Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 340/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. I.
przeciwko PKP Intercity S.A. Zakład Zachodni w P.
o odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 27 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej pkt. 1, 2 i 4 i w
tej części przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P.,
pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód B. I. wniósł o zasądzenie od PKP Intercity S.A. Zakład Zachodni w P.
13.297 zł z ustawowymi odsetkami od 1.06.2011 r. do dnia zapłaty tytułem
odprawy. W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w
całości oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Wyrokiem z 7 lutego 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo oraz nie
obciążył powoda kosztami procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u poprzedników prawnych
pozwanego na podstawie umowy o pracę, a pozwany stał się jego pracodawcą 1
września 2009 r. na podstawie art. 231
k.p. W ostatnim okresie zatrudnienia powód
zajmował stanowisko maszynisty pojazdu trakcyjnego. Obok wynagrodzenia
zasadniczego i szeregu innych świadczeń, powodowi przysługiwał także dodatek
kilometrowy dla pracowników drużyn trakcyjnych. Dla pracowników tych drużyn
prowadzących pociągi pasażerskie w składzie dwuosobowym z prędkością powyżej
130 km/h dodatek kilometrowy obliczany był według obowiązujących stawek
kilometrowych dodatku kilometrowego zwiększonych o 300% dla pracownika
wykonującego czynności maszynisty. Powód miał uprawnienia do prowadzenia
pojazdów z prędkością powyżej 130 km/h. Do 31 grudnia 2010 r. uprawnienie
powoda do dodatku kilometrowego wynikało z załącznika nr 14 do układu
zbiorowego pracy PKP Cargo, który wygasł z tym dniem. Dodatek ten był płacony w
sposób uproszczony za cały odcinek trasy, a nie w zależności od liczby faktycznie
przejechanych kilometrów z prędkością powyżej 130 km/h. Od 1 stycznia 2011 r.
zaczął obowiązywać regulamin wynagradzania dla pracowników „PKP Intercity”
S.A. Zakład Zachodni z 8 listopada 2010 r. (dalej: regulamin wynagradzania).
Jednocześnie prowadzono już prace przygotowawcze do wprowadzenia aneksu nr
1 do regulaminu wynagradzania, na podstawie którego dodatek kilometrowy dla
pracowników drużyn trakcyjnych miał być ustalany ryczałtowo (tj. za liczbę zmian
roboczych w miesiącu). Celem nowego uregulowania było ujednolicenie zasad
wypłacania dodatku kilometrowego pracownikom, w stosunku do których
obowiązywały różne zasady naliczania tego dodatku w związku z przejęciami
pracowników od PKP Cargo i PKP Przewozy Regionalne. Wobec przejmowanych
3
pracowników obowiązywały gwarancje niezmienności warunków pracy i płacy przez
okres ochronny do 31 grudnia 2010 r. Pismem z 18 lutego 2011 r. powodowi
wypowiedziano dotychczasowe warunki pracy i płacy z zachowaniem
trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynąć miał 31 maja 2011 r. Jako
przyczynę wypowiedzenia wskazano zmianę warunków wynagradzania wszystkich
pracowników w zakresie wysokości przysługującego dodatku kilometrowego,
wprowadzoną aneksem nr 1 do obowiązującego u pracodawcy regulaminu
wynagradzania. Powodowi zaproponowano nowe warunki umowy o pracę, tj.
dodatek kilometrowy w wysokości określonej w załączniku nr 15 do regulaminu
wynagradzania, zmienionym aneksem nr 1. Mając na uwadze stanowisko
organizacji związkowych, pozwany przystąpił do przeprowadzenia konsultacji na
szczeblu ponadzakładowym celem modyfikacji zasad wynagradzania dopiero co
wprowadzanych regulaminem wynagradzania i aneksem nr 1. Modyfikacja
przybrała formę aneksu nr 2 do regulaminu wynagradzania. O przystąpieniu do
konsultacji modyfikacji zasad wynagradzania pracodawca poinformował
organizacje związkowe pismem z 8.04.2011 r. Pracownicy zostali poinformowani o
założeniach aneksu na spotkaniach przeprowadzonych z dyrektorką M. O. Na tych
spotkaniach pracownicy, w tym powód, pytali się o możliwość cofnięcia
oświadczenia woli w przedmiocie odmowy przyjęcia wypowiedzenia zmieniającego
warunki pracy i płacy. Niektórzy z pracowników zdecydowali się cofnąć swoje
wcześniejsze oświadczenia woli w tym przedmiocie. Powód wiedział o planach
wprowadzenia aneksu nr 2, ale wiedział również, że w połowie kwietnia 2011 r.,
kiedy mijał termin na złożenie oświadczenia woli o odmowie przyjęcia zmienionych
warunków wynagradzania, aneks nr 2 jeszcze nie został ostatecznie przyjęty.
