Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 76/13
POSTANOWIENIE
Dnia 12 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
w sprawie z wniosku "S." PSS Powszechnej Spółdzielni Spożywców
w H.
przy uczestnictwie G. B. i in. , o zniesienie współwłasności i dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 września 2013 r.,
zażalenia uczestników postępowania M. J. N., P.W. O. i E.U. O.
na postanowienie Sądu Okręgowego w B.
z dnia 29 marca 2013 r,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 20 września 2012 r. Sąd Rejonowy w B. oddalił
wniosek Społem PSS Powszechnej Spółdzielni Spożywców w H. o zniesienie
współwłasności bliżej określonej we wniosku nieruchomości położonej w H. przy ul.
K. , o dział spadku po W. i M. O. oraz o częściowy dział spadku po ich nieżyjących
następcach prawnych, wskazanych we wniosku.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że wnioskodawczyni, która nabyła od
spadkobierców W. i M. małżonków O. udziały w spadkowej nieruchomości, nie ma
2
legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o dział spadku po małżonkach W. i M. O.
ani po ich następcach prawnych. Stwierdził, że nie ma także legitymacji do żądania
zniesienia współwłasności przedmiotowej nieruchomości, gdyż rozporządzenie
przez spadkobierców udziałami w tej nieruchomości należącej do spadku po W. i M.
małż. O. było, zdaniem Sądu Rejonowego, bezskuteczne w świetle art. 1036 k.c.,
co podważa status wnioskodawczyni jako współwłaścicielki nieruchomości
i możliwość żądania przez nią zniesienia współwłasności tej nieruchomości.
W wyniku apelacji wnioskodawczyni Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z
dnia 29 marca 2013 r. uchylił orzeczenie Sądu pierwszej instancji w punkcie I w
części oddalającej wniosek o zniesienie współwłasności oraz w punktach II, III, IV i
V i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, oddalając
apelację w pozostałej części.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji,
że wnioskodawczyni nie ma legitymacji do żądania działu spadku po wskazanych
we wniosku spadkodawcach i dlatego oddalił apelację w części zaskarżającej
oddalenie wniosku o dział spadku.
Nie podzielił natomiast stanowiska Sądu Rejonowego o braku legitymacji
wnioskodawczyni także do żądania zniesienia współwłasności nieruchomości,
w której udziały nabyła od spadkobierców jej współwłaścicieli. Powołał się w tym
zakresie na ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego, potwierdzone w uchwale
z dnia 21 stycznia 2011 r., III CZP 118/10 (OSNC 2011/9/98), zgodnie z którą
zniesienie współwłasności nieruchomości należącej do spadkobierców oraz
niebędącego spadkobiercą nabywcy udziału w nieruchomości może nastąpić także
na wniosek tego nabywcy na podstawie art. 210 i nast. k.c. oraz art. 617 k.p.c.,
bowiem w świetle art. 1036 k.c. nabywca udziałów w nieruchomości spadkowej
staje się jej współwłaścicielem, a zatem jest legitymowany do żądania zniesienia
współwłasności nieruchomości. W postępowaniu o zniesienie współwłasności
takiej nieruchomości sąd nie może badać zarzutów wywodzonych z art. 1036 k.c.,
a więc nie może badać, czy zbycie udziałów w spadkowej nieruchomości jest
3
bezskuteczne w stosunku do spadkobierców, którzy nie wyrazili zgody na
rozporządzenie udziałem w spadkowej nieruchomości.
Sąd Okręgowy stwierdził zatem, że wnioskodawczyni jest legitymowana do
żądania zniesienia współwłasności przedmiotowej nieruchomości i Sąd Rejonowy
powinien był rozpoznać merytorycznie ten jej wniosek, przeprowadzając
odpowiednie postępowanie w tym zakresie. Ponieważ tego nie uczynił, nie
rozpoznał istoty sprawy, co spowodowało konieczność uchylenia zaskarżonego
postanowienia na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w części oddalającej wniosek
o zniesienie współwłasności oraz orzekającej o kosztach postępowania
i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Od powyższego postanowienia wnieśli zażalenie uczestnicy postępowania:
M. J. N., P. W. O. oraz E. U. O., zarzucając naruszenie art. 386 § 4 w zw. z art.
3941
§ 11
k.p.c. przez bezpodstawne uznanie, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał
istoty sprawy, podczas gdy w ocenie skarżących Sąd ten rozpoznał istotę sprawy,
gdyż orzekł merytorycznie o żądaniu wnioskodawczyni. Zdaniem uczestników
przyczyną uchylenia postanowienia Sądu pierwszej instancji były w istocie wady
postępowania dowodowego i brak odpowiednich ustaleń faktycznych w kwestii
zniesienia współwłasności nieruchomości, co nie stanowi nierozpoznania istoty
sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. i nie uzasadnia wydania postanowienia
kasatoryjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest nieuzasadnione.
Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem Sądu Najwyższego,
„nierozpoznanie istoty sprawy”, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. zachodzi między
innymi wtedy, gdy sąd pierwszej instancji nie rozpoznał merytorycznie zgłoszonego
żądania przyjmując brak legitymacji procesowej którejkolwiek ze stron, a sąd
drugiej instancji oceny tej nie podzielił. Dochodzi bowiem wówczas do oddalenia
żądania bez jego merytorycznej oceny, a więc w istocie do nie rozpoznania przez
sąd tego żądania (porównaj między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia
23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22, z dnia 14 maja 2002 r.
4
V CKN 357/00, z dnia 9 listopada 2012 r. IV CZ 156/12 i z dnia 15 lutego 2013 r.
I CZ 186/12, niepubl.).
Sytuacja taka miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, w której Sąd
pierwszej instancji oddalił wniosek o zniesienie współwłasności przedmiotowej
nieruchomości nie dlatego, że uznał go za merytorycznie nieuzasadniony lecz
dlatego, że stwierdził, iż wnioskodawczyni nie ma legitymacji do wystąpienia
z takim żądaniem. Nie rozpoznał zatem merytorycznie tego wniosku, a więc nie
rozpoznał istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. Skoro zatem Sąd drugiej
instancji nie podzielił stanowiska o braku legitymacji wnioskodawczyni do żądania
zniesienia współwłasności, obowiązany był, zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., uchylić
postanowienie Sądu pierwszej instancji w tej części (oraz w części orzekającej
o kosztach postępowania) i przekazać sprawę w tym zakresie do ponownego
rozpoznania.
Biorąc to pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. art. 39814
w zw. z art.
3941
§ 3 i art. 3941
§ 11
k.p.c. oddalił zażalenie.
jw