Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 16/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa W.S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 lipca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 27 września 2012 r., sygn. akt […]
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 120
(sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Z. po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z 24
kwietnia 2012 r., w pkt 1. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. na
rzecz W.S. kwotę 32.250 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2010 r. do
dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę; w pkt. 2 zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. na rzecz W.S.
kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Rejonowy ustalił, że W.S., z dniem 1 stycznia 2005 r., został powołany
na stanowisko Dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Aktem powołania z
23 grudnia 2004 r. został nawiązany stosunek pracowniczy łączący strony
niniejszego procesu od 1 stycznia 2005 r. W maju 2008 r. Agencja Bezpieczeństwa
Wewnętrznego Delegatura w S. wszczęła śledztwo w sprawie przestępstw
urzędniczych i korupcyjnych popełnionych przez osoby zajmujące kierownicze
stanowiska w strukturach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Śledztwo, pod
sygnaturą […] nadzorowała Prokuratura Okręgowa w S. W dniu 29 marca 2010 r.
zarzuty w powyższej sprawie zostały postawione powodowi. Prokuratura zarzuciła
powodowi, że wspólnie z czterema innymi Dyrektorami Oddziałów ZUS w Polsce
wręczył Prezesowi ZUS S.R. korzyść majątkową w postaci telewizora. Ponadto
wspólnie z wymienionymi osobami zakupił dla niego bilet na prom ze Ś. do Y.
Trzeci zarzut dotyczył przedstawienia przez powoda do rozliczenia w ZUS Z.
delegacji za wyjazd służbowy do Oddziału w S. Zarzucane powodowi czyny miały
wyczerpywać dyspozycję art. 229 § 1 k.k. i art. 231 § 2 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.
w zw. z art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. O fakcie postawienia tych zarzutów,
bez bliższego ich opisania i uzasadnienia, pismem z dnia 29 marca 2010 r.
Prokurator Okręgowy w S. powiadomił Z.D. - Prezesa Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Pismo to wpłynęło do sekretariatu prezesa w dniu 7 kwietnia 2010 r.
Wcześniej jednak o zaistniałej sytuacji Prezes ZUS został powiadomiony
telefonicznie. Informacja o postawieniu powodowi - Dyrektorowi Oddziału II ZUS w
[…] zarzutów wręczenia korzyści majątkowych oraz zarzutu przekroczenia
uprawnień w celu osiągnięcia korzyści majątkowej została w dniu 30 marca 2010 r.
3
umieszczona na stronie internetowej Prokuratury Okręgowej w S.. Ponadto,
informacje na ten temat pojawiły się w prasie.
Zaistniała sytuacja stała się przedmiotem narady w gabinecie Prezesa ZUS
do której doszło w dniu 2 kwietnia 2010 r. Tego samego dnia Prezes ZUS
sporządził na piśmie jednostronne oświadczenie woli o odwołaniu powoda z dniem
doręczenia pisma, ze stanowiska Dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II
Oddział w […]. Rozwiązanie stosunku pracy miało nastąpić, bez zachowania
okresu wypowiedzenia - w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., w związku z ciężkim
naruszeniem podstawowego obowiązku pracowniczego dbania o dobro zakładu
pracy. Oświadczenie pracodawcy miało być doręczone pracownikowi w dniu 3
kwietnia, pocztą kurierską.
W dniu 3 kwietnia 2010 r. około godziny 12.00 powód przebywał w gabinecie
lekarskim. Po zbadaniu, zmierzeniu ciśnienia krwi powodowi zostały zaaplikowane
doraźne leki, po czym powrócił do domu około godziny 12.30. Od tego dnia
przebywał na zwolnieniu lekarskim.
W dniu 6 kwietnia 2010 r. pracodawca otrzymał od firmy kurierskiej drogą
elektroniczną informację, że kurierzy w dniu 3 kwietnia 2010 r. próbowali doręczyć
przesyłki jednakże odbiorcy, w tym powód, odmówili ich przyjęcia. Pozwany
otrzymał zwrot koperty, która miała być doręczona W.S. Na kopercie tej, pismem
ręcznym, kurier uczynił adnotację „odmowa przyjęcia”.
W dniu 15 kwietnia 2010 r. pozwany sporządził i przesłał powodowi Pocztą
Polską świadectwo pracy, w którym, stwierdził ustanie zatrudnienia z dniem 3
kwietnia 2010 r. W.S. otrzymał świadectwo pracy w dniu 20 kwietnia 2010 r.
Wysokość jednomiesięcznego wynagrodzenia powoda w dacie ustania stosunku
pracy liczonego jak ekwiwalent za urlop wynosiła 10.750 zł.
Sąd Rejonowy stwierdził, że odwołanie pracownika zatrudnionego na
podstawie powołania (a tym samym rozwiązanie z nim stosunku pracy) należy
zasadniczo do sfery swobodnego uznania organu, który go powołał. Podejmowanie
swobodnych decyzji z tego zakresu może być wyłączone jedynie mocą przepisów
szczególnych. W ocenie Sądu Rejonowego, pozostawanie na zasiłku chorobowym
nie stanowi przeszkody do odwołania ze stanowiska, jest natomiast przeszkodą w
rozwiązaniu umowy o pracę w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Jak
4
zaznaczył Sąd Rejonowy, z wiążących w tej sprawie ustaleń Sądu Okręgowego w
S. oświadczenie woli pozwanego o rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia
w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. zostało powodowi skutecznie doręczone za
pośrednictwem poczty kurierskiej z dniem 3 kwietnia 2010 r. Oświadczenie to
dotarło jednak do niego w taki sposób, że nie mógł się zapoznać z zarzutami
pracodawcy dotyczącymi jego osoby. Powód nie poznał zatem przyczyn złożenia
mu przez Prezesa ZUS oświadczenia, przy czym stały mu się one wiadome dopiero
w momencie otrzymania świadectwa pracy w dniu 20 kwietnia 2010 r.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Rejonowy
stwierdził, że podana w oświadczeniu pozwanego z dnia 2 kwietnia 2010 r.
przyczyna rozwiązania z powodem stosunku pracy w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
została sformułowana w sposób ogólny i niekonkretny. Jeżeli bowiem, zdaniem
Sądu, pracodawca zarzucił pracownikowi naruszenie „obowiązku dbałości o dobro
zakładu pracy” powinien sprecyzować jakie działania lub zaniechania ze strony
pracownika o naruszeniu tegoż obowiązku świadczą. Tylko wtedy powód miałby
możliwość zweryfikowania otrzymanego od pracodawcy oświadczenia, pod kątem
jego zasadności i tylko wtedy podana w oświadczeniu przyczyna spełniała by
kryterium „konkretności”. Tymczasem z oświadczenia Prezesa ZUS złożonego
powodowi nie sposób, zdaniem Sądu, ustalić jakie konkretnie działania lub
zaniechania pracownika zostały przez pracodawcę zakwalifikowane jako
naruszenie obowiązku dbałości o jego dobro. Co więcej, z treści oświadczenia nie
sposób ustalić o jakie dobro chodzi. Nie wiadomo zatem, w ocenie Sądu, czy
pracodawca miał a myśli dobro majątkowe, niemajątkowe (np. wizerunek ZUS) czy
też obydwa jednocześnie. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że konkretyzacja
przyczyn wypowiedzenie nastąpiła dopiero na etapie postępowania sądowego,
gdyż z odpowiedzi na pozew wynika, że przyczyną rozwiązania z powodem
stosunku pracy było postawienie mu przez prokuraturę zarzutów korupcyjnych. Sąd
Rejonowy podkreślił, że postępowanie karne jest w toku, zaś oskarżony – powód
do czasu uznania prawomocnym, skazującym wyrokiem sądu karnego, jego
ewentualnego sprawstwa i winy, jest w świetle prawa uznawany za niewinnego.
Ponadto, pracodawca składając w dniu 3 kwietnia 2010 r. oświadczenie o
rozwiązaniu z powodem stosunku pracy nie miał żadnej konkretniej wiedzy na
5
temat opisu zarzuconych pracownikowi czynów, dat ich popełnienia, nie
dysponował żadnymi dowodami. Tezę tę potwierdza fakt, że w oświadczeniu
pozwanego przyczyna rozwiązania z powodem stosunku pracy została podana
ogólnikowo.
W ocenie Sądu, pomimo tego, że rzeczywistą i konkretną przyczyną
rozwiązania z powodem stosunku pracy, było postawienie mu zarzutów w
postępowaniu karnym okoliczność ta, choć powinna, nie została wprost wskazana
w oświadczeniu z dnia 2 kwietnia 2010 r. Skoro do odwołania doszło z naruszeniem
przepisów prawa, powód może skutecznie dochodzić roszczenia
odszkodowawczego z art. 56 k.p.
Jako nieudowodniony Sąd Rejonowy uznał zarzut pozwanego dotyczący
sprzeczności żądania pozwu z zasadami współżycia społecznego, gdyż strona
pozwana nie wskazała jaka zindywidualizowana i konkretna zasada współżycia
społecznego (zasada moralna, norma społeczna) została żądaniem pozwu
naruszona i dlaczego.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z 27
września 2012 r., w pkt. 1 zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.
Sąd Okręgowy stwierdził, że generalną zasadą jest, aby oświadczenie
dotarło do adresata w sposób umożliwiający zapoznanie się z jego treścią, a
kwestia ta w przedmiotowej sprawie została już prawomocnie przesądzona przez
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 września 2011 r., w którym przyjęto, że
doręczenie pisma z oświadczeniem woli nie było na tyle skuteczne, by umożliwiało
zapoznanie się powoda z zarzutami wobec jego osoby.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w okolicznościach faktycznych sprawy, chociaż
przyczyna odwołania została podana w sposób zbyt ogólnikowy, powodowi była
znana i nie musiał się jej domyślać. Przebieg zdarzeń poprzedzających decyzję
pracodawcy o odwołaniu ze stanowiska dyrektora wskazuje iż powód nie mógł
przypuszczać innej przyczyny rozwiązania stosunku pracy i doskonale zdawał
sobie sprawę, w czym naruszył podstawowe obowiązki pracownicze. Powodowi
przedstawiono zarzuty 29 marca 2010 r. Informację o tym przedstawiono w
internecie i w mediach. Powód przyznał się częściowo do zarzucanych czynów.
6
Sąd Okręgowy podkreślił, że powód świadom negatywnej dla niego decyzji
przygotowywał się na nią, wyprzedzając działania pracodawcy. Świadczą o tym
okoliczności dotyczące wystawionych mu zwolnień lekarskich. Powód posiadał
zwolnienie lekarskie już od dnia 25 marca 2010 r., z którego jednak nie korzystał, a
w czasie wizyty w dniu 3 kwietnia 2010 r. lekarz anulowała to zwolnienie,
wystawiając nowe od dnia 30 marca 2010 r. do 13 kwietnia 2010 r., następnie
przedłużane na kilka miesięcy.
W ocenie Sądu Okręgowego naganność zachowania powoda nie przejawia
się w popełnieniu przestępstwa, gdyż o tym zadecyduje sąd w procesie karnym.
