Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 17/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa A. Spółki z o.o. w E.
przeciwko M. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 lipca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 czerwca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz strony pozwanej kwotę 1800 (tysiąc osiemset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód A." sp. z o.o. z siedzibą w E. wniósł o zasądzenie od pozwanej M. S.
kwoty 189 825,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwot 164 825,50 od dnia 11
marca 2011 r. do dnia zapłaty i 25 000,00 zł od dnia 2 marca 2011 r. do dnia
zapłaty. Swoje roszenie powód wywodził z umowy, jaką w dniu 11 czerwca 2010 r.,
po negocjacjach, zgodnie z umową przedwstępną z dnia 5 maja 2010 r., zawarły
strony. Przedmiotem umowy była dostawa i montaż kompletnej hali stalowej z
prefabrykowanych elementów wykonanych zgodnie ze specyfikacją A. B. System.
Powód był bezpośrednim dealerem firmy L.-A., będącej producentem hal
stalowych. Montaż hali miał zostać wykonany na podstawie danych i rysunków
dostarczonych przez wykonawcę. Dostawa przedmiotu umowy miała nastąpić w
terminie 14 tygodni, nie później niż 30 października 2010 r.
Na mocy umowy zamawiający (pozwana) zobowiązał się zapłacić wykonawcy
(powodowi) za dostawę elementów hali kwotę netto 500 000 zł p. Płatność miała
nastąpić w czterech ratach (I rata - 20%, II rata - 30%, III rata 30%, IV rata - 20% ).
Strony ustaliły wynagrodzenie za montaż hali na kwotę 85 000 zł. Zgodnie z umowa
wszystkie te kwoty miały zostać powiększone o obowiązujący podatek od towarów
i usług. Zgodnie z § 17 ust. 5 umowy zamawiający miał prawo odstąpienia od
umowy w zakresie całości lub części dostawy przed terminem rozpoczęcia
dostawy, tylko pod warunkiem zapłacenia wykonawcy kwoty stanowiącej
równowartość poniesionych przez wykonawcę kosztów, nakładów oraz utraconego
zysku. Strony ustaliły także, że w przypadku odstąpienia od umowy przez jedną
ze stron, w ciągu 7 dni od dnia doręczenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy,
wykonawca sporządzi przy udziale zamawiającego protokół inwentaryzacji robót
będących w toku, według stanu na dzień odstąpienia od umowy.
W dniu 21 lutego 2011 r. pozwana na podstawie § 17 ust. 5 odstąpiła od
zawartej z powodem umowy z dnia 11 czerwca 2010 r. W oświadczeniu pozwana
zawarła prośbę o przedstawienie kwoty, którą powód będzie mógł potrącić przy
zwrocie wpłacanej przez pozwaną zaliczki. Pozwana decyzję o odstąpieniu
motywowała dotychczasowym nieustaleniem daty skierowania hali do produkcji,
3
w związku z przedłużającymi się procedurami dotyczącymi pozwolenia na budowę
oraz niezakończonymi uzgodnieniami w zakresie zmian w projekcie budowlanym.
W dniu 2 marca 2011 r. powód przedstawił pozwanej wyliczenia dotyczące
utraconego zysku oraz poniesionych kosztów i nakładów. Powód zażądał zapłaty
kwoty 195 192,68 zł, w tym 156 171 zł z tytułu utraconego zysku. Pozwana,
pismem z dnia 16 marca 2011 r. zaprzeczyła zasadności roszczeń powoda,
uznając jednocześnie oświadczenie o potrąceniu w wezwaniu do zapłaty
z 11 marca 2011 r. na kwotę 165 92,68 zł za bezprzedmiotowe. Pozwana zarzuciła
brak udowodnienia dokumentami roszczeń przedstawionych przez powoda.
