Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 421/12
POSTANOWIENIE
Dnia 28 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Polskich Sieci Elektroenergetycznych Operator S.A.
w K.
przy uczestnictwie S. Z. i K. Z.
o zasiedzenie służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w C.
z dnia 22 marca 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie
Sądu Rejonowego w C. z dnia 26 października 2011 r. i
przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w C. do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W sprawie o zasiedzenie służebności gruntowej przesyłu, Sąd Okręgowy
w C. postanowieniem z dnia 22 marca 2012 r. oddalił apelację wnioskodawcy -
Polskich Sieci Elektroenergetycznych Operator S.A. od postanowienia Sądu
Rejonowego w C. z dnia 26 października 2011 r. jako bezzasadną oraz zasądził od
wnioskodawcy na rzecz uczestników postępowania S. Z. i K. Z. kwotę 120 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych:
Uczestnicy postępowania K. i S. Z. są właścicielami na zasadzie wspólności
ustawowej małżeńskiej nieruchomości położonej w C. przy ul. M. 1[…], dla której
Sąd Rejonowy w C. prowadzi księgę wieczystą nr […]. Nieruchomość zabudowana
jest budynkiem mieszkalnym, zabudowaniami gospodarczymi i jest ogrodzona.
Przez działkę przebiega linia wysokiego napięcia 400 Kv relacji J. – R. 4 składająca
się z 8 przewodów: 6- ciu roboczych i 2- odgromowych. Linia biegnie od J. do C. Na
przedmiotowej działce w 1998 r. wykonany został ekran chroniący ją przed polem
elektromagnetycznym, który minimalizuje działanie tego pola do wartości
dopuszczalnej. Linia została wybudowana w 1963 r. przez Skarb Państwa,
a inwestycje realizował Zakład Energetyczny C. Linia biegnie niezmienionym
pasem gruntu od początku. Wnioskodawca nie dokonywał żadnych rozliczeń z
uczestnikami postępowania z tytułu korzystania z ich posesji celu przesyłu energii.
W 1993 r. na mocy zarządzenia nr 185/Org/93 Ministra Przesyłu i Handlu
dokonano podziału Zakładu Energetycznego C. i przekształcono go w
jednoosobową spółkę SP - Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.
W ocenie Sądu Rejonowego, w niniejszej sprawie mamy do czynienia ze
stanem faktycznym istniejącym przed 03.08.2008 r., kiedy w systemie prawnym nie
było instytucji służebności przesyłu, jako odrębnej kategorii służebności, zatem
ewentualna służebność polegająca na korzystaniu przez zakład energetyczny
z nieruchomości obciążonej w celu eksploatacji urządzeń przesyłowych energii
elektrycznej musiała mieć charakter służebności gruntowej ze wszystkimi
wymogami wynikającymi z art. 285 i nast. k.c. Wbrew tym wymaganiom,
3
wnioskodawca nie wskazał nieruchomości władnącej, ograniczył się jedynie do
stwierdzenia, że przedmiotowa linia elektroenergetyczna wchodzi w skład
przedsiębiorstwa do którego należą nieruchomości na których posadowiono stacje
energetyczne J. i R., co nie jest wystarczające w świetle art. 285 § 2 k.c.
Ponadto, zdaniem Sądu, nie sposób uwzględnić wniosku o stwierdzenie
zasiedzenia służebności przesyłu, który ma polegać na zakazach
i powstrzymywaniu się od określonych działań. Sąd stwierdził też, że wniosek
obejmuje również uprawnienia, których wnioskodawca nigdy nie wykonywał.
Apelację wnioskodawcy Polskich Sieci Elektroenergetycznych Operator S.A.
od powyższego postanowienia Sądu Rejonowego w C. z dnia 26 października
2011 r. Sąd Okręgowy w C.e oddalił jako bezzasadną.
Przede wszystkim nie podzielił zarzutu skarżącego dotyczącego
niewezwania do udziału w sprawie Skarbu Państwa, co skutkować miało
nieważnością postępowania, wskazując w tym zakresie na uchwałę 7 Sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie III CZP 112/ 09 (OSNCP
2010, nr 7-8, poz. 98), której Sąd Najwyższy nadał moc zasady prawnej i przyjął, że
niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej
w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania.
Wskazał, że służebność polegająca na korzystaniu z nieruchomości
obciążonej w celu eksploatacji urządzeń przesyłowych powinna obciążać jedną
nieruchomość na rzecz właściciela innej, wyraźnie określonej i wskazanej
nieruchomości. Ciężar wskazania nieruchomości władnącej i wykazania, że jej
użyteczność ulega zwiększeniu w związku z posadowieniem urządzeń
przesyłowych na gruncie obciążonym spoczywa na wnioskodawcy.
Nie zgodził się ze skarżącym iż w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia
Sąd ma bezwzględny obowiązek działania z urzędu. W postępowaniu
nieprocesowym co do zasady stosuje się przepisy o procesie, gdy chodzi o rozkład
ciężaru dowodu ( art. 13 § 2 k.p.c.). Stwierdził, że w postępowaniu o stwierdzenie
zasiedzenia Sąd nie ma z urzędu obowiązku prowadzenia postępowania
dowodowego w celu ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia
wnioskodawcy, zwłaszcza gdy korzysta on z fachowej pomocy prawnej.
4
Zgodził się z Sądem Rejonowym, iż zasiedzenie nie może dotyczyć
służebności polegającej na obowiązku powstrzymywania się od określonych
działań oraz że służebność może być zasiedziana jedynie w takim zakresie w jakim
było posiadanie tej służebności.