Prośbie powoda o pisemne potwierdzenie, że aneks nr 2 wejdzie w życie nie
zadośćuczyniono. Wśród motywów decyzji odnośnie do przyjęcia bądź nie
zmienionych warunków wynagradzania była również symulacja wysokości dodatku
kilometrowego, który powód otrzymywałby na zasadach określonych w aneksie nr
1. Przeprowadzając symulację, powód przyjął jako punkt wyjścia dane o
przejechanych trasach i wysokości dodatku kilometrowego otrzymanego w 2010 r.
(faktycznie kwota 9.555 zł brutto w całym 2010 r.) Z porównania wynika, że gdyby
w 2010 r. obowiązywały zasady ustalone w aneksie nr 1, to powód otrzymałby
4
dodatek kilometrowy w kwocie 5.484 zł. Różnica na niekorzyść wyniosłaby zatem
4.071 zł. Ponadto motywem tej decyzji był fakt, że powód spłacał kredyt hipoteczny
w kwocie 900 zł miesięcznie. W tych okolicznościach powód pismem z 13 kwietnia
2011 r. oświadczył pracodawcy, że nie przyjmuje nowych warunków
wynagradzania, gdyż zaproponowana zmiana spowoduje znaczne obniżenie jego
uposażenia. Oświadczenie powoda zostało przyjęte przez pozwanego 21 kwietnia
2011 r. W odróżnieniu od niektórych innych maszynistów, powód nie skorzystał z
możliwości cofnięcia swojego oświadczenia woli w sprawie odmowy przyjęcia
zmienionych warunków wynagradzania. W związku z powyższym stosunek pracy
pomiędzy stronami rozwiązał się 31 maja 2011 r. Po złożeniu oświadczenia woli o
odmowie przyjęcia wypowiedzenia zmieniającego warunki wynagradzania powód
rozpoczął poszukiwanie nowego zatrudnienia. Wynagrodzenie powoda liczone jak
ekwiwalent za urlop w trzech ostatnich miesiącach wynosiło 4.177,05 zł brutto
miesięcznie.
W oparciu o powyższe ustalenia Sąd pierwszej instancji uznał, że
powództwo jest nieuzasadnione. Sąd ustalił, że po zmianie zasad wynagradzania w
zakresie wypłaty dodatku kilometrowego, uposażenie powoda mogłoby ulec
obniżeniu o 4.071 zł brutto, czyli około 2.903 zł netto rocznie. W ujęciu
miesięcznym byłaby to kwota 339,25 zł brutto, czyli około 242 zł netto.
Wynagrodzenie miesięcznie powoda liczone jak ekwiwalent za urlop według
niekwestionowanego zaświadczenia o zarobkach wynosiło ostatnio 4.177,05 zł
brutto, czyli około 2.977 zł netto. Sąd Rejonowy stwierdził, że wynagrodzenie
powoda naliczane według nowych zasad wypłaty dodatku kilometrowego mogło
ulec obniżeniu o kwotę stanowiącą 8% dotychczasowego wynagrodzenia
miesięcznego. Była to zdaniem Sądu obniżka wynagrodzenia takiego rzędu, że nie
można stanowczo stwierdzić, że zaproponowanie przez pozwanego
wzmiankowanych warunków było skalkulowane na ich odrzucenie przez powoda.
Od opisanego wyżej wyroku apelację wywiódł powód i zaskarżając go
całości zarzucił: (1) błąd w ustaleniach faktycznych przez pominięcie w ustalonym
przez Sąd pierwszej instancji stanie faktycznym okoliczności, że powód co miesiąc
spłaca ratę pożyczki z funduszu mieszkaniowego w kwocie 175 zł, co
jednoznacznie wynika z dokumentów: „PASKI - W - LISTA PŁAC NR 82/10/2010”
5
oraz „PASKI - W - LISTA PŁAC NR 82/10/2010”, którym Sąd w pełni dał wiarę; (2)
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 10 ust 1. ustawy z 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, polegającą na uznaniu, że
nieprzyjęcie nowych warunków pracy niedogodnych dla pracownika nie stanowi
rozwiązania stosunku pracy z przyczyny niedotyczącej pracownika i w
konsekwencji niezastosowanie art. 8 ust. 1 ustawy wymienionej ustawy.
