Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 399/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Rafał Malarski
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz-Śliwy
w sprawie K. W. skazanego z art. 207 § 1 kk w zw. z art. 31 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 29 sierpnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego,
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 3 lipca 2012 r., zmieniającego wyrok
Sądu Rejonowego w K.
z dnia 28 grudnia 2011 r.
1. na podstawie art. 439 § 1 pkt 5 kpk uchyla zaskarżony
wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu I instancji w
części orzekającej na podstawie art. 39 pkt 2b w zw. z art. 41a § 1
i 4 kk środek karny;
2. w pozostałym zakresie oddala kasację jako oczywiście
bezzasadną;
2
3. zarządza zwrot K. W. uiszczonej opłaty od kasacji w kwocie
450 (czterysta pięćdziesiąt) zł;
4. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z dnia 28 grudnia 2011 r.,:
I. uznał K. W. za winnego tego, że w okresie od 28 sierpnia 2009 r. do 29 lipca
2010 r. w K. znęcał się fizycznie i psychicznie nad żoną B. W. i córką N. W.,
w ten sposób, że wszczynał awantury, znieważał w/w słowami powszechnie
uważanymi za obelżywe, groził im pozbawieniem życia i zdrowia, a które to
groźby wzbudziły w zagrożonych uzasadnioną obawę, że będą spełnione,
zmuszał je do opuszczenia miejsca zamieszkania, szarpał i popychał, przy
czym zarzucanego mu czynu dopuścił się mając zachowaną zdolność do
rozpoznania jego znaczenia, natomiast zdolność do pokierowania swoim
postępowaniem miał ograniczoną w stopniu znacznym, tj. popełnienia
przestępstwa z art. 207 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. i za to na podstawie
art. 207 § 1 k.k. wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
II. na podstawie art. 39 pkt 2b) i 2e) k.k. w zw. z art. 41a § 1 i 4 k.k. oraz art. 43
§ 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego:
- zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi B. W. i N. W. na odległość
bliższą niż 100 metrów na okres 3 lat,
- nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonymi B. W.
i N. W. w K. przy ul. O. 26B przez okres 3 lat;
III. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet wymierzonej oskarżonemu kary
pozbawienia wolności zaliczył okres dwóch dni rzeczywistego pozbawienia
wolności od dnia 3 listopada do dnia 4 listopada 2010 r.;
IV. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy z urzędu wynagrodzenie za
wykonywaną obronę;
V. zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe.
Apelację od tego wyroku wnieśli oskarżony K. W. oraz jego obrońca, który
zaskarżając wyrok w całości zarzucił:
3
a) obrazę art. 7 k.p.k. w zw. z art. 424 k.p.k., polegającą na pominięciu
okoliczności, że oskarżony pozbawiony został dostępu do mieszkania przez
co dochodziło do prowokacji ze strony pokrzywdzonej ,
b) rażącą surowość orzeczonej kary skoro oskarżony nie był dotychczas karany
oraz że jego stan zdrowia nie jest najlepszy,
c) obrazę art. 624 § 1 k.p.k. polegającą na jego pominięciu, bowiem jedynym
źródłem utrzymania oskarżonego jest renta chorobowa w kwocie około 500
zł miesięcznie.
Podnosząc te zarzuty, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania lub też zmianę wyroku przez
warunkowe zawieszenie orzeczonej kary pozbawienia wolności oraz zwolnienie
oskarżonego od kosztów sądowych w całości.
Oskarżony K. W. zaskarżył wyrok w całości, zarzucając obrazę przepisów
postępowania, a to art. 2 pkt 1 zd. 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 424 k.p.k. i art. 404 § 2
k.p.k., błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, obrazę
prawa materialnego, tj. art. 39 pkt 2 k.k. oraz kwestionując rozstrzygnięcie
obciążające go kosztami postępowania. Niezależnie od tych zarzutów oskarżony
podniósł obrazę art. 439 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. i art. 20 k.p.k., gdyż
występujący w charakterze jego obrońcy ustanowiony z urzędu adwokat nie
zapoznał się z aktami sprawy i to zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i
sądowym, co zdaniem oskarżonego uniemożliwiło mu zapewnienie prawa do
obrony. Podnosząc te zarzuty oskarżony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i
uniewinnienie go od zarzucanego mu czynu, ewentualnie o uchylenie wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r.:
I. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że
1. uchylił orzeczony w punkcie II w oparciu o przepis art. 39 pkt 2e k.k. środek
karny w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z
pokrzywdzonymi,
2. na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej
wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na
okres 3 lat próby;
4
II. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy;
III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy z urzędu wynagrodzenie
za obronę oskarżonego w postępowaniu odwoławczym;
IV. zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie
odwoławcze.