Natomiast prowadzenie przeciwko powodowi (zajmującemu kierownicze
stanowisko w strukturach ZUS) śledztwa w związku zarzutami korupcyjnymi,
zasadnie zostało uznane jako negatywnie wpływające na wizerunek ZUS, dobre
jego imię, a w konsekwencji za naruszające dobro zakładu pracy. W tym stanie
faktycznym pozwany miał w pełni uzasadnione podstawy postawienia powodowi
zarzutu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych- dbałości
o dobro zakładu (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.) i zastosowania art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
Sąd Okręgowy uznał za nieuprawniony pogląd Sądu Rejonowego o
nieskonkretyzowaniu przez pozwanego zasad współżycia społecznego. Ocena
zgodności zachowania pracodawcy lub pracownika z zasadami współżycia
społecznego zależy od konkretnych okoliczności każdego indywidualnego
przypadku. W rozpoznawanej sprawie pracodawca nie dopełnił należytej
staranności i nie upewnił się czy oświadczenie z dnia 3 kwietnia 2010 r. dotarło do
powoda w sposób umożliwiający zapoznanie się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p.). W ocenie Sądu Okręgowego to niedopatrzenie w
okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy, nie czyni powoda uprawnionym do
żądania odszkodowania na podstawie art. 56 k.p. jako sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Zasądzenie odszkodowania byłoby
niesprawiedliwe zważywszy na naganne zachowanie powoda, uzasadniające jego
dyscyplinarne zwolnienie.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną wniesioną
przez powoda, w której zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego tj. „1.
Art. 8 kodeksu pracy poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż żądanie
7
powoda z art. 56 kp, mimo naruszenia przez pozwanego przepisów o
rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia sprzeciwia się zasadom
współżycia społecznego,
2. Art. 52 § 1 pkt 1 kp w zw. z art. 30 § 4 kp w zw. z art. 100 § 2 pkt 4 kp
poprzez niewłaściwe zastosowania tych przepisów i przyjęcie, że:
powód dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków
pracowniczych,
- znana mu była przyczyna uzasadniająca rozwiązanie stosunku pracy bez
wypowiedzenia mimo ogólnego i niekonkretnego sformułowania zawartego w
oświadczeniu pozwanego z dnia 2 kwietnia 2010 r. o rozwiązaniu z powodem
umowy o pracę,
c) Art. 52 § 1 pkt 1 kp w zw. z art. 70 § 3 kp poprzez błędną wykładnię polegającą
na uznaniu, iż ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych może polegać na
postawieniu pracownikowi zarzutów popełnienia przestępstwa, które to działanie
nie jest działaniem samego pracownika, a w związku z tym nieprawidłowe
przyjęcie, iż ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych dopuszcza się
powód nie poprzez własne działanie, ponieważ takie nie jest opisane jako podstawa
rozwiązania umowy o pracę ale ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków
pracowniczych może polegać na działaniu innych organów. Powód nie miał bowiem
wpływu na to, czy w danym stanie faktycznym Prokuratura postawi mu zarzuty czy
też nie.”.
Wskazując na powyższe wniesiono „o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego w S. Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 września
2012 r. sygn. akt: […] w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
ewentualnie o jego zmianę i oddalenie apelacji pozwanego oraz zasądzenie na
rzecz powoda od pozwanego kosztów za postępowanie I i II instancyjne oraz za
postępowanie kasacyjne”.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, pozwany wniósł o „1) odmowę przyjęcia
skargi kasacyjnej do rozpoznania ze względu na brak ustawowych przesłanek
zawartych w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. oraz w art. 89 § 1 k.p.c. w związku z art. 3984
§ 1 k.p.c., tj. przekazanie pełnomocnikowi pozwanego skargi kasacyjnej bez odpisu
pełnomocnictwa udzielonego przez powoda radcy prawnemu, mimo takiego
8
obowiązku; 2) obciążenie powoda kosztami postępowania sądowego, w tym
kosztami zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych”. W przypadku przyjęcia
