Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 41/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa L.L.
przeciwko Gminie S.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 września 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 18 października 2012 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka L.L. wniosła o przywrócenie do pracy w Gminie S. i zapłatę
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy oraz zasądzenie kosztów procesu.
Pozwana Gmina S. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 5 czerwca 2012 r. przywrócił powódkę do
pracy u pozwanej na poprzednie warunki pracy i płacy, pod warunkiem podjęcia
pracy i zasądził od pozwanej na rzecz powódki 2.220 zł brutto tytułem
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy oraz 60 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że powódka od 15 stycznia 2004 r. była
zatrudniona na różnych stanowiskach, najpierw w Gminnym Ośrodku Pomocy
Społecznej w S. a następnie w Urzędzie Gminy w S. Z dniem 25 września 2009 r.
powódka została zatrudniona na czas nieokreślony na stanowisku inspektora ds.
obsługi kasowej. 29 sierpnia 2011 r. wręczono jej rozwiązanie umowy o pracę za
wypowiedzeniem, podając jako przyczynę likwidację stanowiska inspektora ds.
obsługi kasowej, zmianę regulaminu organizacyjnego Urzędu Gminy S. oraz
ograniczenie zatrudnienia podyktowane trudną sytuacją ekonomiczną Gminy.
Powódka ukończyła studia na kierunku ochrony środowiska i uzyskała tytuł
inżyniera. Ponadto systematycznie podnosiła swoje kwalifikacje zawodowe,
uczestnicząc w licznych szkoleniach związanych z wykonywaniem powierzonych jej
obowiązków. Zakres obowiązków powódki był szeroki: obsługa kasowa, obsługa
centrali telefonicznej, prowadzenie korespondencji, kartotek żywnościowych
stołówki szkolnej, ubezpieczenia majątku gminy, prowadzenie spraw dotyczących
udzielania pozwoleń na sprzedaż alkoholu oraz prowadzenie działalności
gospodarczej, prowadzenie spraw dotyczących gospodarowania obiektami i
lokalami gminy oraz podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego oraz prowadzenie
spraw z zakresu strategii gminy i rejestrów dotyczących agroturystyki.
Zarządzeniem nr […] Wójta Gminy S. z 29 sierpnia 2011 r. dokonano zmiany w
regulaminie organizacyjnym Gminy, przez likwidację stanowiska ds. obsługi
kasowej i działalności gospodarczej rozdzielając przydzielone dotychczas do tego
stanowiska obowiązki innym pracownikom. Zarządzeniem z 6 września 2011 r.
3
zlikwidowano kasę w Urzędzie Gminy S., przekazując bieżące przyjmowanie wpłat i
dokonywanie wypłat od 1 października do Oddziału Banku Spółdzielczego w S. Na
dzień 1 czerwca 2011 r. pozwana zatrudniała w Urzędzie Gminy S. 22
pracowników. Z dniem 1 sierpnia 2011 r. przesunięto B.K. na stanowisko głównej
księgowej do Zakładu Gospodarki Komunalnej i na jej miejsce zatrudniono A.S.. Z
dniem 31 sierpnia 2011 r. wypowiedzenie umów o pracę z powodu likwidacji
stanowisk otrzymały powódka, M.W. i K.S., zaś J.B. przesunięto na stanowisko
głównej księgowej w Zespole Szkół w S.. W październiku 2011 r. wypowiedzenie z
powodu likwidacji stanowiska otrzymała A.J.. Sąd Rejonowy stwierdził też, że „nie
kwestionując trudnej sytuacji finansowej gminy”, pozwana zatrudniała nowych
pracowników.
