Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 41/13
POSTANOWIENIE
Dnia 26 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa S. M.
przeciwko Skarbowi Państwa -
Rejonowemu Zarządowi Infrastruktury w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 września 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 lutego 2013 r.,
1. oddala zażalenie,
2. pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 września 2012 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo S. M.
o zasądzenie od Skarbu Państwa - Rejonowego Zarządu Infrastruktury w B. kwoty 198 657
zł z odsetkami tytułem odszkodowania za utratę wartości rynkowej nieruchomości,
spowodowaną utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania, oraz konieczność
poniesienia nakładów związanych z rewitalizacją akustyczną budynku.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód jest właścicielem zabudowanej nieruchomości
o obszarze 3,1464 ha położonej w D. oraz że w dniu 9 lutego 2010 r. Sejmik Województwa
[…], na podstawie art. 135 ust. 1, 2, 3a i 3b ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo
ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm. – dalej: „Pr.o.ś.”),
podjął uchwałę w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska
wojskowego Ł. Uchwała została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Województwa […] z
dnia 29 marca 2010 r. (Dz. Urz. z 2010 r. Nr 88, poz. 689) i weszła w życie z dniem 12
kwietnia 2010 r. Nieruchomość powoda została objęta utworzonym obszarem
ograniczonego użytkowania.
Pozew w niniejszej sprawie został nadany w urzędzie pocztowym w dniu
11 kwietnia 2012 r., a do Sądu Okręgowego wpłynął w dniu 13 kwietnia 2012 r. Wcześniej
powód nie występował do pozwanego z roszczeniem o odszkodowanie.
Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powoda wygasło, zgodnie bowiem z art. 129
ust. 4 Pr.o.ś., z roszczeniem o odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1 – 3 tego artykułu,
można wystąpić w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu
prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości.
Z art. 136 ust. 1 Pr.o.ś. wynika, że w razie ograniczenia sposobu korzystania
ze środowiska w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania właściwymi
w sprawach spornych dotyczących wysokości odszkodowania lub wykupu nieruchomości
są sądy powszechne. Oznacza to, że tryb sporu sądowego dotyczącego roszczeń
wymienionych w tym przepisie powinien być poprzedzony zajęciem stanowisk przez
zainteresowane strony, które mogą porozumieć się pozasądowo w zakresie obowiązku
zapłaty i wysokości odszkodowania. Uprawniony do odszkodowania musi więc w terminie
dwóch lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego zgłosić
roszczenia wynikające z art. 129 ust. 1 - 3 Pr.o.ś. zobowiązanemu do wypłaty
odszkodowania. Termin ten jest terminem zawitym. Uwzględnienie przytoczonych regulacji
3
prowadzi – zdaniem Sądu Okręgowego – do wniosku, że roszczenie odszkodowawcze
powoda wygasło, uchwała Sejmiku Województwa […] weszła bowiem w życie z dniem 12
kwietnia 2010 r., dwuletni termin przewidziany w art. 129 ust. 4 Pr.o.ś. upływał z dniem 12
kwietnia 2012 r., a przed tym dniem powód nie zgłosił pozwanemu roszczenia
o odszkodowanie. Pierwszą czynnością powoda było bowiem skierowanie sprawy na drogę
postępowania sądowego.
Na skutek apelacji powoda, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 lutego 2013 r.
uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Za błędne
uznał stanowisko Sądu pierwszej instancji, że dla zachowania terminu przewidzianego w
art. 129 ust. 4 Pr.o.ś. konieczne jest – przed wystąpieniem na drogę postępowania
sądowego – zgłoszenie roszczenia podmiotowi obowiązanemu do naprawienia szkody.
Wbrew odmiennej ocenie Sądu pierwszej instancji, dla zachowania tego terminu istotne
jest tylko to, by przed jego upływem pozew o odszkodowanie został wniesiony do sądu. W
niniejszej sprawie natomiast pozew został wniesiony przed upływem dwóch lat od dnia
wejścia w życie uchwały Sejmiku Województwa […] z dnia 9 kwietnia 2010 r.
Sformułowanie „…można wystąpić…”, którym posłużył się ustawodawca w art. 129 ust. 4
Pr.o.ś., obejmuje bowiem także dochodzenie roszczeń w rozumieniu sądowego
dochodzenia realizacji swoich uprawnień. Z powodu błędnej wykładni art. 129 ust. 4 Pr.o.ś.
Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sporu, w związku z czym konieczne stało się
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 386
§ 4 k.p.c.).
W złożonym zażaleniu pozwany wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego,
zarzucając naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał istoty sprawy. Zdaniem skarżącego, zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku oceny prawne są błędne, natomiast wyrok Sądu pierwszej instancji należy uznać za
prawidłowy i z tej przyczyny w sprawie nie zachodzi potrzeba przeprowadzania dalszego
postępowania dowodowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Treść podniesionych przez skarżącego zarzutów powoduje konieczność
wyjaśnienia celu regulacji wprowadzonej do kodeksu postępowania cywilnego
przez art. 1 pkt 39 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381 –
4
dalej: „ustawa nowelizująca”) oraz zakresu kognicji Sądu Najwyższego przy
rozpoznawaniu nowego środka odwoławczego.
Powołanym przepisem w art. 3941
k.p.c. nadano nowe brzmienie § 1 i 3,
a ponadto dodano § 11
, zgodnie z którym zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługuje także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Znowelizowany art. 3941
k.p.c. stosuje się do zaskarżania orzeczeń wydanych po
dniu 3 maja 2012 r. (art. 9 ust. 6 i art. 11 ustawy nowelizującej).