Od powyższego postanowienia Sądu Okręgowego w C. skargę kasacyjną
wywiódł wnioskodawca opierając ją na obu podstawach naruszenia. W ramach
naruszenie przepisów postępowania zarzucił, naruszenie:
1. art. 510 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez niewezwanie do udziału
w sprawie Skarbu Państwa jako zainteresowanego, którego praw dotyczy
wynik niniejszego postępowania, prowadzące do nieważności postępowania,
zgodnie z art. 379 pkt. 5 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
2. art. 378 § 1 k.p.c., 385 § 2 k.p.c. i art. 379 pkt 5 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.,
poprzez niestwierdzenie przez Sąd Okręgowy zachodzącej nieważności
postępowania przed Sądem I instancji, a w konsekwencji nie uchylenie, nie
zniesienie postępowania w całości i nie przekazania sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
3. art. 677 k.p.c. w zw. z art. 670 i art. 610 § 1 k.p.c. oraz art. 669 k.p.c.,
poprzez niezbadanie z urzędu, kto jest nabywcą służebności gruntowej na
dzień upływu terminu zasiedzenia, tj. 1 stycznia 1974r.
W ramach naruszenia przepisów prawa materialnego zarzucił, naruszenie:
1. art. 285 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu,
że przesłanką nabycia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu
przez zasiedzenie jest zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej,
co wymaga oznaczenia nieruchomości władnącej,
2. art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia
1 października 1990 r.) poprzez niezastosowanie i nie stwierdzenie nabycia
służebności gruntowej przez Skarb Państwa w drodze zasiedzenia, pomimo
że w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki niezbędne do
zasiedzenia służebności gruntowej.
5
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w C. do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wnioskodawcy, uczestnicy postępowania
wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadniony jest zarzut kasacyjny naruszenia art. 510 § 2 k.p.c. Skoro
wnioskodawca od samego początku postępowania w sprawie żądał stwierdzenia
zasiedzenia służebności przesyłu nie na swoją rzecz, lecz na rzecz Skarbu
Państwa, nakładało to już na Sąd pierwszej instancji obowiązek wezwania z urzędu
do udziału w sprawie beneficjenta wniosku. Wnioskodawca podnosił kwestię
koniecznego udziału w sprawie Skarbu Państwa w apelacji, jednakże zostało to
bezpodstawnie zignorowane przez Sąd Odwoławczy. Wprawdzie zgodnie
z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2010 r.,
III CZP 112/09 (OSNC 2010 nr 7-8, poz. 98), niewzięcie przez zainteresowanego
udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje
nieważności postępowania, należy jednak uznać, że jest to poważne uchybienie
procesowe, mogące mieć wpływ na wynik sprawy. Tym samym stanowi ono
wystarczającą przyczynę uwzględnienia skargi kasacyjnej, uchylenia zaskarżonego
orzeczenia oraz orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania (art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 39815
k.p.c.). Warto dodać,
że Skarb Państwa nie może być reprezentowany w tej sprawie przez nieistniejący
już Zakład Energetyczny, jak to proponował wnioskodawca, lecz przez właściwego
starostę (art. 11 ust 1 w zw. z art. 23 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. 2010 r., Nr 102, poz. 651).
Taki procesowy stan sprawy usprawiedliwia skrótowe jedynie
ustosunkowanie się do kwestii podniesionych w ramach podstawy kasacyjnej
naruszenia prawa materialnego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało przesądzone, że przed
ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu dopuszczalne było nabycie
6
w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej służebności przesyłu (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, Biul. SN
2008/10/7 i powołane w niej inne judykaty). Występuje jednak rozbieżność, czy - ze
względu na nietypowy charakter takiej służebności - występuje tu w ogóle kategoria
nieruchomości władnącej, o której mowa w art. 285 k.c., a jeśli tak, co jest tą
nieruchomością. Radykalny pogląd, że bezprzedmiotowe jest w takiej sprawie
oznaczanie nieruchomości władnącej, wyraził Sąd Najwyższy w powołanej uchwale
z dnia 7 października 2008 r. oraz w wyroku z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK
389/08, niepubl. Pogląd ten został krytycznie oceniony przez doktrynę prawa
i ostatecznie w judykaturze przeważa stanowisko, które podziela skład
rozpoznający niniejszą sprawę, że w odniesieniu do służebności gruntowej
przesyłu, wykładnia art. 285 § 2 k.c. musi uwzględniać jej szczególny charakter
oraz społeczno – gospodarcze przeznaczenie nieruchomości wchodzącej w skład
przedsiębiorstwa, któremu służebność ta ma służyć. W związku z tym przyjmuje
się, że przesłanka z art. 285 § 2 k.c. może być spełniona także wówczas, gdy
służebność przesyłu ułatwia funkcjonowanie przedsiębiorstwa przesyłowego,
zwiększając jednocześnie użyteczność należącej do niego nieruchomości
(por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC
2003, nr 112. poz. 142 i z dnia 22 października 2009 r., III CZP 70/09, OSNC 2010,
nr 5, poz. 64 oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 8 września 2006 r.,
II CSK 112/06, M. Praw. 2006/19/1016, z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08
i z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK 606/09 – niepubl.).
Końcowo należy dodać, że słuszna jest uwaga Sądu, iż o zasiedzeniu
służebności może być mowa tylko w granicach faktycznego jej posiadania, a tym
samym postępowanie to nie może obejmować innych, zgłoszonych we wniosku
żądań.
Z podanych przyczyn orzeczono jak w sentencji. Postanowienie o kosztach
uzasadnia art. 108 § 2 k.p.c.
7
es