Sąd wskazał, że jakkolwiek stanowisko zajmowane dotychczas przez
powódkę uległo likwidacji, a przydzielone jej zadania rozdzielone pomiędzy innych
pracowników, to należało mieć na uwadze specyfikę zatrudnienia w Gminie, fakt
posiadania przez pracowników stosunkowo szerokiego zakresu obowiązków, które
w zależności od potrzeb mogą dzielić między sobą. Sąd Rejonowy podkreślił, że
pracownicy pozwanej nie mają wykształcenia wprost odpowiadającego
zajmowanym przez nich stanowiskom i nie zawsze legitymują się wykształceniem
wyższym, uczestniczą w szkoleniach o zróżnicowanej tematyce, które umożliwiają
im wykonywanie powierzonych obowiązków. Na przykład, asystent wójta ma
wykształcenie na kierunku fizyka w zakresie technik komputerowych i został
zatrudniony od 3 stycznia 2011 r., a zatem już w okresie, kiedy sytuacja Gminy była
niekorzystna. Pozwana zatrudniła również A.S. na stanowisku podinspektora.
Osoba ta legitymuje się wykształceniem w zakresie ekonomicznym, lecz nie ma tak
bogatego i różnorodnego doświadczenia zawodowego jak powódka w pracy w
samorządzie terytorialnym. Ponadto 1 lutego 2011 r. w urzędzie zatrudniono E.H..
Nastąpiły także przesunięcia kadrowe w związku z koniecznością zmian w
prowadzeniu księgowości w jednostkach podległych Gminie. W ocenie Sądu
twierdzenie pozwanej o braku możliwości przesunięcia powódki na inne stanowisko
nie było zgodne z rzeczywistością, ponieważ dokonano przesunięć kadrowych oraz
zatrudniono nowe osoby niemające wykształcenia ściśle kierunkowego oraz
doświadczenia zawodowego. Powódka zaś nie miała także najkrótszego stażu
4
zatrudnienia. W odniesieniu do powódki nie uwzględniono innych dodatkowych
kryteriów. Zdaniem Sądu pracodawca w zakresie rozwiązania umowy o pracę z
powódką zastosował kryterium dyskryminujące, bowiem starsi pracownicy mają
większe trudności ze znalezieniem nowej pracy, zatem zwolnienie najstarszego
pracownika, w dodatku niemającego najkrótszego stażu pracy, można uznać za
naruszenie zasady równego traktowania, a więc za stosowanie niewłaściwego
kryterium wyboru. Pozwana zwolniła pracownicę, która z uwagi na swój wiek oraz
specyfikę rynku pracy w pozwanej Gminie, będzie miała bardzo nikłe szanse na
znalezienie nowej pracy. Natomiast zatrudnione zostały młode osoby, które są
atrakcyjniejszymi kandydatami dla potencjalnych pracodawców. W tych
okolicznościach w ocenie Sądu Rejonowego wypowiedzenie powódce umowy o
pracę „ze względu na to, że pracodawca dokonuje zmniejszenia zatrudnienia a
powódka ma wykształcenie wyższe oraz stosunkowo długi staż pracy i jako osobie
po 50 - tym roku życia będzie jej bardzo trudno znaleźć pracę było nieuzasadnione
w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.”. Pomiędzy L.L. a osobami, które pozostały w
zatrudnieniu występowały różnice na korzyść powódki w zakresie wykonywania
obowiązków pracowniczych, kwalifikacjach zawodowych i doświadczeniu, a także
stażu pracy i wieku, które przemawiały za jej ochroną. Zasadność wypowiedzenia
umowy o pracę powinna być rozważana nie tylko z uwzględnieniem potrzeb
pracodawcy, lecz również z poszanowaniem interesów pracownika sumiennie i
starannie wykonującego obowiązki pracownicze. W ocenie Sądu, pomimo likwidacji
stanowiska pracy przywrócenie powódki do pracy nie będzie niemożliwe i