skargi kasacyjnej do rozpoznania wniesiono o „1) oddalenie w całości skargi
kasacyjnej jako bezzasadnej, 2) obciążenie powoda kosztami postępowania
sądowego, w tym kosztami zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych”.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Podstawy skargi kasacyjnej odnoszą się do naruszenia prawa materialnego;
skarga nie została oparta na zarzucie naruszenia przepisów postępowania. W tej
sytuacji dla oceny zasadności podstaw skargi kasacyjnej miarodajny i wiążący jest
stan faktyczny ustalony w zaskarżonym wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Sąd
Okręgowy ustalił, że aczkolwiek przyczyna rozwiązania stosunku pracy z powodem
została przez pracodawcę sformułowana zbyt ogólnikowo, to powodowi była ona
znana. Sąd Okręgowy ustalił też, że powód przyznał się częściowo do zarzutów
postawionych mu przez prokuratora w postępowaniu karnym. W ocenie Sądu
Okręgowego doszło do naruszenia dobrego imienia pracodawcy i pogorszenia jego
wizerunku jako instytucji zaufania publicznego. W skardze kasacyjnej zostały
postawione zarzuty naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 w związku z art. 30 § 4 i art. 100 §
2 pkt 4 k.p. Konstrukcja zarzutów skargi jest o tyle wadliwa, że nie uwzględnia
okoliczności zatrudnienia powoda na podstawie powołania (oddział I rozdziału III
Kodeksu pracy). Wymienione w postawach skargi przepisy Kodeksu pracy miały
zastosowanie w sprawie przez odesłanie z art. 69 k.p. a tego przepisu w
podstawach skargi zabrakło. Niezależnie od tego trzeba stwierdzić, że powód swym
zachowaniem stanowiącym podstawę postawienia mu zarzutów w postępowaniu
karnym (przy uwzględnieniu częściowego przyznania się) naruszył podstawowy
obowiązek pracowniczy dbania o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.). W
tym wyraża się przypisane mu ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków
pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p., co uzasadnia odwołanie
równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie
art. 70 § 3 k.p.
9
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy przyjął, że pracodawca rozwiązując z
powodem stosunek pracy dopuścił się uchybień jednakże uwzględnieniu roszczenia
odszkodowawczego sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego. Zarzut skargi
kasacyjnej odnoszący się do naruszenia art. 8 k.p. nie może być uznany za
słuszny. Przede wszystkim należy podkreślić, że w orzecznictwie Sądu
Najwyższego dopuszczono możliwość oddalenia - na podstawie art. 8 k.p. -
roszczenia pracownika o odszkodowanie z powodu naruszenia przez pracodawcę
przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę. Sąd Najwyższy uznawał, że takie
rozstrzygnięcie może mieć miejsce wówczas, gdy pracownik dopuścił się
szczególnie rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych albo przepisów
prawa. W tej kwestii orzecznictwo jest utrwalone i jednolite. Tytułem przykładu
można wymienić wyroki: z 6 kwietnia 2006 r. (III PK 12/06 OSNP 2007 nr 7-8, poz.
90) i z 8 stycznia 2008 r. (II PK 112/07, LEX nr 448139). W wyroku z 4 kwietnia
2012 r. (I PK 123/11, LEX nr 1227961) zapadłym w analogicznym stanie
faktycznym, Sąd Najwyższy przypomniał, że ocena, czy w danej sprawie ma
zastosowanie art. 8 k.p. mieści się w granicach swobodnego uznania
sędziowskiego, wobec czego ta sfera w ramach postępowania kasacyjnego może
podlegać kontroli tylko w przypadku szczególnie rażącego i oczywistego
naruszenia prawa. Pogląd taki wypowiedział Sąd Najwyższy już wcześniej, w
wyrokach z dnia 22 lipca 2009 r. (I PK 48/09, LEX nr 529757) i z 24 listopada
2010 r. (I PK 78/10, LEX nr 725005). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
skargę kasacyjną powoda w tej sprawie, w pełni podziela te poglądy. W tej sprawie
nie zostały przekroczone granice swobodnego uznania sędziowskiego w
stosowaniu klauzuli generalnej z art. 8 k.p.
Z tych wszystkich względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na
podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/