I instancji, dotyczącego
posiadania broni palnej bez zezwolenia – wniósł obrońca K. W., zarzucając rażące
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 28 § 1 k.k., polegające na nieuwzględnieniu
okoliczności, że skazany K. W. posiadając repliki rewolwerów czarnoprochowych:
REMINGTON New Model Army Target 1858 kal. 44 produkcji włoskiej „FLLI
PIETTA”, „COLT” mod. Navy 1861 kal. 36 produkcji włoskiej „FLLI PIETTA”,
„COLT” mod. Army 1860 kal. 44 produkcji włoskiej „FLLI PIETTA”, działał pod
wpływem błędu co do okoliczności rocznika z którego pochodziły repliki broni
czarnoprochowej, a tym samym nie miał świadomości bezprawności posiadania
tych egzemplarzy broni.
Na podstawie tak sformułowanego zarzutu autor kasacji wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w celu
ponownego rozpoznania. Na rozprawie kasacyjnej obrońca skazanego złożył
oświadczenie, że rozszerza podstawę nadzwyczajnego środka zaskarżenia
wskazując także na naruszony przepis art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 11 ustawy z dnia
21 maja 1999 r. o broni i amunicji (t. j.: Dz. U. 2012, poz. 576) w brzmieniu
ustalonym ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy o broni i amunicji oraz
ustawy o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu
materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o
przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. Nr 38, poz. 35). Zarówno,
prokurator udzielający odpowiedzi na kasację, jak i prokurator występujący przed
Sądem Najwyższym wnieśli o oddalenie nadzwyczajnego środka zaskarżenia jako
oczywiście bezzasadnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
W pierwszej kolejności należało odnieść się do warunków formalnych kasacji
wniesionej przez obrońcę oskarżonego K. W., rozważając zwłaszcza zakres
zaskarżenia wyroku Sądu I instancji zwykłym środkiem odwoławczym, w którym
zasadnicze zarzuty odnoszone były do innych czynów przypisanych temu
oskarżonemu niż posiadanie broni palnej. Prokurator występujący na rozprawie
kasacyjnej zwracał przy tym uwagę na wątpliwość, czy wyrok Sądu I instancji – w
części dotyczącej czynu przypisanego w pkt VII tego orzeczenia – został w ogóle
zaskarżony. Zauważyć jednak należy, że apelacja obrońcy wniesiona od wyroku
Sądu Rejonowego w W. w tej sprawie, deklarowała zaskarżenie go w całości na
korzyść tego oskarżonego. Nie ulega też wątpliwości, że sąd odwoławczy objął
kontrolą instancyjną również czyn oskarżonego przypisany mu w pkt VII wyroku
Sądu I instancji. Zupełnie jednoznacznie przekonują o tym wywody zamieszczone
na str. 14 i 15 pisemnego uzasadnienia orzeczenia Sądu Okręgowego w S., w
których odrębne passusy poświęcone są właśnie zagadnieniu statusu
poszczególnych egzemplarzy broni czarnoprochowej, których posiadanie bez
zezwolenia wyspecyfikowano w czynie przypisanym osk. K. W. Stało się tak
zapewne w wyniku zaakcentowania prawnego znaczenia tej kwestii w toku
rozprawy odwoławczej, na co Sąd II instancji zareagował przedstawiając własną
argumentację i odnosząc się również do problematyki związanej ze stanem wiedzy
oskarżonego o uregulowaniach związanych z posiadaniem broni palnej. Oznacza
to, że przedmiotem kontroli odwoławczej przeprowadzonej przez Sąd Okręgowy w
S. był również czyn opisany w pkt VII wyroku Sądu I instancji, a w konsekwencji –
także ocena prawna wyrażona w wyroku sądu odwoławczego w odniesieniu do
tego czynu, mogła być kwestionowana w drodze nadzwyczajnego środka
zaskarżenia.