W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od
powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy: (1)
zmienił pkt 1 wyroku Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zasądził od
pozwanego na rzecz powoda 12.531,15 zł z ustawowymi odsetkami od 1 czerwca
2011 r. do dnia zapłaty; (2) zmienił pkt 2 tego wyroku w ten sposób, że zasądził od
pozwanego na rzecz powoda 1.800 zł i nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz
Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy) 627 zł; (3) w pozostałym zakresie apelację oddalił
oraz (4) kosztami postępowania apelacyjnego obciążył pozwanego zasądzając od
na rzecz powoda 930 zł.
Sąd Okręgowy uznał za zasadne apelacyjne zarzuty naruszenia prawa
materialnego i procesowego. Zdaniem Sądu przyczyna wypowiedzenia powodowi
warunków pracy i płacy wskazana w oświadczeniu z 18 lutego 2011 r., tj. zmiana
warunków wynagradzania wszystkich pracowników w zakresie wysokości
przysługującego dodatku kilometrowego, była przyczyną niedotyczącą pracownika,
a powód odmawiając przyjęcia nowych warunków płacowych nie przyczynił się do
rozwiązania umowy o pracę. Sąd odwoławczy zaznaczył, że ustawę z 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników stosuje się także do wypowiedzenia
zmieniającego (art. 1 ust. 1 tej ustawy w związku z art. 42 § 1 k.p.), wskazując że
rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymagało ustalenia, czy przepisy wymienionej
ustawy mają zastosowanie do sytuacji powoda i czy odmowa przyjęcia przez
powoda zaproponowanych warunków pracy stanowiła przyczynienie się do
rozwiązania stosunku pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy
niewłaściwie przyjął, że odmowa przyjęcia nowych warunków wynagradzania nie
6
miała konkretnych obiektywnych i zrozumiałych względów. Sąd zaznaczył, że co do
zasady przyjmuje się, że nieprzyjęcie przez pracownika proponowanych mu w
wypowiedzeniu zmieniającym nowych warunków pracy i wynagradzania stanowi
współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy. Okoliczności sprawy wskazywać
mogą jednak, że w konkretnych warunkach pracodawca nie mógł realnie
oczekiwać, że pracownik przyjmie zaproponowane mu warunki pracy i
wynagrodzenia. Sytuacja taka wystąpiła w tej sprawie, bowiem wynagrodzenie
powoda w zaproponowanych mu nowych warunkach wynagradzania zostało
istotnie obniżone. Sąd Rejonowy pominął całokształt materiału dowodowego i nie
wziął pod uwagę okoliczności, że było to już drugie wypowiedzenie zmieniające
dokonane przez pracodawcę ze względu na złą sytuację ekonomiczną PKP oraz,
że powód miał stałe miesięczne zobowiązania kredytowe w wysokości 1.775 zł
(rata kredytu hipotecznego w kwocie 900 zł, rata pożyczki z pracowniczej kasy
zapomogowo-pożyczkowej w kwocie 700 zł, rata pożyczki z funduszu
mieszkaniowego w kwocie 175 zł). Sąd podkreślił, że w okresie kilkumiesięcznym
poprzedzającym wypowiedzenie zmieniające z 18 lutego 2011 r. powód zgodził się
na zaproponowane w tym czasie zmiany warunków pracy i płacy powodujące utratę
4 dni urlopu, likwidację posiłku regeneracyjnego, zmianę stanowiska pracy ze
starszego maszynisty na stanowisko maszynisty. Nie sposób było oczekiwać od
niego, że zaakceptuje znacznie pogarszające się warunki wynagradzania z
jednoczesnym zaproponowaniem mu obniżenia dodatku kilometrowego dla
pracowników drużyn trakcyjnych. Zatem należało przyjąć, że działania pozwanego
rozłożone w czasie, były nakierunkowane na systematyczne obniżanie powodowi
wynagrodzenia. Pracodawca przyjął więc dogodną dla siebie metodę stopniowego
(kroczącego) obniżania uposażeń powoda, zapewne licząc na to, że każda kolejna i
rozpatrywana indywidualnie zmiana, uznana zostanie za mało znaczącą. Z uwagi
jednak na zbieżność czasową, działania te winny być oceniane we wzajemnym
powiązaniu. Biorąc nawet pod uwagę jedynie wypowiedzenie zmieniające z 18
lutego 2011 r. w ujęciu miesięcznym, wynagrodzenie powodowa zmniejszyło się o
242 zł netto (przed wypowiedzeniem powód zarabiał 2.977 zł netto). Sąd pierwszej
instancji przyjął, że wynagrodzenie powoda naliczane według nowych zasad
wypłaty dodatku kilometrowego uległo obniżeniu o 8% dotychczasowego
7
wynagrodzenia. Jednakże w ogóle nie wziął pod uwagę znanej pracodawcy sytuacji
materialnej powoda. Przy uwzględnieniu jego miesięcznych stałych zobowiązań
kredytowych w wysokości 1.775 zł (rata kredytu hipotecznego w kwocie 900 zł, rata
pożyczki z pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej w kwocie 700 zł, rata
pożyczki z funduszu mieszkaniowego w kwocie 175 zł), zmiana wynagrodzenia, w
sytuacji powoda, o ok. 300 zł miesięcznie miała dla niego, jako osoby rozsądnej,
istotne znaczenie. Przed wypowiedzeniem powodowi pozostawała kwota 1.202 zł
miesięcznie (2.977 zł – 1.775 zł), a zmniejszenie wynagrodzenia powodowi jeszcze
o 242 zł spowodowało by, że pozostawało by mu jedynie 718 zł miesięcznie. Jak
widać zmniejszenie wynagrodzenie o 242 zł miało dla powoda niebagatelne
znaczenie i spowodowało obiektywnie zrozumiałe nieprzyjęcie przez niego nowych
warunków wynagradzania. Nie bez znaczenia, według Sądu odwoławczego
pozostaje również okoliczność, że powód nie przyjmując zmienionych warunków
wynagradzania nie miał w tym czasie żadnej oferty pracy. Co pozwala na przyjęcie,
że zmiana wynagrodzenia przez zmniejszenie dodatku kilometrowego
spowodowała u powoda takie pogorszenie się warunków wynagrodzenia, że powód
zrezygnował z dotychczasowej pracy, szukając pracy o wyższych zarobkach.
Uwzględnić również należy, że u pracodawcy, u którego powód aktualnie pracuje,
wynagrodzenie powoda jest o 650 zł brutto wyższe niż pierwotne wynagrodzenie u
pozwanego. Zatem zdaniem Sądu Okręgowego odmowa przyjęcia przez powoda
nowych warunków pracy i płacy była w pełni usprawiedliwiona i zgodnie z art. 8 ust.
1 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. przysługuje mu odprawa
pieniężna w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, gdyż powód zatrudniony
był u pozwanego od 1979 r.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego
w części dotyczącej pkt. 1, 2 i 4. Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, przez błędną wykładnię art. 10 ust. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm., dalej
„ustawa o zwolnieniach grupowych”) i przyjęcie, że w stanie faktycznym
przedmiotowej sprawy zaproponowanie powodowi w wypowiedzeniu zmieniającym
z 18 lutego 2011 r. nowych warunków umowy o pracę stanowiło wyłączną w
8
rozumieniu tego przepisu przyczynę rozwiązania stosunku pracy i w konsekwencji
niewłaściwe zastosowanie art. 8 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy. W zakresie podstawy
naruszenia przepisów postępowania skarżąca wskazała na mające istotny wpływ
na wynik sprawy naruszenia: (-) art. 381 i 382 oraz art. 227 w związku z art. 391 § 1
k.p.c., przez pominięcie przez Sąd drugiej instancji faktów i dowodów wskazanych
przez pozwaną w odpowiedzi na apelację, pomimo tego że potrzeba powołania
tych faktów wyniknęła dopiero po wniesieniu apelacji przez powoda; (-) art. 328 §
2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku
przyczyn, dla których Sąd pominął wskazane w odpowiedzi na apelację fakty i
dowody; (-) art. 385 i art. 386 § 1 k.p.c., przez uwzględnienie w części apelacji
powoda, pomimo tego, że - jako bezzasadna - winna zostać oddalona; (-) art. 98 §
1 i 3 oraz art. 99 k.p.c., a także § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr
163 poz. 1349 ze zm.), przez zasądzenie na rzecz powoda 1.800 zł tytułem
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji
w sytuacji, gdy powód działał w tym postępowaniu samodzielnie - nie był
reprezentowany przez pełnomocnika; (-) art. 98 § 1 i § 2 k.p.c., przez zasądzenie
na rzecz powoda 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, podczas gdy w
rzeczywistości powód nie poniósł kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia
praw w takiej w kwocie.
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik powoda wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania wywołanego
wniesieniem skargi kasacyjnej według norm przepisanych, w tym kosztów
zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Trafne okazały się zarzuty naruszenia art. 10 ust. 1
ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr
9
90, poz. 844 ze zm.), powoływanej dalej jako ustawa z 2003 r. i przyjęcie, że w
stanie faktycznym przedmiotowej sprawy zaproponowanie powodowi w
wypowiedzeniu zmieniającym z 18 lutego 2011 r. nowych warunków umowy o
pracę stanowiło wyłączną w rozumieniu tego przepisu przyczynę rozwiązania
stosunku pracy i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 8 ust. 1 pkt 3
wymienionej ustawy. Stosownie do art. 10 ust. 1 ustawy z 2003 r., przepisy art. 5
ust. 3-7 i art. 8 tej ustawy stosuje się odpowiednio w razie konieczności rozwiązania
przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny
powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy
porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują
mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1. W świetle przytoczonego art.
10 ust. 1, odprawa pieniężna o której stanowi art. 8 ustawy z 2003 r. (i będąca
przedmiotem sporu w niniejszej sprawie) przysługuje, jeżeli przyczyny niedotyczące
pracownika stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku
pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron. Art. 10 ust. 1 ma
zastosowanie także do rozwiązania stosunku pracy, w sytuacji, gdy rozwiązanie to
następuje po dokonaniu wypowiedzenia zmieniającego, w rezultacie odmowy
przyjęcia przez pracownika nowych warunków pracy lub płacy. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 6 stycznia 2009 r., II PK 108/08, LEX nr 738347,
potwierdzającym wcześniejsze orzecznictwo, odprawa pieniężna przysługuje
pracownikowi nie tylko w razie wypowiedzenia definitywnego, ale również
zmieniającego warunki zatrudnienia (warunki pracy lub płacy), gdy stosunek pracy
został rozwiązany, ponieważ pracownik nie przyjął zaproponowanych mu przez
pracodawcę nowych zmienionych warunków. To, że rozwiązanie stosunku pracy
następuje w trybie wypowiedzenia zmieniającego, a nie w drodze wypowiedzenia
definitywnego, ma jedynie znaczenie dla oceny, czy przyczyny z art. 1 ust. 1 ustawy
z 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników stanowią wyłączny powód
uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem (art. 10 ust. 1 tej
ustawy). Jeżeli bowiem pracownikowi zaproponowano odpowiednią pracę, to
odmowa jej przyjęcia może być w pewnym wypadku potraktowana jako
10
współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy. Podobnie, w wyroku z 12 sierpnia
2009 r. (II PK 38/09, LEX nr 560731) Sąd Najwyższy stwierdził, że rozwiązanie
umowy o pracę na skutek odmowy przyjęcia proponowanych warunków
zatrudnienia może stanowić współprzyczynę tego rozwiązania. Zasadnicze
znaczenie ma w tej sytuacji ocena, czy proponowane warunki były na tyle
niekorzystne, że można było z góry zakładać, iż pracownik ich nie przyjmie. Na
przykład, w wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. (I PKN 79/00 OSNP 2002, z. 10,
poz. 240) Sąd Najwyższy wskazał, że rozwiązanie stosunku pracy wskutek
wypowiedzenia warunków płacy, które prowadziłoby do radykalnego obniżenia
wynagrodzenia pracownika (przy niezmienionych wymaganiach), jeżeli nastąpiło z
przyczyn wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.), może być uznane za dokonane wyłącznie z tych
przyczyn (w pojęciu art. 10 ust. 1 tej ustawy) i uzasadniać jego roszczenie o
odprawę pieniężną.
W świetle powyższych uwag należy uznać, że rozwiązanie stosunku pracy z
upływem okresu dokonanego wypowiedzenia, następujące w wyniku odmowy
pracownika przyjęcia zaproponowanych przez pracodawcę warunków pracy lub
płacy, może być uznane za rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących
pracownika, jeżeli z porównania dotychczasowych i proponowanych warunków
wynika, że ich przyjęcie prowadziłoby do poważnych zmian na niekorzyść
pracownika. - art. 10 ust. 1 ustawy z 2003 r. W konsekwencji pracownikowi
przysługuje odprawa pieniężna, o której stanowi art. 8 tej ustawy. W takiej bowiem
sytuacji, rozwiązanie stosunku pracy jest wprawdzie bezpośrednio skutkiem
odmowy pracownika przyjęcia proponowanych warunków, lecz jego istotną
przyczynę stanowi działanie pracodawcy zmierzające do poważnego pogorszenia
warunków pracy lub płacy. Za przedstawionym ujęciem rozważanej kwestii
przemawiają też argumenty wynikające z wykładni systemowej, a szczególnie jej
podobieństwo do problemu przysługiwania pracownikowi prawa do odprawy
pieniężnej, o której mowa w art. 8 ustawy w razie rozwiązanie umowy o pracę przez
pracownika na podstawie art. 231
§ 4 k.p. Warto przypomnieć, że rozstrzygając to
11
zagadnienie Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 18 czerwca 2009 r.,
III PZP 1/09, OSNP 2011, nr 3-4, poz. 32, orzekł, że rozwiązanie umowy o pracę
przez pracownika na podstawie art. 231
§ 4 k.p. nie uprawnia do nabycia odprawy
pieniężnej, o której mowa w art. 8 ustawy z 2003 r., chyba że przyczyną
rozwiązania stosunku pracy była poważna zmiana warunków pracy na niekorzyść
pracownika. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy powołał się między innymi na
artykuł 4 ust. 2 dyrektywy Rady 2001/23 WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie
zbliżania ustawodawstwa państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw
pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części
przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. U. UE. L. 2001.8216), stanowiący, że „jeżeli
umowa o pracę lub stosunek pracy ulegają rozwiązaniu, ponieważ przejęcie
pociąga za sobą poważne zmiany warunków pracy na niekorzyść dla pracownika,
pracodawcę uważa się za odpowiedzialnego za rozwiązanie umowy o pracę lub
stosunku pracy”. Należy uznać, że ocena, czy proponowana przez pracodawcę
zmiana warunków pracy lub płacy jest poważna w tym sensie, że odmowa ich
przyjęcia przez pracownika, nie przeszkadza w uznaniu, że rozwiązanie stosunku
pracy nastąpiło z przyczyn niedotyczących pracownika, powinna wynikać z
porównania dotychczasowych i proponowanych warunków. O uznaniu zmiany za
poważną nie mogą natomiast decydować okoliczności leżące po stronie
pracownika. Jeśli bowiem te okoliczności przesądzają o uznaniu zmiany warunków
za poważną, to nie można uznać, że propozycja niekorzystnej zmiany stanowi
wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy.
Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy zmienił
wyrok Sądu pierwszej instancji kierując się głownie przyczynami leżącymi po
stronie pracownika (powoda). Sąd uznał, że zważywszy na stałe, miesięczne
zobowiązania kredytowe powoda, wynoszące 1.775 zł, zmniejszenie jego
wynagrodzenia netto o 242 zł. tj. o 8%, z pozostawieniem powodowi miesięcznie do
dyspozycji 718 zł netto, „miało dla powoda niebagatelne znaczenie i spowodowało
obiektywnie zrozumiale nieprzyjęcie przez niego nowych warunków
wynagradzania.” Nie ulega zatem wątpliwości, że za decydujące o tym, czy
wypowiedzenie warunków pracy lub płacy było spowodowane wyłącznie
przyczynami nieleżącymi po stronie pracownika, czy nie, Sąd uznał skutki
12
proponowanej zmiany tych warunków wynikające z przyczyn leżących po stronie
pracownika (jego obciążenia kredytowe). Na marginesie należy zauważyć, że
obliczenie przez Sąd drugiej instancji kwoty, która pozostałaby powodowi, gdyby
przyjął nowe warunki wynagradzania, do dyspozycji po uregulowaniu należności
kredytowych jest obarczone, co słusznie wskazano w skardze kasacyjnej, prostym
błędem rachunkowym (1202 – 242 = 996, a nie 718). Natomiast za trafne należy
uznać zapatrywanie Sądu Okręgowego, zgodnie z którym dla oceny istotności
pogorszenia warunków pracy lub płacy powoda może mieć znaczenie wcześniejsze
od przedmiotowego, nieodlegle w czasie i funkcjonalnie z nim powiązane, inne
wypowiedzenie zmieniające. Wyprowadzanie z tej okoliczności tego rodzaju
wniosków wymaga jednak bardziej precyzyjnego niż w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku wykazania związku czasowego i funkcjonalnego tych wypowiedzeń; Sąd
niejasno wskazał, że wypowiedzenia dzielił „okres kilkumiesięczny” i były dokonane
zgodnie z przyjętą przez pozwaną metodą stopniowego obniżania wynagrodzenia
powoda, opartą na rachubie, że każda kolejna zmiana z osobna zostanie uznana
za mało znaczącą.
Wobec powyższego, skoro Sąd Okręgowy błędnie uznał, że rozwiązanie
stosunku pracy wskutek nieprzyjęcia przez pracownika nowych warunków pracy lub
płacy może być uznane za dokonane z przyczyn niedotyczących pracowników w
rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy z 2003 r., w sytuacji gdy Sąd ten przyjął, że
niekorzystność proponowanej zmiany wynika głównie z osobistych, wynikających z
jego szczególnej sytuacji względów, kasacyjny zarzut naruszenia tego przepisu
okazał się uzasadniony. W konsekwencji trafny jest także zarzut naruszenia art. 8
ust. 1 pkt 3 ww. ustawy.
Zarzut naruszenia tych przepisów jest zasadny także z innych,
nierozważonych przez Sąd Okręgowy względów. Jak Sąd sam podkreślił w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przyczyną wypowiedzenia zmieniającego
umowę o pracę powoda była zmiana warunków wynagradzania wszystkich
pracowników w zakresie wysokości przysługującego dodatku kilometrowego,
wprowadzona aneksem nr 1 do obowiązującego u pracodawcy regulaminu
wynagradzania. Powodowi, podobnie jak innym pracownikom, zaproponowano
nowe warunki umowy o pracę, tj. dodatek kilometrowy w wysokości określonej w
13
załączniku nr 15 do regulaminu wynagradzania, zmienionym aneksem nr 1. W tej
sytuacji rzeczone wypowiedzenie miało na celu dostosowanie warunków umowy o
pracę do mniej korzystnych warunków zmienionego regulaminu wynagradzania
(art. 24113
§ 2 zdanie pierwsze w związku z art. 772
§ 5 k.p.). Należy zauważyć, że
w takim razie przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę nie
mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania
warunków takiej umowy (art. 24113
§ 2 zdanie drugie w związku z art. 772
§ 5 k.p.).
Wynika stąd, że w wypadku, gdy przyczyną zmiany warunków umów o pracę jest
ich dostosowanie do zmian regulaminu wynagradzania (lub układu zbiorowego
pracy), nawet tak poważne względy ochrony pracownika, jak te które leżą u
podstaw przyznania ochrony szczególnej przed wypowiedzeniem, nie
przeszkadzają w jego zgodnym z prawem dokonaniu. Ustawodawca uznaje
bowiem, że w takiej sytuacji konieczność dostosowania warunków pracy załogi do
nowych przepisów ma priorytet nad indywidualnym interesem poszczególnych
pracowników. Warto zauważyć, że w rozważanym wypadku konieczność
ujednolicenia tych warunków w stosunku do wszystkich pracowników objętych
zakresem zmienionych postanowień układu zbiorowego lub regulaminu wynika
także w zasady równego traktowania pracowników. W tych okolicznościach
odmowa przyjęcia nowych warunków przez pracownika powinna zostać uznana za
współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy, wyłączającą możliwość uznania, że
przyczyny niedotyczące pracownika stanowiły wyłączną przyczynę ustania
stosunku pracy wskutek wypowiedzenia zmieniającego.
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania zostały uznane za
bezprzedmiotowe, ponieważ zmierzają one do zakwestionowania prawidłowości
pominięcia przez Sąd Okręgowy dowodu, który miałby znaczenie w sprawie jedynie
na gruncie przyjętej przez ten Sąd wykładni art. 10 ust. 1 ustawy z 2003 r., którą
Sąd Najwyższy uznał wyżej za nietrafną.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
14