W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej podkreślono, że, według
założeń obecnego modelu postępowania cywilnego, druga instancja stanowi
instancję merytoryczną, w ramach której rozstrzygnięcie sprawy powinno nastąpić
ex novo i zakończyć się podjęciem merytorycznego rozstrzygnięcia kończącego
spór między stronami. Zbyt częste uciekanie się do uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji z równoczesnym przekazaniem sprawy do ponownego
rozpoznania prowadzi do wypaczenia tego założenia i przedłużenia postępowania,
w związku z czym celowe jest zapewnienie Sądowi Najwyższemu możliwości
kontroli tego rodzaju rozstrzygnięć (zob. Druk Sejmowy nr 4332, VI kadencji).
Istotnie, postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, co oznacza,
że sąd drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów
apelacyjnych, lecz musi - niezależnie od ich treści - dokonać ponownych własnych
ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (zob.
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r.,
III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Zasadne wniesienie apelacji powinno
zatem prowadzić przede wszystkim do wydania orzeczenia reformatoryjnego,
a wyjątkowo tylko orzeczenia kasatoryjnego. Z art. 386 k.p.c. wynika, że sąd drugiej
instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania tylko w trzech wypadkach: w razie stwierdzenia nieważności
postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.), w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej
instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.).
5
Rozważając charakter zażalenia wprowadzonego w art. 3941
§ 11
k.p.c. Sąd
Najwyższy już niejednokrotnie wyjaśniał, że kontrola dokonywana w ramach tego
środka powinna mieć charakter formalny, skupiający się na przesłankach uchylenia
orzeczenia sądu pierwszej instancji, bez wkraczania w kompetencje sądu in merito.
Oznacza to, że w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia na orzeczenie
o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego
rozpoznania na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy poddaje kontroli
prawidłowość stwierdzenia nieważności postępowania przez sąd drugiej instancji,
a jeżeli przyczyną orzeczenia kasatoryjnego były przesłanki określone w art. 386
§ 4 k.p.c. – bada, czy sąd drugiej instancji prawidłowo pojmował wskazane w tym
przepisie przyczyny uzasadniające uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji
i czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało taką ocenę postępowania sądu
pierwszej instancji. Innymi słowy, bada czy rzeczywiście sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał istoty sprawy albo czy rzeczywiście wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Dokonywana kontrola ma
przy tym charakter czysto procesowy, co oznacza, że Sąd Najwyższy nie może
wkraczać w merytoryczne kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego
apelację. Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest bowiem środkiem
prawnym służącym kontroli materialnoprawnej podstawy orzeczenia,
zarezerwowanej wyłącznie do przeprowadzenia w postępowaniu kasacyjnym.
Z tej przyczyny odmienne ujęcie zakresu kognicji Sądu Najwyższego
w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. trzeba uznać za niedopuszczalne (zob. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia 25 października
2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ 143/12,
nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, nie publ., z dnia 9 listopada
2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, nie publ.,
z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 5/13, nie publ., z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CZ
21/13, nie publ. i z dnia 23 maja 2013 r., IV CZ 50/13, nie publ.).
Skarżący, błędnie pojmując charakter wniesionego środka odwoławczego,
większą część podniesionych w nim zarzutów odniósł do merytorycznego
stanowiska Sądu Apelacyjnego. Z przyczyn, o których była już mowa, zarzuty
6
te muszą pozostać poza zakresem kontroli Sądu Najwyższego, ocenie podlegać
może jedynie zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. W przepisie tym zostały
sformułowane dwie przyczyny uchylenia wyroku z przekazaniem sprawy do
ponownego rozpoznania, mianowicie nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji
istoty sprawy i konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości. W niniejszej sprawie u podstaw orzeczenia kasatoryjnego legła ocena
Sądu Apelacyjnego, według której Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał
istoty sprawy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przez nierozpoznanie
istoty sprawy należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie podstawy
merytorycznej dochodzonego roszczenia. O sytuacji takiej można mówić, jeżeli np.
sąd nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając w mylnym
przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie kwestii legitymacji procesowej
jednej ze stron lub kwestii przedawnienia, wskutek czego przedwcześnie oddalił
powództwo albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych zarzutów pozwanego,
związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną, przysługującą pozwanemu
wobec powoda (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN
486/00, nie publ., z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, nie publ., z dnia
20 lipca 2006 r., V CSK 140/06, nie publ., z dnia 17 kwietnia 2008 r., II PK 291/07,
nie publ., z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 661/09, nie publ., z dnia 26 stycznia
2011 r., IV CSK 299/10, nie publ., z dnia 6 września 2011 r., I UK 70/11, nie publ.
i z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11, nie publ. oraz postanowienia: z dnia
15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, nie publ., z dnia 23 września 1998 r., II CKN
897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12,
nie publ. i z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ.).
Kontynuując dotychczasowy, jednolity kierunek orzecznictwa Sądu
Najwyższego, trzeba przyjąć, że w sytuacji, w której Sąd pierwszej instancji
ograniczył się jedynie do oceny skutków upływu terminu określonego w art. 129 ust.
4 Pr.o.ś. i – w ocenie Sądu drugiej instancji - błędnie przyjął, że dochodzone
roszczenie odszkodowawcze wygasło, spełniona została przesłanka orzeczenia
kasatoryjnego w postaci nierozpoznania istoty sprawy.
7
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w związku z art.
3941
§ 3 k.p.c. oddalił zażalenie jako pozbawione uzasadnionych podstaw i –
stosownie do art. 108 § 1 zd. pierwsze w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. - pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego
Sądowi wydającemu orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.
jw