Po tych uwagach wstępnych należało przejść do istoty zagadnienia
postawionego w tej sprawie przed Sądem Najwyższym.
Kasacja wniesiona na korzyść osk. K. W. okazała się o tyle skuteczna, że
trafnie – choć z zupełnie innych powodów niż wskazał to skarżący w swym
pisemnym wystąpieniu – kwestionowała prawną ocenę zachowania oskarżonego,
polegającego na posiadaniu niektórych egzemplarzy broni palnej wymienionej w pkt
VII wyroku Sądu Rejonowego, którą to ocenę wyraził tenże Sąd w swoim
5
rozstrzygnięciu, a następnie zaakceptował ją sąd odwoławczy. Oczywiście
stwierdzenie to dotyczy jedynie egzemplarzy replik broni czarnoprochowej
wymienionych w tym punkcie rozstrzygnięcia Sądu I instancji. Niewątpliwe jest
wprawdzie, że zagadnienie świadomości oskarżonego, co do tego z jakiego
rocznika wywodzą się poszczególne modele broni czarnoprochowej, których repliki
zostały zakwestionowane w wyniku przeszukania jego mieszkania i domu, a także
– hipotetycznie wiążący się z tym błąd co do konieczności uzyskania zezwolenia na
posiadanie tych jednostek broni palnej, trudno byłoby – w realiach tej sprawy –
uznać za argument podważający ustalenia faktyczne i oceny prawne wyrażone w
wyroku Sądu I instancji, które następnie w pełni zaaprobował Sąd Okręgowy w S.
W sytuacji bowiem, gdy nabywanie i posiadanie broni palnej jest – co do zasady –
ściśle reglamentowane oraz – z nielicznymi wyłączeniami – obarczone
obowiązkiem uzyskania zezwolenia właściwego organu, nie można – bez
uprzedniego zweryfikowania tej okoliczności – skutecznie powoływać się na błędne
przekonanie, że w konkretnej sytuacji zachodzi takie wyłączenie. Każdy bowiem,
kto zamierza skorzystać ze zwolnienia z obowiązku uzyskania zezwolenia na
posiadanie broni palnej, jest zobligowany wcześniej upewnić się, że mają do niego
zastosowanie ustawowe przesłanki uzasadniające zwolnienie go z tego obowiązku.
Wbrew twierdzeniom skarżącego, w tej sprawie poczynienie stosownych ustaleń
nie nastręczało szczególnych trudności, skoro już z rocznika, jakim określany był
każdy z przedmiotowych rewolwerów czarnoprochowych wynikało, że są to modele
broni opracowane po 1850 r. (por. Remington New Model Army Target 1858, Colt
Model Army 1860, Colt Model Navy 1861). Nawet dla osób mało obeznanych z
bronią palną, informacje tego rodzaju są czytelne i prowadzą do jednoznacznych
wniosków. Tym bardziej oczywiste muszą być dla osoby będącej kolekcjonerem
takiej broni. Trudno zatem mówić o błędzie co do istnienia okoliczności decydującej
o braku obowiązku uzyskania wymaganego zezwolenia na posiadanie broni palnej.
Natomiast zupełnie zasadnicze znaczenie dla odpowiedzialności karnej osk. K. W.
za posiadanie w/w jednostek broni palnej czarnoprochowej ma istotna zmiana
stanu prawnego, jak dokonała się w okresie między objęciem tej broni
postawionymi mu zarzutami aktu oskarżenia, a orzeczeniami sądów. Przepis art. 11
ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji w brzmieniu obowiązującym do
6
dnia 9 marca 2011 r., zwalniał z obowiązku uzyskania zezwolenia na posiadanie
broni palnej wytworzonej przed rokiem 1850 lub repliki tej broni. Zatem, posiadanie
broni palnej później wytworzonej (lub jej replik), tak jak to miało miejsce w wypadku
osk. K. W., w okresie 1858 – 1861, wiązało się z koniecznością uzyskania
wymaganego zezwolenia, bez którego było czynem prawnie zabronionym.
Natomiast od dnia 10 marca 2011 r. stan prawny w tej materii uległ istotnej zmianie.
Ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy o broni i amunicji oraz ustawy o
wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu
materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o
przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. Nr 38, poz. 35) określono nową
granicę czasową wytworzenia broni palnej, decydującą o braku obowiązku
dysponowania stosownym zezwoleniem, ustalając ją na rok 1885. Jednocześnie,
wprowadzono również dodatkowe ograniczenie zastrzegając, że to ustawowe
zwolnienie z wymogu posiadania zezwolenia, dotyczy broni palnej rozdzielnego
ładowania (art. 11 pkt 10 ustawy). Oczywiście, nowa regulacja ma zastosowanie
także do replik tej kategorii broni palnej. Sądy orzekające w tej sprawie nie
dostrzegły w ogóle zmiany stanu prawnego w omawianym zakresie, choć sąd meriti
wyrokował niemal rok po wejściu w życie wspomnianej nowelizacji, a sąd
odwoławczy – odpowiednio później. Tymczasem, jak już wcześniej wspomniano, z
poczynionych ustaleń wynika, że trzy repliki rewolwerów czarnoprochowych, tj.
REMINGTON New Model Army Target 1858 kal. 44 produkcji włoskiej „FLLI
PIETTA”, „COLT” mod. Navy 1861 kal. 36 produkcji włoskiej „FLLI PIETTA”,
„COLT” mod. Army 1860 kal. 44 produkcji włoskiej „FLLI PIETTA”, dotyczą modeli
broni palnej wytwarzanych w latach 1858 – 1861, a więc przed 1885 r. W świetle
tych ustaleń, z wysokim prawdopodobieństwem można przyjąć, że został spełniony
jeden z warunków zwalniających z obowiązku uzyskania zezwolenia na posiadanie
takiej broni. Otwarta natomiast pozostaje kwestia, czy w odniesieniu do w/w
konkretnych egzemplarzy broni palnej zachodzi również druga z przesłanek
wymienionych w art. 11 pkt 10 ustawy o broni i amunicji, tj. czy są to rewolwery
rozdzielnego ładowania. Kwestia powinna zostać wyjaśniona w drodze
uzupełniającej opinii biegłego, który powinien wypowiedzieć się na ten temat. Sąd
Najwyższy podzielił zatem tę część wywodów skarżącego, w której wskazywał on
7
na naruszenie prawa materialnego, podnosząc na rozprawie kasacyjnej, że
polegała ona również na naruszeniu art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 11 ustawy z dnia 21
maja 1999 r. o broni i amunicji w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 5 stycznia
2011 r. o zmianie ustawy o broni i amunicji oraz ustawy o wykonywaniu działalności
gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią,
amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym.
Rzeczywiście bowiem w czasie orzekania w tej sprawie obowiązywała nowa
ustawa określająca w inny sposób – po części niewątpliwie względniejszy z punktu
widzenia oskarżonego – wymagania decydujące o bezprawności zachowania
przypisanego osk. K. W. w ramach czynu określonego w pkt VII wyroku Sądu
Rejonowego. Obowiązkiem Sądu I instancji było zatem rozważenie możliwości
zastosowania nowej ustawy mającej znaczenie z punktu widzenia tego fragmentu
odpowiedzialności karnej oskarżonego. Także sąd odwoławczy, obejmując
zakresem swej kontroli również zagadnienie obowiązku dysponowania
zezwoleniem na posiadanie broni palnej czarnoprochowej, powinien uwzględnić w
swoich rozważaniach kwestie związane ze zwolnieniem z tego obowiązku o jakich
mowa w obecnie obowiązującej normie art. 11 pkt 10 ustawy o broni i amunicji.