niecelowe, skoro powierzone jej obowiązki nadal są wykonywane w urzędzie. Na
podstawie art. 47 k.p. Sąd zasądził na jej rzecz od pozwanej wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, pod warunkiem podjęcia pracy.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację strony pozwanej i zasądził od niej na rzecz powódki koszty
zastępstwa procesowego za drugą instancję.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że Sąd Rejonowy nie naruszył przepisów
prawa materialnego i zasadnie przyjął możliwość przywrócenia powódki do pracy u
pozwanej. Zdaniem Sądu odwoławczego, przeprowadzone w sprawie
postępowanie dowodowe pozwoliło na stwierdzenie, że po rozwiązaniu umowy o
5
pracę z powódką były zatrudniane inne osoby nie zawsze z odpowiednimi
kwalifikacjami, wyższym wykształceniem, z dużym doświadczeniem zawodowym a
ponadto z krótszym stażem pracy, aczkolwiek sytuacja finansowa Gminy nie była
najlepsza. Dlatego zasadnie przyjął Sąd Rejonowy, że przedmiotowe
wypowiedzenie nastąpiło z naruszeniem przepisów o wypowiedzeniu umów o
pracę. Sąd Okręgowy podkreśli, że poza sporem pozostały kwalifikacje powódki -
studia wyższe, systematyczne podnoszenie kwalifikacji zawodowych w trakcie
zatrudnienia, udział w szkoleniach. Podobnie, niekwestionowany był bardzo szeroki
zakres obowiązków powierzonych powódce i brak zastrzeżeń ze strony
pracodawcy do pracy, którą wykonywała w okresie swojego zatrudnienia. Sąd
uznał, że stanowisko pozwanej, że nie jest możliwe ponowne zatrudnienie powódki,
skoro stanowisko uległo likwidacji nie wydaje się zasadne. Pomimo bowiem, że sąd
nie może negować uprawnień pracodawcy do podejmowanych decyzji w zakresie
polityki kadrowej, to postępowanie przed Sądem Rejonowym wykazało, że po
zwolnieniu powódki były przesunięcia kadrowe, zatrudniano inne osoby i obowiązki
powódki są nadal wykonywane. Wobec tego należało uznać, że możliwe jest
kontynuowanie zatrudnienia, uwzględniając zwłaszcza jej kwalifikacje zawodowe.
Poza tym rozpatrywane wypowiedzenie, „z uwagi na konieczność poszanowania
interesów i potrzeb” nie było zasadne, zwłaszcza, że powódka swoje obowiązki
wykonywała bez zastrzeżeń ze strony pracodawcy. Następnie Sąd odwoławczy
wyraził przekonanie, że chociaż sąd pracy nie jest uprawniony do badania, czy jest
zasadne i celowe zmniejszenie zatrudnienia, to zgodnie z art. 45 § 1 k.p.,
zastosowane przez pracodawcę kryteria podlegają takiej ocenie, a zastosowanie
niewłaściwych kryteriów może być przesłanką do uznania wypowiedzenia za
niezasadne. Na koniec Sąd Okręgowy uznał, że niezasadny był także podniesiony
w apelacji zarzut naruszenia art. 8 k.p. Postępowanie dowodowe przed Sądem
Rejonowym nie wykazało bowiem, aby strony pozostawały w konflikcie, wobec
czego pracodawca może podjąć czynności zmierzające do stworzenia stanowiska
pracy i zatrudnienia powódki, zwłaszcza, że jej kwalifikacje „są bardziej korzystne
od osób które pozostały pracownikami strony pozwanej”.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego
w całości, wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa, ewentualnie zaś o jego
6
uchylenie w całości, a także o rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego według norm przepisanych.
Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego: (a) błędne
zastosowanie art. 45 § 1 k.p. wynikające z uznania, że: (-) pomimo likwidacji
konkretnego stanowiska pracy uzasadniającego wypowiedzenie umowy
pracownikowi, który je zajmuje, pracodawca zobowiązany jest do uprzedniego
dokonania oceny i porównania z innymi pracownikami w celu wytypowania do
zwolnienia, (-) możliwe było przesunięcie powódki na inne stanowisko pracy, skoro
w urzędzie dokonano przesunięć kadrowych oraz zatrudniono nowe osoby
niemające wykształcenia ściśle kierunkowego oraz doświadczenia zawodowego, (-)
przesłanką do zwolnienia powódki był jej wiek oraz najkrótszy staż pracy, podczas
gdy jedyna przesłanka do dokonania przez pracodawcę wypowiedzenia była
likwidacja stanowiska pracy zajmowanego przez powódkę, (-) pomiędzy powódką a
osobami, które pozostały w zatrudnieniu występowały różnice na korzyść powódki
w zakresie wykonywania obowiązków pracowniczych, kwalifikacjach zawodowych i
doświadczeniu, a także stażu pracy i wieku, podczas gdy różnice takie nie
występowały w sytuacji, gdy pozostali (jak też nowo przyjęci) pracownicy znajdowali
się w innych sytuacjach faktycznych, niż powódka, (-) wypowiedzenie powódce
umowy o pracę miało związek z odmową męża powódki udzielenia Wójtowi Gminy
poparcia w kampanii wyborczej; (b) błędne zastosowanie art. 8 k.p., przez
przyjęcie, że istnieje zasada współżycia społecznego nakazująca pracodawcy
zaproponowanie pracy na innym stanowisku przed wypowiedzeniem pracownikowi
umowy o pracę; (c) niezastosowanie art. 45 § 2 k.p., przez nieprawidłowe uznanie,
że przywrócenie powódki do pracy jest możliwe, podczas gdy ponowne
zatrudnienie powódki wiązałoby się z koniecznością zwolnienia innego pracownika,
który - w przeciwieństwie do powódki - nie ma innych, znacznych źródeł
utrzymania.
Skarżąca zarzuciła także naruszenie przepisów postępowania mające istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
przez niewłaściwe zastosowanie polegające na: (-) niepełnym uzasadnieniu
wyroku, uniemożliwiającym całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który
doprowadził do jego wydania, (-) braku odniesienia do podniesionych w apelacji od
7
wyroku Sądu Rejonowego zarzutów świadczące, że wyrok zapadł bez należytego
rozważenia istotnych dla sprawy okoliczności, a nadto że nie jest możliwa jego
kontrola w instancji kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej zostały oparte na obydwu podstawach
wynikających z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W pierwszej kolejności rozważenia
wymaga zatem podstawa naruszenia przepisów postępowania, jako zmierzająca do
zakwestionowania prawidłowości dokonania ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku. Zarzuty związane z tą podstawą skargi, dotyczące
naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., są uzasadnione. Jak trafnie
podsumował wcześniejsze orzecznictwo Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego
2012 r., II PK 145/11 (LEX nr 1165820), art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić
usprawiedliwioną podstawę kasacyjną wtedy, gdy uzasadnienie wyroku sądu
drugiej instancji nie zawiera wszystkich koniecznych elementów lub, gdy zawiera
kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną. Chodzi o sytuację, gdy
treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku
wywodu, który doprowadził do wydania wyroku (orzeczenia Sądu Najwyższego: z
dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97; z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00;
z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 656/01 i z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/02,
niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999 nr 4,
poz. 83; z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX nr 190753 i z dnia 9 lipca
2008 r., I PK 2/08, LEX nr 497691). Art. 328 § 2 k.p.c., zastosowany odpowiednio
do uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 391 § 1 k.p.c.), oznacza, że
uzasadnienie to nie musi zawierać wszystkich elementów uzasadnienia wyroku
sądu pierwszej instancji, lecz wystarczą elementy, które ze względu na treść
apelacji i zakres rozpoznawanej sprawy, wyznaczony przepisami ustawy, są
potrzebne do rozstrzygnięcia sporu przez ten sąd (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 września 2007 r., II CSK 244/07, LEX nr 487508). W sytuacji, gdy sąd drugiej
instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego ani, po rozważeniu zarzutów
apelacyjnych, nie znajduje podstaw do zakwestionowania oceny dowodów i ustaleń
8
faktycznych orzeczenia pierwszoinstancyjnego, może te ustalenia przyjąć za
podstawę faktyczną swojego rozstrzygnięcia. Wystarczające jest wówczas, aby
stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w uzasadnieniu orzeczenia sądu
odwoławczego (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN
356/98, LEX nr 50863 i z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09, LEX nr 518138).