Kasację od prawomocnego orzeczenia Sądu odwoławczego wniósł obrońca
z wyboru skazanego, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:
1. rażącą obrazę przepisów postępowania karnego, tj. 84 § 2 k.p.k. w zw. z art.
6 i art. 20 § 1 k.p.k. polegającą na wadliwym przeprowadzeniu kontroli
odwoławczej z punktu widzenia interesów obrony oskarżonego oraz jego
prawa do obrony w postępowaniu sądowym w zakresie zarzucanym obrońcy
oskarżonego nie dokonaniu obowiązkowej czynności zapoznania się z
aktami sprawy, w szczególności z aktami postępowania przygotowawczego,
co skutkowało brakiem aktywności obrońcy w toku procesu, nie składaniu
wniosków dowodowych, a uchybienie to miało istotny wpływ na treść
orzeczenia;
2. obrazę prawa karnego materialnego, tj. art. 39 pkt 2b k.k. w zw. z art. 41a §
1 i 4 k.k. polegającą na orzeczeniu o środku karnym nieznanym ustawie
karnej w dacie popełnienia czynu zarzucanego oskarżonemu poprzez
utrzymanie w mocy przez Sąd odwoławczy pkt II sentencji wyroku Sądu
Rejonowego w K. z dnia 28 grudnia 2011 r., w którym orzeczono wobec
oskarżonego zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi B. W. i N. W. na
odległość bliższą niż 100 metrów na okres 3 lat.
Podnosząc powyższe zarzuty, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 28 grudnia
2012 r.
Prokurator Prokuratury Okręgowej oraz oskarżycielka posiłkowa B. W. w
pisemnych odpowiedziach na kasację wnieśli o jej oddalenie jako oczywiście
bezzasadnej.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części utrzymującej w mocy orzeczenie Sądu I
5
instancji w zakresie środka karnego, gdyż jej zdaniem zachodzi bezwzględna
przesłanka odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja wniesiona przez obrońcę skazanego K. W. w zakresie zarzutu
rażącego naruszenia przepisów prawa karnego materialnego, tj. art. 39 pkt 2b k.k.
w zw. z art. 41a § 1 i 4 k.k. stanowiącego bezwzględną przyczynę odwoławczą z art.
439 § 1 pkt 5 k.p.k. jest zasadna. Do obrazy tych przepisów prawa karnego
materialnego doszło jednak w następstwie obrazy przepisu art. 4 § 1 k.k.
Przed przystąpieniem do rozważań dotyczących obrazy powyżej
wskazanych przepisów, przede wszystkim konieczne jest wskazanie, gdyż ma to
istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, iż przepis art. 39 pkt 2b k.k.
nie przewiduje jednego środka karnego występującego w kilku postaciach, a
wymienia w jednej jednostce redakcyjnej cztery odrębne środki karne. Przemawia
za tym nie tylko sformułowanie przepisu art. 39 k.k. zawierającego wykaz
wszystkich środków karnych, ale również fakt, iż wymienione w art. 39 pkt 2b k.k.
nakaz oraz zakazy mogą występować nie tylko samodzielnie, ale też łącznie z
pozostałymi, które mogą być orzekane niezależnie od siebie na różne okresy
obowiązywania zgodnie z art. 43 § 1 k.k. W takiej sytuacji konieczne jest również
rozstrzygnięcie, jaki został orzeczony wobec skazanego środek karny, czy zakaz
zbliżania się do pokrzywdzonych, tak jak wskazują na to oskarżyciele publiczny i
posiłkowy w pisemnych odpowiedziach na kasację oraz na rozprawie kasacyjnej,
czy też zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi, tak jak wskazuje na to obrońca
skazanego w kasacji.
Z wyroku Sądu Rejonowego z dnia 28 grudnia 2011 r. nie wynika
jednoznacznie, który z omawianych środków karnych został orzeczony, gdyż użyte
w nim sformułowanie „zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi (…) na odległość
bliższą niż 100 metrów na okres 3 lat” zawiera zarówno sformułowanie mogące
wskazywać, że orzeczono zakaz kontaktowania się jak i zakaz zbliżania się do
pokrzywdzonych. Stanowisko prokuratora wyrażone w pisemnej odpowiedzi na
kasację, że orzeczono w wyroku zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi, a
podanie odległości, na jaką nie wolno zbliżać się do nich skazanemu, nie zmienia
charakteru środka karnego, a jedynie go uszczegóławia poprzez sprecyzowanie
6
zakresu obowiązywania, jest mało przekonujące, gdyż nie uwzględnia wszystkich
aspektów tej sprawy. Niezbędne jest bowiem w tej sprawie odniesienie się do
powołanej w wyroku podstawy prawnej orzeczonego środka karnego, a to art. 39
pkt 2b k.k. w zw. z art. 41a § 1 i 4 k.k. oraz art. 43 § 1 k.k. O ile, art. 39 pkt 2b k.k. i
art. 41a § 1 k.k. odnoszą się do obu tych środków karnych, podobnie jak art. 43 § 1
k.k. podaje okresy, na jakie mogą być one orzekane, o tyle przepis art. 41a § 4 k.k.