Orzekanie w przedmiotowej sprawie z pominięciem nowej treści tego
przepisu przez sądy obu instancji należało ocenić jako rażące naruszenie prawa.
Dyrektywa wynikająca z treści art. 4 § 1 k.k. obejmuje nie tylko przepisy normujące
odpowiedzialność karną. Jeżeli bowiem przepisy ustawy karnej odwołują się do
innych norm wyznaczających zakres bezprawności zachowania człowieka, to także
modyfikacje dokonywane przez ustawodawcę w tym ostatnim zakresie muszą być
oceniane jako zmiana ustawy w rozumieniu art. 4 k.k. (por. A. Zoll [red.]: Kodeks
karny. Komentarz. Kraków 2004. T. I, s. 98). Jest bowiem oczywiste, że właśnie
zmiany przepisów spoza sfery prawa karnego mogą doprowadzić do innego niż
przyjęto wcześniej, ustalenia zakresu bezprawności zachowania ocenianego z
punktu widzenia wyczerpania znamion czynu zabronionego. Prowadzi to do
wniosku, że reguła wyrażona w art. 4 § 1 k.k., nakazująca – w wypadku konkurencji
– stosowanie ustawy względniejszej dla sprawcy, odnosi się do wszystkich
przepisów określających podstawy i granice odpowiedzialności karnej. W tej
sprawie, nowe przepisy administracyjne – w sposób korzystny dla osk. K. W. –
8
przesunęły granicę czasową wytworzenia broni palnej nie wymagającej posiadania
pozwolenia. Zakres reglamentacji miał istotne znaczenie dla kształtowania się
zakresu bezprawności zachowania, jak również zakresu ponoszenia
odpowiedzialności z art. 263 § 2 k.k.
Dlatego też potencjalny wpływ na treść podejmowanych rozstrzygnięć także
trzeba było uznać za istotny w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k. Zweryfikowanie w
istniejących realiach sprawy i ewentualne uwzględnienie obecnych przesłanek
zwalniających z obowiązku uzyskania pozwolenia na posiadanie broni palnej może
bowiem – z wysokim prawdopodobieństwem – doprowadzić do wyeliminowania
w/w rewolwerów czarnoprochowych z katalogu jednostek broni posiadanej bez
pozwolenia, przypisanego osk. K. W. Konsekwencją zastosowania nowych
przepisów modyfikujących zasady reglamentacji dostępu do broni palnej i
wyznaczających na nowo zakres bezprawności zachowań polegających na jej
posiadaniu bez zezwolenia oraz ograniczenia ilości posiadanych przez K. W.
jednostek broni palnej, może być także wymierzenie nowej kary jednostkowej za
czyn opisany w pkt VII wyroku Sądu I instancji oraz orzeczenie nowej kary łącznej.
Powyższe uzasadniało uwzględnienie skargi kasacyjnej. Zarazem, uznać
należało, że zadanie przeprowadzenia ewentualnej korekty, o jakim była wyżej
mowa, w pełni może wykonać sąd odwoławczy, co uzasadniało uchylenie wyroku
tylko tego sądu i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien poddać
analizie obecną treść art. 11 pkt 10 ustawy o broni i amunicji oraz ustalić
ewentualny zakres jego zastosowania w odniesieniu do czynu opisanego w pkt VII
wyroku Sądu I instancji. Zapewne przydatne będzie też w tym zakresie
skorzystanie z uzupełniającej opinii biegłego ds. broni palnej, jako że zajdzie
potrzeba ustosunkowania się do nowej przesłanki wymaganej dla uchylenia
bezprawności zachowania polegającego na posiadaniu broni palnej bez
zezwolenia, tj. konieczności wykazania, że jest to broń nie tylko wytworzona przed
1885 r., ale również charakteryzująca się cechą rozdzielnego ładowania.
Odniesienie się do tej kwestii będzie wiązało się z dysponowaniem wiedzą
specjalistyczną.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
9