Sąd Okręgowy nie zastosował się do tego podstawowego wymagania. Sąd
ten sięgnął wybiórczo do niektórych ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji,
nie odnosząc się do innych ustaleń. Zaniedbanie tego rodzaju uniemożliwia,
zarówno stronom, jak i Sądowi Najwyższemu w toku kontroli kasacyjnej, ocenę do
jakiego stanu faktycznego sąd drugiej instancji stosuje przepisy prawa materialnego
i odnosi związane z nimi oceny prawne okoliczności sprawy. Sąd Najwyższy nie
może się tego domyślać i na takiej niepewnej podstawie decydować, czy sąd
drugiej instancji przyjął w całości lub w określonej części istotne w sprawie
ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji, czy nie. W istocie rzeczy oznaczałoby
to bowiem niedopuszczalne, w świetle art. 39813
§ 2 k.p.c., dokonywanie przez Sąd
Najwyższy ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia.
W niniejszej sprawie niepewność co do podstawy faktycznej kontrolowanego
wyroku zwiększa to, że Sąd Okręgowy, odwołując się, jak wskazano wyżej
wybiórczo, do podstawy faktycznej wyroku Sądu Rejonowego, pomija okoliczności
podstawowe dla prawidłowej oceny rozpoznawanego w sprawie powództwa o
przywrócenie do pracy. Na przykład, Sąd odwoławczy stwierdza, że „po
rozwiązaniu umowy o pracę z powódką były zatrudniane inne osoby nie zawsze z
odpowiednimi kwalifikacjami, wyższym wykształceniem, z dużym doświadczeniem
zawodowym a ponadto z krótszym stażem pracy, aczkolwiek sytuacja finansowa
Gminy nie była najlepsza”, nie odnosząc się przy tym do ustaleń Sądu pierwszej
instancji, zgodnie z którymi, w sytuacji, gdy oświadczenie o wypowiedzeniu umowy
o pracę powódce zostało złożone 29 sierpnia 2011 r., w wyniku realizacji programu
naprawczego finansów Gminy strona pozwana dokonała rzeczywistego
zmniejszenia zatrudnienia, bowiem „Finalnie na dzień 1.12.2011 r. pozwany
zatrudniał 18 pracowników”, a „Na dzień 1.06.2011 r. pozwany zatrudniał w
Urzędzie Gminy S. 22 pracowników.” Co więcej Sąd Okręgowy nie odnosi się do
powyższych ustaleń nie tylko w części uzasadnienia poświęconej rozważaniom
9
prawnym, lecz także pomija je w jego części historycznej, relacjonującej ustalenia
faktyczne i oceny prawne przyjęte w pierwszej instancji. W szczególności, pomimo
że wskazuje w tej części uzasadnienia, iż przyczyną wypowiedzenia było także
ograniczenie zatrudnienia podyktowane trudną sytuacją ekonomiczną gminy, to
jednocześnie, akcentując zatrudnianie nowych pracowników, nie wyjaśnia jak
wpłynęło to na ogólny poziom zatrudnienia w zakładzie strony pozwanej.
Wobec powyższego zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1
k.p.c., okazał się, jak już wyżej stwierdzono, w pełni uzasadniony. Brak ustalenia
istotnych w sprawie faktów uniemożliwia bowiem kontrolę kasacyjną zaskarżonego
wyroku. Wskazany brak stanowi nie tylko zasadniczą wadę uzasadnienia (art. 328
§ 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.), lecz jednocześnie usprawiedliwia
materialnoprawne zarzuty skargi kasacyjnej. Nie jest bowiem możliwe prawidłowe
zastosowanie prawa materialnego bez zgodnego z prawem procesowym ustalenia
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (por. między innymi wyrok Sądu Najwyższego
z 11 kwietnia 2006 r., I PK 164/05, Monitor Prawa Pracy 2006 nr 10, s. 541). Już z
tego względu podniesione w skardze zarzuty naruszenia art. 45 § 1 i 2 oraz art. 8
k.p. należy uznać za uzasadnione.
Na powyższym stwierdzeniu można by zakończyć ocenę zarzutów
dotyczących materialnej podstawy rozpoznawanej skargi kasacyjnej, uznając że
dalsze rozważania w tym zakresie, jako nieodnoszące się do prawidłowo ustalonej
podstawy faktycznej, wykroczą poza granice sądowej wykładni prawa. Mając
jednak na uwadze widoczną nietrafność niektórych ocen i poglądów prawnych
wypowiedzianych przez Sąd Okręgowy, który będzie rozpoznawał ponownie
niniejszą sprawę, Sąd Najwyższy uznał za niezbędne przypomnienie ustalonych w
orzecznictwie i podzielanych przez obecny skład poglądów dotyczących
wypowiedzenia umowy o pracę uzasadnionego likwidacją stanowiska pracy.
W pierwszej kolejności należy wskazać na od lat ugruntowane stanowisko
Sądu Najwyższego, zgodnie z którym likwidacja stanowiska pracy w ramach
rzeczywistych zmian organizacyjnych, polegających na zmniejszeniu zatrudnienia,
uzasadnia wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę (zob. wyroki SN: z dnia 23
maja 1997 r., I PKN 176/97, OSNAPiUS 1998 nr 9, poz. 263 i 2 grudnia 2010 r.,
III PK 28/10, OSNP 2012, nr 3-4, poz. 35; postanowienie SN z dnia 2 lutego
10
2012 r., II PK 252/11, LEX nr 1215430). Sąd Najwyższy przyjmuje również, że
likwidacja stanowiska pracy stanowi rzeczywistą przyczynę wypowiedzenia umowy
o pracę, jeżeli jest na tyle zaawansowana, że nie ma wątpliwości co do jej
wykonania. Dlatego istnienie stanowiska pracy w dniu wypowiedzenia umowy o
pracę nie jest równoznaczne z brakiem rzeczywistej przyczyny, jeżeli w okresie
wypowiedzenia lub w późniejszym, nieodległym czasie stanowisko to zostaje
faktycznie zlikwidowane w związku z tymi zmianami (zob. wyroki SN: z 13
października 1999 r., I PKN 290/99, OSNP 2001 Nr 4, poz. 110; 12 grudnia 2001 r.,
I PKN 733/00, OSNP 2003 Nr 23, poz. 569; 29 marca 2001 r., I PKN 325/00, OSNP
2003 Nr 1, poz. 8 i 23 lipca 2008 r., I PK 310/07, LEX nr 500211). Wypowiedzenie
jest natomiast nieuzasadnione, jeżeli wskazywana przez pracodawcę przyczyna
wypowiedzenia jest nieprawdziwa. Przykładem nieprawdziwej przyczyny jest
pozorne zmniejszenie stanu zatrudnienia, w którym na miejsce zwalnianych
pracowników zatrudnia się innych (uzasadnienie tezy XI uchwały pełnego składu
Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85,
OSNCP 1985 nr 11, poz. 164, w sprawie wytycznych dotyczących wykładni art. 45
k.p. i praktyki sądowej stosowania tego przepisu w zakresie zasadności
wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony). Ważne w świetle
okoliczności nin. sprawy jest również zapatrywanie, zgodnie z którym likwidacja
konkretnego stanowiska pracy uzasadnia wypowiedzenie bez potrzeby oceny przez
pracodawcę kwalifikacji, stażu pracy i innych okoliczności ochronnych dotyczących
zwalnianego pracownika i porównywania go z innymi pracownikami. W wyniku
bowiem likwidacji stanowiska następuje nie tylko ilościowe zmniejszenie tych
stanowisk, ale również jakościowa zmiana struktury organizacyjnej zakładu, której
następstwem jest konieczność zwolnienia pracowników zajmujących te właśnie
likwidowane stanowiska. Potrzeba porównania z innymi pracownikami powstaje
wówczas, gdy następuje likwidacja jednego lub kilku spośród większej liczby
jednakowych stanowisk i konieczne jest dokonanie wyboru pracowników, z którymi
zostanie zakończony stosunek pracy (zob.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17
września 1982 r., I PRN 64/82, OSNC 1983 nr 4, poz. 61; uzasadnienie tezy IX
powołanej wyżej uchwały SN, III PZP 10/85; wyrok SN z 3 listopada 2010 r., I PK
93/10, LEX nr 707852). Sąd Najwyższy uznaje również, że kwestia, czy występuje
11
potrzeba dokonania przez pracodawcę zmian organizacyjnych, w tym likwidacji
stanowiska należy do autonomii zarządczej pracodawcy i nie podlega ocenie sądu.
W szczególności zaś zmniejszenie stanu zatrudnienia w zakładzie pracy stanowi
uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia, a organ rozpatrujący spory pracownicze
nie jest powołany do badania zasadności i celowości zmniejszenia stanu
zatrudnienia (np. uchwała z 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85, teza IX; wyroki Sądu
Najwyższego z: 16 października 1992 r., I PRN 40/92, LEX nr 14962; 27 listopada
1997 r., I PKN 401/97, OSNP 1998 nr 18, poz. 542; 3 listopada 2010 r., I PK 93/10,
LEX nr 707852). Sąd pracy jest jednak uprawniony do badania i ustalania, czy
zmniejszenie zatrudnienia i w konsekwencji likwidacja stanowisk pracy ma na celu
jedynie uzasadniać rozwiązanie umowy o pracę z konkretnym pracownikiem (zob.
wyroki SN: z dnia 15 grudnia 1982 r., I PRN 130/82, OSNC 1983 Nr 8, poz. 121; 3
listopada 2010 r., I PK 93/10, LEX nr 707852). Ugruntowany jest także pogląd Sądu
Najwyższego, zgodnie z którym kodeks pracy nie zawiera przepisu, który by
generalnie uzależniał możliwość wypowiedzenia od zaoferowania pracownikowi
innej pracy, odpowiedniej do jego kwalifikacji zawodowych i stanu zdrowia. Pogląd
ten nie jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, gdyż propozycja
zatrudnienia na innym stanowisku dotyczy raczej kwestii natury organizacyjnej niż
moralności (wyroki SN z: 13 kwietnia 2000 r., I PKN 600/99, OSNAPiUS 2001, z.
19, poz. 576; 6 lutego 2006 r., III PK 112/05, LEX nr 272553). Sąd Najwyższy
wyraża natomiast pogląd, że w pewnych sytuacjach możliwe lub celowe jest
przywrócenie pracownika na poprzednie stanowisko pracy, pomimo jego likwidacji.
Dotyczy to jednak niektórych szczególnych sytuacji, w których wypowiedzenie lub
rozwiązanie niezwłoczne umowy o pracę następowało z innych powodów niż
likwidacja stanowiska i było nieuzasadnione lub sprzeczne z przepisami prawa
(zob. wyroki SN: z 21 września 2001 r., I PKN 625/00, OSNP Nr 18 z 2003, poz.
427; 16 kwietnia 2003 r., I PK 154/02, Prawo Pracy Nr 11/2003, s. 35; 25 lipca
2006 r., I PK 56/06, Monitor Prawniczy 2007, nr 4, s. 206; 2 października 2012 r.,
II PK 54/12, Monitor Prawa Pracy 2013, nr 5, s. 253-255). Podobny pogląd Sąd
Najwyższy prezentuje w odniesieniu do, wspomnianych już wyżej wypadków, gdy
likwidacja stanowiska pracy ma na celu jedynie uzasadniać rozwiązanie umowy o
pracę z konkretnym pracownikiem (zob. wyroki SN: z dnia 15 grudnia 1982 r.,
12
I PRN 130/82, OSNC 1983 Nr 8, poz. 121; 3 listopada 2010 r., I PK 93/10, LEX nr
707852).
W świetle powyższych poglądów, nietrafne jest stanowisko Sądu
Okręgowego, które najogólniej sprowadza się do poglądu, że likwidacja stanowiska
pracy nie uzasadnia wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli w ocenie sądu
pracodawca ma możliwości dalszego zatrudniania pracownika, a pracownik ten
zdaniem sądu ma odpowiednie i lepsze od niektórych innych pracowników
kwalifikacje do wykonywania pracy w danym zakładzie. W szczególności Sąd
Okręgowy uznał przedmiotowe wypowiedzenie za nieuzasadnione z tego powodu,
że powódka miała wysokie kwalifikacje, a „po rozwiązaniu umowy o pracę z
powódką były zatrudniane inne osoby nie zawsze z odpowiednimi kwalifikacjami,
wyższym wykształceniem, z dużym doświadczeniem zawodowym a ponadto z
krótszym stażem pracy, aczkolwiek sytuacja finansowa Gminy nie była najlepsza”.
Pomijając wskazane wyżej wątpliwości dotyczące tego ustalenia Sądu, związane z
ustaleniem przez Sąd Rejonowy, że liczba zatrudnionych pracowników w wyniku
zmian organizacyjnych ulęgła faktycznie zmniejszeniu, należy stwierdzić, że
zatrudnianie po rzeczywistej likwidacji stanowiska pracowników na innych
stanowiskach pracy nie daje podstaw do uznania wypowiedzenia za
nieuzasadnione. Sąd uznał też, że skoro strony nie pozostawały w konflikcie, to
„pracodawca może podjąć czynności zmierzające do stworzenia stanowiska pracy i
zatrudnienia powódki, zwłaszcza, iż kwalifikacje powódki są bardziej korzystne od
osób które pozostały pracownikami strony pozwanej.” Pogląd ten jest sprzeczny z
art. 45 § 1 k.p., który stanowi o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich
warunkach. Niezasadne jest też zapatrywanie Sądu drugiej instancji, zgodnie z
którym, skoro obowiązki powódki są nadal wykonywane, to uznać należy iż możliwe
jest kontynuowanie zatrudnienia. Nawet, gdyby uznać, że enigmatyczne
stwierdzenie, zgodnie z którym „obowiązki powódki są nadal wykonywane”
oznacza, że wszystkie jej obowiązki są nadal wykonywane, to nie uzasadnia to
przywrócenia do pracy w razie rzeczywistej likwidacji stanowiska. Rozdzielenie
zadań związanych ze zlikwidowanym stanowiskiem pracy między pracowników
pozostałych po rozwiązaniu stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym na tym
stanowisku nie dają podstaw do uznania niezasadności wypowiedzenia umowy o
13
pracę temu pracownikowi. Pracodawca ma bowiem prawo do tego, aby np. w celu
bardziej racjonalnego wykonywania zadań zakładu i racjonalizacji kosztów
zmniejszyć liczbę pracowników przez likwidację stanowiska i dokonać innego
rozdziału związanych z nim zadań. Na koniec należy zauważyć, że wbrew
ustalonemu stanowisku orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy uznał, że
pomimo ustalenia likwidacji konkretnego stanowisko pracy, sąd pracy jest
uprawniony do oceny, czy pracodawca zastosował właściwe kryteria kwalifikacji
pracownika do zwolnienia, a w szczególności może uznać wypowiedzenie za
nieuzasadnione, jeśli za dalszym zatrudnianiem pracownika przemawiają w ocenie
sądu jego kwalifikacje i stosunek do obowiązków.
Przytoczone poglądy Sądu Okręgowego stoją, jak już wskazano, w istotnej
sprzeczności z wykładnią art. 45 § 1 k.p. przyjętą w opisanym wyżej orzecznictwie
Sądu Najwyższego.
Trafny jest także zarzut naruszenia art. 8 k.p. Skarżący w apelacji wskazał
na błędne zastosowanie tego przepisu przez przyjęcie, że istnieje zasada
współżycia społecznego nakazująca pracodawcy zaproponowanie pracy na innym
stanowisku przed wypowiedzeniem pracownikowi umowy o pracę. Pogląd ten jest
w pełni trafny z powołanym wyżej stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w
wyrokach z 13 kwietnia 2000 r., I PKN 600/99 i 6 lutego 2006 r., III PK 112/05.
Tymczasem Sąd Okręgowy zwalcza go przez zupełnie nieadekwatne do tego celu
stwierdzenie, że „Postępowanie dowodowe przed Sądem Rejonowym nie wykazało
aby strony pozostawały w konflikcie”.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
/tp/