ma zastosowanie jedynie w przypadku orzeczenia zakazu zbliżania się do
określonych osób. Wskazuje na to nie tylko jego treść, ale również fakt, iż został on
dodany do kodeksu karnego równocześnie z wprowadzeniem do katalogu środków
karnych zakazu zbliżania się do określonych osób, pozwalając jego
doprecyzowanie poprzez określenie odległości, którą skazany obowiązany jest
zachować od osób chronionych. Ta okoliczność pozwala więc stwierdzić, iż w
istocie wobec K. W. został orzeczony zakaz zbliżania się do pokrzywdzonych na
odległość bliższą niż 100 metrów.
To stwierdzenie ma niewątpliwy wpływ na treść rozstrzygnięcia z uwagi
zmianę treści przepisów dotyczących tych środków karnych w okresie pomiędzy
popełnieniem przez skazanego przestępstwa (od 28 sierpnia 2009 r. do 29 lipca
2010 r.), a wydaniem wyroku przez Sąd I instancji (28 grudnia 2011 r.). Zauważyć
należy, że środek karny w postaci zakazu kontaktowania się z określonymi osobami
posiadał podstawę prawną w przepisach obowiązujących w dacie popełnienia
przypisanego skazanemu przestępstwa, gdyż został wprowadzony do kodeksu
karnego z dniem 26 września 2005 r. ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie
ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego i ustawy - Kodeks
karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363). Środek karny w postaci zakazu
zbliżania się do określonych osób został natomiast dodany do kodeksu karnego
ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w
rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842), która weszła w
życie z dniem 1 sierpnia 2010 r., a więc już po popełnieniu przez skazanego
przypisanego mu czynu.
Takie sytuacje, związane ze zmianą ustawodawstwa, reguluje przepis art. 4
k.k., nakazujący stosowanie ustawy nowej jako podstawy wyrokowania, zaś ustawy
starej jedynie wówczas, gdy jest ona względniejsza dla sprawcy. Pojęcie „ustawa”,
7
użyte w tym przepisie należy odnosić do całego obowiązującego w danym czasie
stanu prawnego odnoszącego się do badanego czynu (por. wyrok SN z dnia 4 lipca
2001 r., V KKN 346/99, LEX nr 51679). Nie można mieć również wątpliwości, iż
przepis ten odnosi się nie tylko do zmiany całej ustawy (np. wejście w życie nowego
kodeksu karnego), ale również do zmiany poszczególnych jej przepisów (w wyniku
ustaw nowelizacyjnych), które w danej sytuacji mogą mieć zastosowanie.
Oceniając, która z ustaw jest dla sprawcy względniejsza należy, między innymi,
uwzględniać sankcje grożące za rozpatrywane przestępstwo, w tym możliwość
orzeczenia obok kary środka karnego. Rozważania te prowadzą do wniosku, że w
niniejszej sprawie doszło do obrazy przepisu art. 4 k.k. poprzez orzeczenie środka
karnego w oparciu o przepisy kodeksu karnego obowiązujące w chwili orzekania,
które są mniej korzystne dla skazanego, czego konsekwencją jest zaistnienie w
sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 5 k.p.k., gdyż
orzeczono środek karny nieznany ustawie. Zarówno pod rządem Kodeksu
postępowania karnego z 1969 r., jak i obecnie obowiązującego, nawet wówczas,
gdy uchybienie to stanowiło przyczynę nieważności orzeczenia, przyjmuje się w
orzecznictwie, że chodzi tu wyłącznie o orzeczenie kary, środka karnego lub
zabezpieczającego nie znanego w ogóle obowiązującej ustawie karnej, nie znanych
w ogóle polskiemu systemowi obowiązującego prawa karnego. Orzeczenie
natomiast kary, środka karnego lub zabezpieczającego znanych wprawdzie
obowiązującej ustawie karnej, ale nieprzypisanych w tej ustawie za dane
przestępstwo lub też wymierzenie ich powyżej lub poniżej granicy ich ustawowego
określenia, stanowi obrazę odpowiedniego przepisu prawa materialnego (por.
uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1970 r., VI KZP 55/70,
OSNKW 1971, z. 2, poz. 17; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 1989 r., V
KRN 267/89). Pogląd ten jako nadal aktualny, w pełni zasługuje na aprobatę.