Wyrokiem z dnia 6 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od
pozwanej na rzecz powoda kwotę 156 171 zł wraz z odsetkami ustawowymi od
kwoty 131 171 zł od dnia 11 marca 2011 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 25 000 zł
od dnia 2 marca 2011 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie oddalił powództwo.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił zaskarżony przez powoda i pozwaną
wyrok Sądy Okręgowego w ten sposób, że: w miejsce kwoty 156 171 zł wraz
z odsetkami ustawowymi zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 25 000
złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2011 r. Ponadto zasądził od
pozwanej na rzecz powoda kwotę 24 462 złote z ustawowymi odsetkami od dnia
2 stycznia 2012 r., a w pozostałym zakresie oddaliła powództwo. r. Sąd Apelacyjny
oddalił także apelację pozwanej w pozostałym zakresie. Rozpoznający sprawę Sąd
Apelacyjny przychylił się do twierdzeń pozwanej, że w postępowaniu w pierwszej
instancji nie ustalono wszystkich kosztów, jakie miał powód ponieść celem
osiągnięcia utraconego zysku. Na podzielenie zasługiwał także zarzut, że zgodnie
z powołanym § 17 pkt 5 umowy powód był zobowiązany udowodnić zarówno
wysokość kosztów, nakładów oraz utraconego zysku, czemu, wbrew stanowisku
Sądu pierwszej instancji, strona powodowa nie sprostała. Powód przede wszystkim
nie wykazał kwoty zysku, w kontekście twierdzeń i rzutów pozwanej zawartych
w apelacji, ale także już w odpowiedzi na pozew w odniesieniu do zamówienia
przez powoda w przedsiębiorstwie L.-A. sp. z o.o. w Ł. „budynku zamkniętego-stal"
w celu realizacji umowy zawartej z pozwaną z dnia 11 czerwca 2010 r. W
zamówieniu tym strony zawarły klauzulę EX Works (Incoterms 2000). Takie
4
sformułowanie oznacza, że strony uzgodniły w umowie o dostawę elementów
stalowej hali sposób dostawy towarów według klauzuli handlowej z zakładu.
Zastosowanie klauzuli EXW w umowie zawartej między powodem a L.- A. z o.o.
oznaczało, że ta ostatnia była zobowiązana jedynie do pozostawienia
sprzedawanych towarów do dyspozycji powoda, jako kupującego w zakładzie L.-A.,
a powód był odpowiedzialny za ich transport, załadunek i wyładunek do zakładu
pozwanej. Odwołanie się do klauzuli EXW ujawniało dostatecznie wolę stron co do
podmiotu, który miał ponieść koszt załadunku, transportu i wyładunku towaru.
Wydatki te, w świetle powyższych rozważań, miałyby obciążyć powoda,
jednocześnie pomniejszając jego zysk z realizacji umowy zawartej z pozwaną.
Powód natomiast nie wykazał jakichkolwiek kosztów transportu, załadunku i
wyładunku towaru, które miałby ponieść w celu realizacji zamówienia, a które
podlegałyby odliczeniu od przychodu powoda. Zarzuty te podnosiła pozwana już w
odpowiedzi na pozew, zaś powód w piśmie procesowym z dnia 4 lipca 2011 r. do
zarzutów tych się nie ustosunkował, co uszło także uwadze Sądu Okręgowego.
Także inny materiał dowodowy zgromadzony w sprawie wskazuje, że koszt
transportu i załadunku miały obciążać powoda. W konsekwencji powód nie
udowodnił utraconego zysku z umowy dostawy z dnia 11 czerwca 2010 r.,
ponieważ, o czym była mowa powyższej, od kwoty 585 000 zł stanowiącej łączną
kwotę netto za dostawę i montaż z umowy zawartej z pozwaną, poza kwotą 356
329 z tytułu kosztów zakupu elementów hali przez powoda od firmy L.-A. oraz
kwotą 72 500 zł, tj. kosztem netto montażu hali, odjąć należało jeszcze co najmniej
poniesiony przez powoda koszt załadunku, transportu i rozładunku towaru.
Pozwana wskazywała także, że powód nie udowodnił, że wskazywane przez niego
wartości elementów hali oraz wysokość kwoty montażu hali wyniosły tyle ile podał
on w pozwie. W sumie Sąd Apelacyjny uznał, że powód zdołała jedynie wykazać
koszt sporządzenia projektu stalowej hali, który to koszt zasądził Sąd Okręgowy,
natomiast nie wykazał w jakiej wysokości utracił zysk w związku z odstąpieniem
przez pozwaną od umowy. W konsekwencji pomimo słuszności tego żądania co do
zasady, musiało ono ulec oddaleniu jako niewykazane co do wysokości utraconego
zysku, co trafnie podnosiła pozwana.
5
W skardze kasacyjnej powód zarzucił: I. Naruszenie prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i zastosowanie, tj.: 1) art. 6 k.c. w związku art. 17 ust. 5
umowy na dostawę i montaż hali stalowej z dnia 11 czerwca 2010 i art. 3531
k.c.
przez uznanie, iż na stronie powodowej spoczywał ciężar ustalenia wysokości
szkody w postaci utraconego zysku, o którym mowa w art. 17 ust. 5 Umowy,
pomniejszonej o koszty transportu załadunku i rozładunku, a także iż na powodzie
spoczywał ciężar udowodnienia wysokości kosztów transportu, załadunku
i rozładunku, w związku z jedynie ogólnym zarzutem pozwanej wskazanym
w apelacji, jednakże bez określenia przez pozwaną wysokości tych kosztów oraz
bez wskazania dowodów na ich określenie w toku sprawy przez sądem I instancji
oraz przed Sądem Apelacyjnym II. Naruszenie przepisów postępowania przez
błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, tj.: 1) art. 232 k.p.c. oraz art.
47914
§ 2 k.p.c. w brzemieniu obowiązującym przed dniem 3.05.2012 roku,
w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez uznanie iż pozwany skutecznie
zakwestionował wartość utraconego zysku wykazanego przez powoda i ustalonego
przez Sąd I Instancji, przez zgłoszenie ogólnego zarzutu, dotyczącego
nieuwzględnienia przez powoda w wyliczeniu wartości szkody (utraconego zysku)
kosztów transportu, załadunku i rozładunku, bez zgłoszenia wniosków dowodowych
dotyczących wykazania tychże kosztów, zarówno w toku postępowania przed
Sądem I instancji jak i Sądem Apelacyjnym; 2) art. 322 k.p.c. w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie i nieskorzystanie przez Sąd Apelacyjny
z możliwości zasądzenie odszkodowania w zakresie utraconego zysku powoda
według własnej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy,
albowiem ścisłe udowodnienie szkody w niniejszej sprawie w zakresie utraconego
zysku powoda było niemożliwe lub nader utrudnione, a nadto naruszeniu art. 328
§ 2 k.p.c. przez brak jakiegokolwiek uzasadnienia Sądu Apelacyjnego w zakresie
niezastosowania art. 322 k.p.c. przez ten Sąd.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód dochodził między innymi utraconego zysku jaki uzyskałby wykonując
umowę na dostawę i montaż hali stalowej z dnia 11 czerwca 2010 r. gdyby
pozwana od tej umowy nie odstąpiła. Pozwana odstąpiła od wspomnianej umowy
powołując się na jej § 17 ust. 5. To postanowienie umowy przyznaje powodowi jako
6
wykonawcy, w razie odstąpienia od umowy przez zamawiającego, prawo do
żądania zapłaty kwoty równej poniesionych przez wykonawcę kosztów, nakładów
oraz utraconego zysku. W skardze kasacyjnej powód powołując się na
to postanowienie umowy z 11 czerwca 2010 r oraz art. 6 k.c. i art. 3531
k.c.
twierdzi, że Sąd Apelacyjny bezpodstawnie przyjął, iż pozwana skutecznie
zakwestionowała jego twierdzenia i dowody dotyczące wysokości zysku, który
powód utracił.
Z przywołanego postanowienia umowy z dnia 11 czerwca 2010 r. wynika,
że to na powodzie ciążył obowiązek wykazania jakie koszty oraz nakłady on poniósł
oraz jaki zysk utracił. Także z art. 6 k.c. wynika, że to powoda obciążał dowód
wykazania jaki zysk utracił, gdyż to on jako dochodzący prawa do utraconego zysku
zagwarantowanego mu umową, obowiązany był wykazać okoliczności faktyczne,
z których wynika wielkość tego zysku. Nic w tym zakresie nie zmienia ogólna
regulacja dotycząca określenia treści zobowiązania zawarta w przywołanym przez
powoda art. 3531
k.c. Z niezakwestionowanych skutecznie przez powoda ustaleń
Sądu Apelacyjnego wynika, że pozwana przedstawiła dowody na to, że wysokość
wykazywanych przez powoda kosztów, które on poniósł nie pozwalała na ustalenie
jakiej wielkości zysk uzyskałby, gdyby pozwana nie odstąpiła od umowy.
Nie przedstawił on dokumentacji, z której wynikał koszt zakupionej przez niego hali
i koszt jej montażu, a ponadto, wbrew umowie która łączyła go z dostawcą hali,
zawarte na warunkach E. W. I. 2000, nie odjął kosztów załadunku, transportu i
wyładunku, które obciążały jego. Skoro wyliczenie utraconego zysku zostało
zakwestionowane przez pozwaną, to powód powinien odeprzeć zarzuty. To na nim
bowiem ciąży ciężar dowodu w zakresie wykazania jaka jest wielkość utraconego
zysku. Powód zaś nie tylko, że w procesie nie przedstawił w związku
z zastrzeżeniami pozwanej żadnego dowodu, to w skardze kasacyjnej ograniczył
się tylko do stwierdzenia, że jej zastrzeżenia miały ogólny charakter i to pozwana
powinna przedstawić dowody na to jakie koszty powód poniósł, a w związku z tym
jaki jest jego utracony zysk. Ponadto także w skardze kasacyjnej zarzuca,
że skoro pozwana, zgodnie z art. 47914
§ 2 k.p.c., powinna podać wszystkie
twierdzenia, zarzuty i dowody już w odpowiedzi na pozew, a tylko w samej
odpowiedzi zwróciła uwagę jedynie ogólnie na brak odliczenia kosztów załadunku,
7
transportu i wyładunku, to utraciła prawo do późniejszego kwestionowania
wysokości utraconego zysku. Zarzut ten jest nietrafny. Jeszcze raz należy
podkreślić za Sądem Apelacyjnym, że to na powodzie ciążył obowiązek wykazania
kwoty utraconego zysku, co wynika zarówno z § 17 ust. 5 łączącej strony umowy,
jak i z ogólnej reguły w sprawie ciężaru dowodu zawartej w art. 6 k.c.
To powód więc powinien, gdy zostało zakwestionowane jego wyliczenie
przedstawić dowody i twierdzenia, na podstawie których Sąd Apelacyjny mógłby
ustalić jaka jest wysokość utraconego przez powoda zysku. Jeżeli powód sam nie
dysponował w tym zakresie odpowiednią wiedzą to powinien zgłosić wniosek
o przeprowadzenie dowodu z opinii właściwego biegłego.
Sam powód przyznaje, że ścisłe udowodnienie wysokości kosztów jakie
powinien on ponieść jest utrudnione. Z tego faktu wyprowadza jednak zupełnie
nieuzasadniony wniosek, że to sąd na podstawie art. 322 k.p.c. powinien określić
wysokość należnego mu zysku. W rozpoznawanej sprawie brak zaś było podstaw
do sięgania przez sąd po ten wyjątkowy przepis. Zgodnie z nim jeżeli w sprawie
o naprawienie szkody, sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest
niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę
według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.
W rozpoznawanej sprawie powód nie dostarczył zaś żadnych dowodów, w sytuacji
zakwestionowania przez pozwaną dokonanego przez niego wyliczenia.
Brak koniecznej inicjatywy dowodowej w zakresie okoliczności, które obciążają
stronę nie może być zastępowany przez działania sądu podejmowane w ramach
art. 322 k.p.c.
Mając na względzie, że zarzuty poniesione w skardze kasacyjnej okazały się
nieuzasadnione Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak
w sentencji.
jw