Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 326/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
w sprawie z powództwa T. M. przeciwko N. Spółce z o. o. z siedzibą w R.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 lipca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]z dnia 21 maja 2012
r., sygn. akt […] ,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Apelacyjnemu.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 17 października 2011 r. Sąd Okręgowy w W. Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zasądził od N. Sp. z o.o. na rzecz powoda T. M. 88.000
zł tytułem odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji z ustawowymi odsetkami
liczonymi od dat wymagalności odszkodowania za każdy kolejny miesiąc od
sierpnia 2008 r. do sierpnia 2009 r.
2
Powód był zatrudniony w pozwanej spółce na podstawie umowy o pracę z 17
listopada 2006 r. na czas nieokreślony. Pełnił funkcję wiceprezesa zarządu. Dnia
17 listopada 2006 r. strony zawarły umowę o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy, mając na względzie specyfikę działalności spółki oraz fakt, że
pracownik w ramach pełnienia obowiązków służbowych ma dostęp do wszystkich
materiałów, dokumentów i informacji dotyczących działalności spółki. W umowie
strony określiły podmioty konkurencyjne wobec spółki, jak i zakres działalności
konkurencyjnej objętej umową. Umowa miała obowiązywać przez rok od dnia
ustania stosunku pracy, a pracownikowi w związku z tym przysługiwać miało
odszkodowanie miesięczne w wysokości 8.000 zł.
Umowa o pracę, jak i umowa o zakazie konkurencji zostały podpisane w
imieniu pozwanej spółki przez A. S. - przewodniczącego rady nadzorczej spółki. A.
S. był jednocześnie przedstawicielem wspólnika na zgromadzeniu wspólników
spółki. W spółce obowiązywał regulamin rady nadzorczej, zgodnie z którym (§ 9)
rada wykonuje swoje czynności zbiorowo. W szczególnie uzasadnionych
przypadkach jej członkowi, na mocy uchwały rady mogą samodzielnie wykonywać
konkretne czynności w wyznaczonym czasie.
Uchwałą nr 32/2006 z 10 sierpnia 2006 r. rada nadzorcza spółki upoważniła
A. S. do dokonania w imieniu rady wszelkich czynności związanych ze stosunkiem
pracy zawartych między spółką i członkami zarządu, a niezastrzeżonych dla
zgromadzenia wspólników.
Uchwałą nr 33/1/2006 z 21 sierpnia 2006 r. rada nadzorcza spółki przyjęła
treść umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy z członkami zarządu.
Rada nadzorcza upoważniła A. S. do zawarcie umów o zakazie konkurencji z
członkami zarządu spółki.
Dnia 12 maja 2008 r. powoda odwołano z zarządu spółki a następnie
wypowiedziano mu umowę o pracę. W okresie wypowiedzenia doszło do
rozwiązania umowy w trybie art. 52 k.p.
W ocenie Sądu Okręgowego rada nadzorcza nie tylko uchwaliła, że powinny
zostać zawarte umowy o zakazie konkurencji z członkami zarządu spółki, ale także
upoważniła swojego członka A. S. do podpisania takiej umowy z powodem.
Praktyka zawierania tego rodzaju umów wynikała także z przyjętej przez spółki
3
powiązane polityki ochrony interesów spółek. Członkowie rady nadzorczej byli
jednocześnie przedstawicielami wspólników na zgromadzeniu wspólników. Byli
więc jednocześnie wyrazicielami woli wspólników spółki. Podobne umowy o zakazie
konkurencji zawarto z członkami zarządu zatrudnionymi po zwolnienie powoda.
Spółka dążyła zatem do zabezpieczenia swoich interesów poprzez zawieranie
takich umów o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia. Spółka dysponowała
wyspecjalizowanymi służbami i korzystała z pomocy kancelarii prawniczych i nie
kwestionowała ważności umowy o zakazie konkurencji zawartej z powodem w
okresie jego zatrudnienia. Nie podjęła też próby rozwiązania tej umowy za
porozumieniem stron.
Sąd Okręgowy podniósł, że rada nadzorcza spółki była organem
uprawnionym do zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji. Uchwała nr
32/2006 nie jest sprzeczna z art. 210 k.s.h. Umowę z członkiem zarządu
(powodem), zamiast kolegialnego organu zawierał w istocie jeden z jej członków. Z
kolejnej uchwały (z 21 sierpnia 2006 r. nr 33/2006) wynika, że rada nadzorcza
przyjęła treść umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy z członkami
zarządu.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji pozwanej wyrokiem z 21 maja 2012
r. zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że oddalił powództwo i
zasądził od powoda 4.500 zł zwrotu kosztów zastępstwa za I instancję i zasądził od
powoda 1.350 zł tytułem zwrotu kosztów za II instancje.
W uzasadnieniu stwierdzono przede wszystkim, że Sąd Okręgowy nie wziął
pod uwagę, że umowa o zakazie konkurencji zawarta z powodem jest
bezwzględnie nieważna (art. 210 § 1 k.s.h. i § 23 pkt 5 umowy spółki w związku z
art. 58 k.c.).
Na zawarcie z powodem umowy o zakazie konkurencji nigdy nie wyraziło
zgody walne zgromadzenie spółki, chociaż umowa spółki wymagała w § 23 pkt 5
określenia zasad zawarcia umów z członkami zarządu właśnie w uchwałach
zgromadzenia wspólników. Poza tym przewodniczący rady nadzorczej zawierając z
powodem umowę, naruszył art. 210 § 1 k.s.h. Jedynym wyrazem stanowiska rady
nadzorczej w kwestii zawieranych z członkami zarządu umów o zakazie konkurencji
były uchwała 32/2006 z 10 sierpnia 2006 r. oraz uchwała z dnia 21 sierpnia 2006 r.
4
33/1/2006. Uchwały te nie odnosiły się do zawarcia umowy o zakazie konkurencji
konkretnie z powodem. Dnia 21 sierpnia 2006 r. do składu zarządu nie wchodził
jeszcze powód, którego powołano do zarządu dopiero w listopadzie 2006 r., a więc
po kilku miesiącach od podjęcia przedmiotowej uchwały rady nadzorczej. W
sierpniu 2006 r. powód nie był nawet jeszcze pracownikiem spółki.
W konkluzji stwierdzono więc, że przewodniczący rady nadzorczej,
zawierając z powodem w imieniu pozwanej umowę o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy, nie tylko przekroczył swoje kompetencje, zawierając
umowę bez upoważnienia rady nadzorczej, ale też przekroczył kompetencje rady
nadzorczej określone w umowie spółki.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył powód. Zarzucono w niej
naruszenie: 1) art. 210 § 1 k.s.h. w związku z § 23 ust. 5 i ust. 2 pkt 10 i 14 umowy
spółki w związku z art. 58 k.c. w związku z art. 1012
k.p. i art. 1013
k.p. przez
niewłaściwe zastosowanie, „gdyż rada nadzorcza pozwanej spółki była umocowana
do zawarcia umowy o zakazie konkurencji z powodem, a przewodniczący rady
nadzorczej do jej podpisania na podstawie uchwały rady nadzorczej nr 32/2006, co
skutkowało obowiązkiem wypłaty odszkodowania na podstawie zawartej pomiędzy
stronami umowy o zakazie konkurencji”, 2) art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z § 23 ust.
5 umowy spółki „przez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów i błędne przyjęcie,
że powołane postanowienie umowy spółki uniemożliwiało radzie nadzorczej
zawieranie umów danego rodzaju w sytuacji, gdy zgromadzenie wspólników nie
podjęło uchwały o zasadach zawierania umów tego rodzaju”.
W skardze wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
orzeczenie co do istoty przez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty:
4.903 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 września 2008 r. do dnia
zapłaty, 8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 października 2008 r.
do dnia zapłaty, 8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 listopada
2008 r. do dnia zapłaty, 8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1
grudnia 2008 r. do dnia zapłaty, 8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi
od 1 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty, 8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami
liczonymi od 1 lutego 2009 r. do dnia zapłaty, 8.000 zł wraz z ustawowymi
odsetkami liczonymi od 1 marca 2009 r. do dnia zapłaty, 8.000 zł wraz z
5
ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 kwietnia 2009 r. do dnia zapłaty, 8.000 zł
wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 czerwca 2009 r. do dnia zapłaty,
8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 lipca 2009 r. do dnia zapłaty,
8.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 sierpnia 2009 r. do dnia
zapłaty, 3.097 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 1 września 2009 r. do
dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów
postępowania sądowego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych, ewentualnie wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach sądowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej okazały się mieć uzasadnione podstawy.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia ma problem ważności zawartej ze
skarżącym umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Sąd
Apelacyjny na podstawie ustalonego stanu faktycznego przyjął, że umowa ta jest
bezwzględnie nieważna w świetle art. 210 § 1 k.s.h. oraz § 23 pkt 5 umowy spółki w
związku z art. 58 k.c.
Zgodnie z przepisem art. 210 § 1 k.s.h. w umowie między spółką a
członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub
pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Natomiast w § 23 ust. 5
umowy spółki rada nadzorcza ustanowiona uchwałą zgromadzenia wspólników
zawiera umowy o pracę z członkami zarządu na zasadach określonych w
uchwałach zgromadzenia wspólników. Inne czynności prawne pomiędzy spółką a
członkami zarządu dokonywane są w tym samym trybie. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego brak stosownej uchwały zgromadzenia wspólników stanowi jedną z
przyczyn nieważności zawartej z powodem umowy o zakazie konkurencji. Jest to
pogląd błędny, gdyż zgodnie z przepisem art. 17 § 1 k.s.h. nieważna jest jedynie
czynność prawna dokonana bez zgody właściwego organu spółki, wymaganej
przez ustawę. Pomijając ogólną treść § 23 ust. 5 umowy spółki nie podlega
wątpliwości, że nie ma możliwości zastosowania art. 58 k.c. do wymogów
6
czynności przewidzianych w umowie spółki (por. też wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 25 maja 2005 r., I PK 294/04, OSNP 2006, nr 9-10, poz. 142 z glosą M.
Borkowskiego, LEX/el 2011). Z tego powodu bezprzedmiotowym jest problem, czy
walne zgromadzenie pozwanej wyraziło zgodę na zawarcie z powodem umowy o
zakazie konkurencji.
Sąd Apelacyjny przyjął ponadto, że przewodniczący rady nadzorczej
zawierając z powodem umowę naruszył dyspozycję art. 210 § k.s.h. Sąd ten
powołał w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Najwyższego, z których wynika, że
wymóg przewidziany w tym przepisie oznacza konieczność kolegialnego działania
rady nadzorczej. A zatem nieważne są umowy zawarte bez upoważnienia lub z
przekroczeniem ram – warunków umowy określonych uchwale (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 lipca 2009 r., II PK 36/09, OSNP 2011, nr 5-6, poz. 77), bez
kolegialnego określenia warunków umowy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4
grudnia 2008 r., II PK 134/08, LEX nr 483282). Tak więc rada nadzorcza powinna
określić kolegialnie warunki umowy o zakazie konkurencji przed podpisaniem
umowy. Brak kolegialnej woli rady nadzorczej nie może zostać zastąpiony
istniejącą praktyką lub zwyczajem zawierania takich umów z innymi członkami
zarządu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., I PK 82/08, OSNP
2010, nr 9-10, poz. 107). Wynika z tego, że podpisanie umowy z członkiem zarządu
przez jednego (upoważnionego) członka rady nadzorczej ma charakter techniczny i
polega w istocie na wykonaniu uchwały rady (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4
marca 2008 r., II PK 179/07, LEX nr 459308). Sąd Apelacyjny akceptując powyższe
poglądy uznał jednak, że zawierając umowę przewodniczący rady nadzorczej
pozwanej spółki nie tylko przekroczył swoje kompetencje ale przekroczył
kompetencje rady nadzorczej, co spowodowało jej bezwzględną nieważność.
Należy jednak mieć na uwadze, że przed podpisaniem umowy o zakazie
konkurencji rada nadzorcza podjęła dwie uchwały (10 i 21 sierpnia 2006 r.).
Pierwsza z nich upoważniała członka rady nadzorczej do dokonywania wszelkich
czynności związanych ze stosunkiem pracy członków zarządu, a w drugiej
określona został treść umów o zakazie konkurencji, które miały być zawarte z
członkami zarządu pozwanej spółki. Tak więc kolegialnie ustalono z kim miały być
zawarte umowy, na jaki okres, jak i wysokość przysługującego odszkodowania
7
(prezesa, wiceprezesa i członka zarządu) oraz udzielono upoważnienia do jej
zawarcia. W tej sytuacji bez znaczenia dla oceny ważności zawartej umowy o
zakazie konkurencji jest okoliczność, że chwili podejmowania uchwał przez radę
nadzorcza powód nie był jeszcze członkiem zarządu. Bowiem w chwili zawierania
umowy był on osobą wymienioną w uchwale rady nadzorczej.
W związku z powyższym należy przyjąć, że rada nadzorcza była uprawniona
do zawierania umów o zakazie konkurencji z członkami zarządu. Nie budzi również
wątpliwości możliwość upoważnienia jednego z członków rady nadzorczej do
zawarcia umowy w jej imieniu. Nie powoduje bezwzględnej nieważności zawartej
umowy brak uchwały zgromadzenia wspólników w tej kwestii. Nie jest więc z tego
powodu możliwe przyjęcie o nieważności zawartej umowy z uwagi na naruszenie
art. 210 § 1 k.s.h. W takim przypadku możliwe byłoby skuteczne kwestionowanie
ważności umowy o zakazie konkurencji w razie braku kolegialnego ustalenia
istotnych warunków umowy lub ich zmiany przez upoważnionego członka rady
nadzorczej. W podjętych przed podpisaniem umowy uchwałach rada nadzorcza
określiła wszystkie istotne warunki umów o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy, mających zostać zawartych z członkami zarządu. Można w tym
miejscu dodać, że ważność umowy o zakazie konkurencji nie jest uzależniona od
określenia treści zakazu konkurencji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca
2006 r., II PK 235/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 43). Ponadto treść zawartej umowy
była zgodna z wolą rady nadzorczej. Nie doszło zatem do wykroczenia poza ramy
ustalonych przez radę nadzorczą w uchwale warunków umowy. Wynika z tego, iż
upoważniony przez radę nadzorczą jej członek, zawierając umowę o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, wykonał jedynie wolę kolegialnego organu
pozwanej spółki.
Mając powyższe na uwadze należało przyjąć, że zawarcie spornej umowy
nie było dotknięte wadą bezwzględnej nieważności. Stąd jako zasadne należało
ocenić zarzuty naruszenia prawa materialnego - wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów, w tym zwłaszcza art. 210 § 1 k.s.h.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.
8