Konieczna jest jednak ścisła interpretacja zwrotu normatywnego „nieznane ustawie”
(por. Z. Gostyński (w:) Z. Gostyński i in., Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, 1998, t. I., str. 379; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks
postępowania karnego. Komentarz., 2007, str. 691-693; T. Grzegorczyk, Kodeks
postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym, wydanie 5, str. 945).
Zdaniem Sądu Najwyższego w tym składzie, chodzi o orzeczenie kary lub środka
8
nieznanego ustawie, w oparciu o którą orzekano lub przy uwzględnieniu art. 4 k.k.
winno było się orzekać. Nie tylko bowiem sam czyn musi być określony w ustawie
obowiązującej w chwili jego popełnienia, ale również kara przewidziana za ten czyn.
Reasumując należy stwierdzić, że orzeczenie kary, środka karnego lub
środka zabezpieczającego niemieszczącego się w katalogu kar lub środków
zamieszczonym w ustawie będącej podstawą orzekania, lub w ustawie, która
przy uwzględnieniu art. 4 k.k. powinna być podstawą orzekania, oznacza
orzeczenie kary lub środka nieznanego ustawie, co stanowi bezwzględną
przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 5 k.p.k.
Mając powyższe na uwadze, konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu I instancji w części orzekającej na
podstawie art. 39 pkt 2b w zw. z art. 41a § 1 i 4 k.k. środek karny w postaci zakazu
zbliżania się do pokrzywdzonych. Sąd Najwyższy nie przekazał właściwemu
Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania w tym zakresie z uwagi na to, że
sprawa była zaskarżona tylko i wyłącznie na korzyść skazanego, co uniemożliwia
ponowne orzekania co do środków karnych. Orzeczenie ponownie środka karnego
w postaci zakazu zbliżania się do pokrzywdzonych nie jest możliwe ze względów
wyżej wskazanych, natomiast orzeczenie jakiegokolwiek innego środka karnego, w
tym zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonymi, byłoby działaniem na niekorzyść
skazanego. Przypomnieć jednak należy, że sąd wykonujący orzeczenie w
niniejszej sprawie, zgodnie z art. 74 § 2 k.k. może w okresie próby ustanowić
wobec skazanego obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 3-8 k.k., jeżeli będą za
tym przemawiały względy wychowawcze.
Wobec stwierdzenia, że wobec K. W. orzeczono zakaz zbliżania się do
pokrzywdzonych, rozważania co do stanowiska prokuratora Prokuratury Generalnej
wyrażonego na rozprawie kasacyjnej, iż w sprawie zachodzi bezwzględna
przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k., stały się całkowicie
bezprzedmiotowe. Tylko i wyłącznie należałoby czynić ustalenia, czy zachodzi
rzeczywiście sprzeczność w treści orzeczenia i do tego taka, która uniemożliwia
jego wykonanie, gdyby zostało stwierdzone, że w sprawie został orzeczony środek
karny w postaci zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonymi.
9
Analiza akt sprawy wskazuje, że oczywiście bezzasadny jest zarzut obrońcy
wskazujący na naruszenie przepisów art. 84 § 2 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. i art. 20
§ 1 k.p.k., które spowodowało wystąpienie w sprawie bezwzględnej przyczyny
odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Obrona w niniejszej sprawie, w rozumieniu
obrony zarówno formalnej jak i materialnej, była prowadzona w sposób prawidłowy.
Wskazać należy, że skazany K. W. w trakcie całego postępowania sądowego miał
wyznaczonego z urzędu obrońcę, który brał udział we wszystkich czynnościach
procesowych, w których jego udział był obowiązkowy. W trakcie prowadzonego
przez Sąd I instancji postępowania, oskarżony nie podnosił ani razu zarzutu braku
aktywności obrońcy, nie kwestionował działań podejmowanych przez obrońcę, ani
też nie wnosił o wyznaczenie mu nowego obrońcy w trybie art. 81 § 2 k.p.k.
Powołanie się natomiast w kasacji na zaistnienie przesłanki odwoławczej z art. 439
§ 1 pkt 10 k.p.k., wobec wskazywanych przyczyn, które miałyby uzasadniać
naruszenie przepisów art. 84 § 2 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. i art. 20 § 1 k.p.k., nie
wskazuje na zasadność tego zarzutu. Zapoznanie się przez obrońcę z urzędu z
aktami sprawy, czy to na etapie postępowania przygotowawczego, czy też
sądowego, nie jest czynnością dla obrońcy obowiązkową. Nie można również
pominąć stwierdzenia skazanego wyrażonego na rozprawie apelacyjnej, z którego
wynikało że obrońca właściwie go reprezentował przed Sądem odwoławczym.
Rozstrzygnięcie o zwrocie uiszczonej opłaty od kasacji oparte jest o treść art.
527 § 4 k.p.k.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku.